Yazimiza detayli kavramsal arastirmalar yerine temel satinalma tanimi ile baslayacak, direkt satinalma ve dolayli satinalma kavramlarina göz atacagiz. Takiben, gecmisi 1832´lere kadar uzanan satinalmanin tarih icindeki degisimlerine kisaca deginecek, günümüz satinalma trendlerini 10 yil öncesinin trendleri ile karsilastiracagiz. Stratejik, taktiksel ve operasyonel satinalma karar süreclerinin baslica özellikleri ve ilgili süreclerin yönetim seviyesindeki farkli aktörler arasinda dagilimi bu yazimizda inceleyecegimiz son konu.

[one_half]

Bir sonraki yazimizda ise satinalma yöneticilerinin belli basli sorumluluk alanlarini ihtiyac duyulan hammadde&diger maddelerin temini, fiyatlama, tedarik edilen malzemelerin kalitesi, tedarik edilen malzemelerin mensei, tedarik yöntemleri, tasima sekilleri ve onem hiyerarsisi altbasliklarinda inceleyecegiz.
Satinalma kavrami
Literatürde bircok tanimi olmasina karsin, satinalma en temel anlami ile tedarikcilerden mal ve hizmet alimini kapsar. Tedarik Zinciri kavram ve fonksiyonlarinin yillar icinde cesitlenmesi ile satinalma kavrami da tedarik zincirinin diger fonksiyonlari ile siki iliskiler icinde olacak sekilde genisler.
Satin alinan mal ve hizmetlerin kullanim alanlarina gore, satinalmayi iki kategoriye ayirmak mümkündür:1 Direkt Satinalma : Isletmenin üretim faaliyetlerini sürdürebilmesi icin gerekli tüm satinalmalari kapsar. Hammaddeler, üretimde kullanilacak makineler, aksamlar bu kategori icinde yer alir. Odak noktasi üretimdir. Dolayli Satinalma : Isletmenin operasyonel faaliyetlerini sürdürebilmesi icin gerekli tüm satinalmalari kapsar. Dolayli satinalma ofis gereclerinin satinalinmasindan danismanlik hizmeti satinalinmasina kadar cok cesitli alanlari kapsar. Odak noktasi operasyonel sureclerin devamliligidir.

Satinalmanin Tarihcesi

Ingiliz Charles Babbage´nin yazdigi 1832 tarihli ´ Makina ve Imalat Ekonomisi
Üzerine´2 kitabi satinalma konusuna deginen ilk eser olarak kabul gorur. Amerikali
yazar Marshall M. Kirkman´in 1887 tarihli kitabi ´Demiryolu Techizatlarinin
Elleclenmesi, Satinalinmasi ve Düzenlenmesi´3 ise satinalma kavramina
sistemli bir yaklasim getirir.
1900´lü yillara kadar Amerikan demiryolu sektöründeki birkac istisna disinda
bagimsiz bir satinalma departmanina rastlamak güctür. 1915 yilinda Amerika´da
faaliyet gösteren satinalmacilar ´Ulusal Satinalmacilar Dernegi´ catisi altinda
birlesir ve satinalma fonksiyonunun bilinmesi ve ilerlemesi icin calismalarina baslar.
( Dernek faaliyetlerini Tedarik Zinciri Enstitüsü adi altinda günümüzde de
sürdürmektedir: http://www.ism.ws/ ) 1915 yili ayni zamanda Harvard Universitesi´nin
satinalma alaninda egitimlere basladigi, satinalmanin akademik bir disiplin olarak
algilanmaya basladigi yildir
Howard T. Lewis´in 1933 yilinda yayimladigi ´Endüstriyel Satinalma´ 4 kitabi ile
satinalma akademik alanda yerini saglamlastirir.

1. ve 2. Dünya savaslari esnasinda ve sonrasinda yasanan malzeme kitliginda satinalma fonksiyonunun onemi daha belirgin hale gelir. 1960li yillar malzeme yonetiminin sistemlestirildigi, malzeme yönetiminin stratejik planlamanin onemli bir halkasi olarak görüldügü yillardir. Ayni yillarda satinalmacilar, siparisleri yerine getiren destek birimi memurlarindan cok, staratejik öneme sahip yöneticiler olarak görülmeye baslanir
[/one_half]

[one_half_last]

1970li yillardaki petrol krizi nedeniyle, neredeyse tüm hammadde temininde yasanan sikintilar ve yükselen fiyatlar tüm dikkatleri satinalma yöneticilerine ceker.1980´li yillarda satinalma yöneticileri kararlarinda stoga satinalma yerine üretime satinalmaya ozen göstererek stok maliyetlerini dusürmeyi amaclar.

Globallesme süreci satinalma yöneticilerini de derinden etkiler. Globallesme ile
birlikte satinalma yöneticilerine global satinalma kapilari acilir. Satinalma
trendleri de ayni kalmayip, yillar icinde farklilasir.10 yil oncesine kiyasla
satinalma trendlerinde su degisiklikler göze carpar:

1. Küresel düzeyde tedarik oranini arttirma
2. Tedarikci sayisini düsürme
3. Outsource karar süreclerinde etkili rol alma
4. Toplam maliyetleri düsürmede sorumluluklarin artmasi
5. Tedarikcilerle uzun sureli anlasma yapma
6. Iyi egitilmis satinalma ajanlari
7. Sektördeki kadin yönetici oraninin artmasi

Satinalma Karar Sürecleri

Satinalma karar sürecleri etki alanlari ve etki süreleri acisindan stratejik, taktiksel ve operasyonel olmak üzere 3´e ayrilabilir.
Stratejik Satinalma:

1. 3 sene ve üstü zaman süresi, uzun vadeli etki
2. Operasyonel ve taktiksel süreclere ait görev sorumluluklarinin tanimlanmasi
3. Denetleme ve analiz mekanizmalarinin uygulanmasi ve gelistirilmesi
4. Outsourse karari alinmasi
5. Stratejik tedarikcilerle uzun süreli anlasmalar gerceklestirme
6. Tedarikcilerle kurulacak iliski düzeyini belirleme ( Isleme dayali ya da Iliskiye dayali yaklasim)
7. Gerekliyse, tedarikcinin satinalinmasina karar verme (backward integration)

Taktiksel Satinalma:

1. 3 ay-3 yil zaman süresi, orta vadeli etki
2. Tedarikcilerle yillik anlasmalar imzalanmasi
3. Tedarikciler icin Kalite Sertifika programlarinin yürürlüge alinmasi ve uygulanmasi
4. Tedarikci sayisini azaltmaya dönük politikalar belirleme

Operasyonel Satinalma:

1. 1 ay-3 ay zaman süresi, kisa vadeli etki Siparisi gecilen satinalmalari gerceklestirme Satinalmalarin cabuk ve sorunsuz gerceklesmesini saglama Olasi sorunlara etkili cözüm bulma Faturalama ve odemelerin kontrolü Tedarikcilerin performanslarinin ölcülmesi ve raporlanmasi

Yukarida bahsettigimiz satinalma sürecleri göz önüne alindiginda, ilgili süreclerin yönetim seviyesindeki dagilimlari asagidaki gibidir:

[/one_half_last]

Satinalma memurunun görev alani operasyonel süreclerle sinirli iken, satinalma uzmani hem operasyonel hem de taktiksel sürecte görev alir. Satinalma yöneticisi ve lojistik yöneticisi satinalma süreclerinde benzer sorumluluklar üstlenir, tepe yönetimin odak noktasi ise stratejik süreclerdir.

Aydogan Can
Münih Teknik Üniversitesi,
Ulastirma ve Lojistik yukseklisans ogrencisi 
rotundus@gmail.com

BU YAZI SATINALMA DERGİSİ MART 2013 SAYISINDA YAYINLANMIŞTIR.