Günümüz rekabet ortamında başarılı olmanın ve başarıyı sürdürülebilir kılmanın en gerçekçi benimseme yöntemlerinden biri açıkça ya da örtülü bir şekilde iş modelleridir. 1957 yılında ilk kez kullanıldığından beri iş modelleri zaman zaman önemli bir gerçek kabul edilmiş olsa da esas kabulü son yıllarda iyice artırmış özellikle pandemi sonrasında güçlenmiştir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin hızlı gelişimi ve sanal işletmelerin hızlı bir şekilde pazarlarda söz sahibi olması iş modeli kavramını önemli hale getirmiş ancak pandemi sonrasında özellikle yeni bir iş anlayışının inşa edilmeye başlanması ile önemli bir kavram haline gelmiştir.
İş modeli; işletme ve işletmenin ortakları tarafından birbirine bütünleşmiş şekilde faaliyet sistemlerini ve bu faaliyet sistemlerinin birbirini bağlayan ortak-yaşar mekanizmalarını tanımlamak için kullanılan bir stratejik yönetim kavramıdır. Başka bir ifade ile iş modeli işletme düzeyinde değer yaratma, önerme ve yakalamayı içeren işletmenin yaptığı işin kalıbı veya şablonudur. İşletmenin sunduğu bu kalıp ya da şablon işletmenin pazarında fırsatları yakalamasını ve yaratmasını sağlamakta, sınırlarını çizmekte ve müşterilerin algılanan ve algılanacak olan ihtiyaçlarına odaklanmaktadır. İş modelleri aşağıdaki özellikleriyle işletmelerin başarısına doğrudan katkıda bulunmaktadır.
- İş modelleri değer inşa etmekte ancak bu değer inşası tüm paydaşlar için gerçekleşmektedir.
- İş modelleri işletmelerin nasıl iş yaptığına yönelik bir bütünsel bakış açısı sunmaktadır.
- İş modelleri değer temelli bir anlayış sunmaktadır.
- İş modelleri değer yaratmakta, pazar segmenti tanımlamakta ve gelir yaratma mekanizması kurmaktadır.
- İş modelleri ortakyaşarı birbirine bağlayan ve işletmeye rekabet avantajı kazandıran rekabetçi anlayışını formüle etmektedir.
Bu özellikleriyle iş modelleri başarıya doğrudan katkı sunan bir değer olarak hem nesnel hem de öznel bağlamda değerlendirilmektedir. Nesnel olarak iş modelleri; bir işletmenin müşterileri, tedarikçiler, tamamlayıcıları, ortakları ve diğer tüm paydaşlarıyla ortak-yaşar ilişkileri tanımlamaktadır. Bu tanımlama prosedürler veya sözleşmelerde yerini bulmakta ve genellikle soyut rutinlerin içine gömülmektedir. Öznel olarak ise iş modelleri işletmenin çevresiyle ilişkisini tasvir etmektedir. Bu tasvir etmede işletmenin değer üretim mekanizmasını nasıl işlettiğini sağlayıcı bir yapı tanımlanmaktadır.
Doç. Dr. Mehmet KAPLAN
Kaynakça
Doz, Y. L. ve Kosonen, M. (2010). Embedding Strategic Agility: A Leadership Agenda for Accelerating Business Model Renewal. Long Range Planning, 43, 370–382. https://doi.org/10.1016/j.lrp.2009.07.006.
Liao, S., Liu, Z. ve Ma, C. (2019). Direct And Configurational Paths Of Open Innovation and Organisational Agility To Business Model Innovation in Smes. Technology Analysis & Strategic Management, 31(10), 1213–1228.
Papatya, G. ve Papatya, N. (2020). İşletmelerde Değer Temelli Yönetim Uygulamaları: Türkiye İçin Bir Model Çalışması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7 (Özel Sayı-Special Issue), 1194-1210.
Zott, C. ve Amit, R. (2010). Business Model Design: An Activity System Perspective. Long Range Planning, 43(2-3), 216–226.
