İş hayatında, işletmeler arasında çoğu zaman etik dışı davranışlar içinde bulunduğumuz durumlar meydana gelmektedir. Bunun sebebi, işletmelerin karar verici pozisyondaki yöneticilerinin rekabet ortamında farklı kişilik ve karaktere bürünebilmesidir.
İşletmelerde etik davranışlar ilk önce yöneticilerde başlar ve daha sonra en alttaki çalışanlara kadar yayılır. İşletmelerdeki karar alma ve kararları uygulama sürecindeki yetki yöneticilerde olduğundan; iş yerlerindeki karar alma süreçlerinin iş etiğine uygun olup olmadığına yöneticiler anlık olarak karar vermekte ve çalışanları buna ikna etmektedir. Aynı zamanda iş etiği, dünyada herkes tarafından kabul görmüş ilkeler, standartlar ve davranışlarla ilişkilidir. İş yerindeki davranışların etik olup olmadığına genellikle yatırımcılar, çalışanlar, müşteriler, yasal sistem ve toplum karar vermektedir. Etik değerler ithal veya ihraç edilemez; bireyler ve toplumların birbirleriyle iletişimiyle değer yargıları yayılır.
Bir işletmede etik kurallar toplumsal etik kurallarla ilişkilidir. Toplumun kendi değerleri işletmelerin değerleriyle uyuşması gerekmektedir. Kurum içindeki biçimsel politika, kurallar ve prosedürler; doğrudan veya dolaylı olarak paylaşılan değerler ve inançlar bütünü, yani örgüt kültürü yönetsel uygulama sistemlerinin bir bütünüdür. Buna göre, ele aldığımız yönetici kavramına göre, yöneticiler duygusal açıdan soğukkanlı, zorluklara karşı dayanıklı bireyler olarak düşünülmektedir. Ayrıca kararlılık, güven, dürüstlük, samimiyet, doğruluk, iş başarma yeteneği ve olayları değiştirebilme gibi özelliklere sahiptirler.
İş etiği kavramı, topluma karşı olabileceği gibi çalışanların kurum politikalarına veya çalışma arkadaşlarına yönelik de olabilmektedir.
Etik kelimesi, felsefi anlamda değerlerin özünü ve temellerini araştıran, bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru yanlış, iyi kötü gibi ahlaksal açıdan inceleyen bir dal olarak tanımlanmaktadır. 20.yüzyıl İngiliz filozoflarından W.D. Ross’a göre etik kurallar (Çeribaş, 2007):
- Sadakat sorumluluğu: kişi veya kurumların net olarak verdiği veya ima edilerek söylenmiş sözlerin tutulması ve doğruyu söylemek.
- Tazminat sorumluluğu: İstenmeden başkalarına verilen zararların karşılanması,
- Minnettarlık sorumluluğu: Başkalarının bize yaptığı iyiliklerin karşılıklarının verilmesi,
- Adalet sorumluluğu: Malların, kişilerin layık olduğu veya hak ettiği şekilde dağıtıldığından emin olunması,
- İyilik sorumluluğu: Diğerlerinin şartlarını iyileştirmek için yapılabilecek her şeyin yapılması,
- Kendini geliştirme sorumluluğu: Kendi şartlarını meziyetlerle ve zeka konusunda geliştirme,
- Kötü olmama sorumluluğu: Başkasının zararını engelleme
şeklindedir. İşletmelerin bu 7 maddeyi kendi iç disiplinlerine sokarak benimsemesi, toplumun gözünde işletmenin, devletin koymuş olduğu kurallara uyan, sahtekarlık yapmadan, çalışanlarının hakkını veren veya çalışanlarına kötü muamele yapmayan prestijli markaların yönetildiği organizasyonlar şeklinde algılanmalarına neden olmaktadır. Dürüstlük, güven, sadakat ve sorumluluk toplum için olduğu kadar işletmelerin yaşamsal döngüdeki başarıları için de önemlidir. İşletmelerin etik değerlere verdiği önem ve etik bir organizasyon yapısına sahip olmaları performans değerlerini de doğrudan etkilenerek pozitif etki yaratmaktadır.
İş mükemmelliği için etik, etik yönetimi için de toplam kalite yönetiminin temel ilkeleri gereklidir. İşletme çatısı altında çalışan tüm personel ile birlikte, paydaşların da etik kurallar çerçevesinde çalışmaları gerekmektedir. Uygulanabilir bir etik sistem içinde yönetimin önderliğinde kalitenin artırılmasına yönelik yönetimin liderliği, ölçme ve değerlendirme, ekip çalışmasına katkı ve sürekli iyileştirme yapılmalıdır. İş etiği kavramının yöneticilere yansımış olan özellikleri vardır. Bunlar, Sorumluluk, Dışadönüklük, Uyumluluk, Duygusal Tutarlılık, Gelişime Açıklıktır.
İşletmenizde etik değişimin başlamasından itibaren şeffaf bir yönetim ve profesyonel yaklaşımlar gerektirir. Sağlıklı bir geçiş dönemi için tutturulabilir planlar ve programlar hazırlanmalıdır. Hedefler açık ve net bir şekilde belirlenmeden beklenen değişim ve başarıya ulaşılamaz. Bu sürece girmek isteyen işletmeler için bazı öneriler aşağıda verilmiştir.
Başarıya ulaşmak için etik kalıplarının birikimden kaynaklı bir sertleşmiş beton gibi karşımıza çıkacağı ve bu betonu basit bir şekilde yıkamayacağımızın bilincinde olunmalıdır.
İşletmelerin ilk yapacağı şeylerden biri, etik standartlarını belirlemek ve şeffaf bir şekilde çalışanlarıyla paylaşmasıdır. Yöneticiler ve çalışanlar iletişim kanaları üzerinden daha uygulanabilir, gerçekçi standartlar ortaya çıkarabilirler. Bu açık iletişim kanalları ile etik değişimin yönü (iyi veya kötü) tespit edilerek düzenleyici faaliyetler sayesinde doğru çizgiye geçişler başarılı bir şekilde yapılabilir.
Etik değişimi hayata geçirmek isteyen işletme ve yöneticilerin bir örnek kılavuza ihtiyaçları olacaktır. Bu kılavuz, diğer işletmelerin başarılı modelleridir. Bu başarılı modeller üzerinden zorlanmadan kendi işletmelerinin yol haritalarını çıkarabilirler.
Sizlerin çalışmış olduğunuz kurumlarda bu etik kurallara ne kadar uyuluyor? Rakiplerle kızışan rekabette ne kadar kendinizden veya şirketinizden ödün veriyorsunuz? Ahlaki açıdan siz ve çalışanlarınız ne kadar toplumsal etiğe uyuyorsunuz? Daha fazla kar elde etmek için çevreyi kirletmek mi daha önemli yoksa torunlarınızın yeşillikler içinde temiz bir çevrede büyümesi mi daha önemli? Geleceğinize ne kadar sahip çıkıyorsunuz ve çevrenizdekilere etik olarak nasıl bir örnek oluyorsunuz?
Sabri ERGENECOŞAR
Kaynakça:
- Atacan, T. ve Genç, K.Y., (2020),“ İş Etiği”, Astana Yayınları, 1 Baskı, Ankara
- Atlığ, N.S. (2006). “ İş etiği, sorumluluk ve ilaç sektöründen uygulamalar”, Yıldız Teknik Üniversitesi, (Yayımlanmamış) Yüksek Lisan Tezi
- Çeribaş, E. (2007) “Yöneticilerin Kişilik Özelliklerinin İş Etiğine Etkileri” Dumlupınar Üniversitesi, (Yayımlanmamış) Yüksek Lisan Tezi
- Çevik, H. (2006). “Yöneticilerin İş etiği yaklaşımlarının incelenmesi: Kütahya Organize Sanayi Bölgesin’de Bir Uygulama”, Dumlupınar Üniversitesi, (Yayımlanmamış) Yüksek Lisan Tezi
- Parlak, Ö. (2006) “Pazarlama Ahlakı”, Beta yayınları, 3 Baskı, İstanbul
- Mucuk, İ. (1989) “Modern İşletmecilik”, Der Yayınları, 4 Basım, İstanbul
- Mucuk, İ. (2008), “Temel İşletme Bilgileri, Türkmen Kitabevi, 5 Basım, İstanbul
- Yeşil, S. (2011), “ Uluslararası İş Etiği ve Yönetimi”, Adalet yayınevi, 1 basım, Ankara
