Döviz Nedir?

Reşat BAĞCIOĞLU

Soru çok basit görünse de Türk Parası dışındaki tüm paralara döviz deniliyor. En azından Ali amca, Hatça Teyze de öyle düşünüyor. Hatta Ali amca biriktirdiği tasarrufların bir kısmı ile altın almıyorsa, hemen döviz büfelerine gidip DOLAR veya EURO satın alıyor.

Ali Amca’nın satın aldığı döviz;

Ali Amca döviz büfesinden fiziki kağıt para olarak DOLAR ve EURO satın alır ve Ali Amca bu dövizi şalvarında, Hatçe Teyze ise bu paraları mendiline çıkın yapıp bohça haline getirir ve en emniyetli yer olan “sütyen banka” koyar. Ali Amca şalvarın cebinin, Hatçe Teyze ise sütyen bankın çok emniyetli olduğunu düşünür. Ne Ali Amca, Ne de Hatçe Teyze bu paraları Karabank’a yatırmayı akıl etmezler.

Ali Amca ve Hatçe Teyze’ye gelesiye kadar toplumun pek çok kesimi döviz büfesinden veya bankadan satın alıp cüzdanlarına koydukları (cüzdanı olmayan kişiler bu parayı nereye koyarlar acaba?) bu yabancı paraları “DÖVİZ” olarak bilirler.

Elimize aldığımız, cüzdanımızda taşıdığımız, Hatçe Teyze’nin sütyen Bank’a koyduğu bu yabancı paralar Döviz değil, EFEKTİFTİR.

Bu durumda sap ile samanı karıştırmamak adına Dövize DÖVİZ, efektife de EFEKTİF dememiz gerekir.

Biraz komik söylem içindeyim değil mi? Yaşı 75-80 civarına gelmiş Ali Amca, Hatçe Teyze, Hüseyn Emmi’ye nasıl anlatırsın EFEKTİF’i. Bırakın Efektifi anlatmayı, ülkemizde 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren kullanmaya başladığımız Yeni Türk Lirası’na hala 1 Milyon Lira demeyi sürdürüyorlar.

Pek çok insanımıza biz kendi paramızın değerini hala öğretememişken, cüzdanımızda taşıdığımız yabancı paralar olan DOLAR ve EURO için bunlar döviz değil demeye kalkarsak kim bilir Hatçe Teyze bizim için ne der?

Döviz ve Efektif

Söyledim ya; fiziki yabancı paralara yani cüzdanımızda, cebimizde taşıdığımız, elimizde tuttuğumuz tüm yabancı kağıt paralar EFEKTİFTİR.

Döviz ise;

• Bankalar nezdinde açtırdığımız yabancı para cinsinden hesaplardaki paralar,
• Bankaların muhabir bankalar nezdinde açtırmış oldukları yabancı para hesaplarında bulunan paralar,
• Yabancı para üzerinden düzenlenmiş çekler,
• Yabancı para üzerinden düzenlenmiş poliçeler ve P/N Promissory Note
• Gönderilen yabancı para havaleleri
• Yurt dışından gelen yabancı para havaleleri
• TCMB’nin döviz rezervleri
• Dövize natık çekler
• Seyahat Çekleri
• DTH – Döviz Tevdiat Hesaplarında bulunan paralar

Öyle ki; döviz ile efektifin fiyatları dahi birbirinden farklı…

Görüldüğü üzere;

• Döviz satın aldığında,
• Dövizi sattığında,
• Efektif satın aldığında,
• Efektifi sattığında

farklı fiyatlar uygulanır.

Dövizin ve efektifin hem fiyatları, hem de kullanım alanları farklıdır. Efektifin kullanım alanları bankalar için hem maliyetli, hem de dar, hem de saklaması güvenlik tedbirleri gerektirir.

Gerçi Ali Amca ve Hatçe Teyze için döviz sandıkları efektifi saklamak pek de sorun olarak görünmüyor onlara göre. Hatçe Teyze veya Ali Amca’ya bir döviz çeki veya seyahat çeki verseniz, inanıyorum ki her ikisi de döviz çeki ve seyahat çekinin önüne ve arkasına bakarlar ve pek de bir şey anlamazlar.

Döviz Büfeleri Ne Alır Ne Satar?

Siz bakmayın döviz büfelerinin “döviz alıp satıyoruz” demelerine… Döviz büfeleri sadece efektif alır, efektif satar.

Bazıları altın alım satımı da yapsa da altın konusu şu an anlatmaya çalıştığım konuların dışındadır. Ben şimdi Ali Amca’nin Türk Lirası vererek satın aldığı efektiflerden bahsediyorum. Ali Amca satın aldığı yabancı paranın döviz olduğunu, döviz büfelerinin efektif alım satım yapmalarına rağmen, kendilerinin döviz alım satımı yaptıklarını söyleyedursunlar, döviz büfeleri efektif alır, efektif satar. Gerçekten döviz alışı veya döviz satışı yapmazlar çünkü dövizin işçiliği, zahmeti fazladır. Ama efektif öyle değil; çok kısa yoldan ve kısa sürede Türk Parası bir yana, Efektif bir yana. Döviz öyle değil işte. Dövizi satan bankacılara sormak gerekir dövizin ne kadar zahmetli olduğunu.

Bankalar her türlü cefamızı çekerler;

• Türk parası karşılığı efektif satar, döviz satar.
• Efektifimizi satın alarak bizlere Türk Lirası öder.
• Türk Lirası karşılığında yurt dışına veya bir başka bankaya döviz havalesi yapar,
• DTH’da bulunan yabancı paraları döviz transferi yapar
• İki döviz arasında arbitraj yapar

Şimdi bana arbitraj nedir ve nasıl yapılır diyeceksiniz değil mi? Arbitrajın ne olduğunu ve nasıl yapıldığını da öğrenmeyin ya. Her şeyi öğrenirseniz bankacıların ve döviz büfelerinin işleri zorlaşır.

Bilinçli müşteri olursunuz…

Reşat BAĞCIOĞLU

ICC Uluslararası Ticaret Odaları

Türkiye Milli Komitesi

Türkiye Bankacılık Komite Başkanlığı Üyesi