Bağımsız Denetim Nedir ?

Denetim kelimesinin aslı Latince “Contra Rotulus” kelimesine dayanmaktadır. Genel olarak denetim, yönetim biliminin temel işlevleri arasında yer alır ve bir örgütün amaçlarına ulaşıp ulaşmadığının tespit edilmesine yönelik faaliyetlerin tümünü kapsar. Denetim, örgüt içerisinde önceden saptanmış belirli ölçütlere aykırılık olasılığının olabileceği düşüncesine dayanır.

Denetim konusuna göre finansal tabloların denetimi, uygunluk denetimi ve faaliyet denetimi olmak üzere üç gruba ayrılır.

Bütün bu tanımların çerçevesinde bağımsız denetimini (finansal tablo denetimi), bir işletmenin ekonomik faaliyetleri sonucunda hazırlanan finansal tabloları ile diğer finansal bilgilerinin önceden belirlenmiş ölçütlere uygunluğu ve doğruluğunun makul güvence sağlayacak şekilde, yeterli ve uygun bağımsız denetim kanıtları ile bağımsız denetim standartlarında öngörülen bağımsız denetim tekniklerinin uygulanarak, defter, kayıt ve belgeler üzerinden değerlendirilmesi ve sonuçlarının bir rapora bağlanması sürecidir. Bağımsız denetim, literatürde “Finansal Tablolar Denetimi” olarak ta isimlendirilmektedir.

Uygunluk denetimi, Bir işletmenin mali işlemlerinin ve faaliyetlerinin, işletme yönetimi, yasama organı ya da diğer yetkili kişi ve kuruluşlarca belirlenmiş yöntemlere, kurallara ve mevzuata uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla incelenmesidir.

Faaliyet denetimi, işletmenin önceden belirlemiş olduğu amaçlarına ulaşıp ulaşmadığını ve aynı zamanda işletmenin verimli çalışıp çalışmadığını tespit etmek amacıyla işletme politikalarını ve bu politikaların uygulama sonuçlarını değerleme ve ölçmeye yarayan denetim türüdür.

Bağımsız denetim faaliyetleri bağımsız denetçiler tarafından gerçekleştirilir. Bağımsız denetçiler, müşterilerine profesyonel denetim hizmeti sunan ve tek başına çalışan uzman kişiler ile bir denetim işletmesinde görevli kişilerdir. Bağımsız denetçiler denetim yaptıkları işletmenin çalışanı değildirler. Bağımsız denetçiler eğitimleri, uzmanlıkları, yetenekleri, deneyimleri ve bağımsız olma nitelikleri ile bağımsız denetim sürecinde önemli bir görevi yerine getirirler.

Türkiye’de Bağımsız Denetim

Türk Ticaret Kanunu tarafından belirlenecek belli nitelikleri haiz olan anonim şirketlerin bağımsız kurum ve kuruluşlar tarafından denetlenmesini öngörmektedir. Türk Ticaret Kanunu’nun 397. maddesine göre; denetime tabi olan anonim şirketlerin ve şirketler topluluğunun finansal tablolarının denetçi tarafından, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu (KGK) tarafından yayımlanan uluslararası denetim standartlarıyla uyumlu Türkiye Denetim Standartlarına göre denetlenmesi gerekmektedir. Yapılacak bu denetim; yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporu içinde yer alan finansal bilgilerin, denetlenen finansal tablolar ile tutarlı olup olmadığı ve gerçeği yansıtıp yansıtmadığı da kapsamaktadır.

Denetime tabi olacak şirketler Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmektedir. Bu kapsamda Cumhurbaşkanı tarafından 30 Kasım 2022 tarihli ve 32029 saylı Resmî Gazete’de 6434 sayılı Bağımsız Denetime Tabi Şirketlerin Belirlenmesine Dair Karar yayımlanmıştır.

Bağımsız Denetim Kapsamındaki Şirketler

2023 yılı başından itibaren yürürlüğe giren 6434 sayılı Cumhurbaşkanı kararı ile bağımsız denetim yaptırması gereken şirketler gruplara ayrılmış ve bu şirketlerin belirlenmesinde geçerli olan eşik tutarları güncellenmiştir.

a) Her Durumda Bağımsız Denetim Yaptırmak Zorunda Olan Şirketler

Birinci grupta, herhangi bir ölçüte bağlı olmaksızın bağımsız denetime tabi olan işletmeler yer almaktadır. 6434 sayılı Karar’ın eki (I) sayılı listede yer alan bu kurumlardan bazıları aşağıda belirtilmiştir.

• Sermaye Piyasası Kurulu’nun düzenleme ve denetimine tabi şirketler (Aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri, varlık kiralama şirketleri, değerleme kuruluşları, sermaye piyasası araçları borsada işlem gören anonim şirketler, bir borsada işlem görmemekle birlikte halka arz edilmeksizin pay hariç sermaye piyasası aracı ihraç eden anonim şirketler gibi),
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun düzenleme ve denetimine tabi şirketler (Bankalar, faktoring ve finansal kiralama şirketleri, derecelendirme kuruluşları, varlık yönetim şirketleri, finansman şirketleri gibi),
• Sigorta, reasürans ve emeklilik şirketleri.

Ayrıca kıymetli maden üretimi veya ticareti ile iştigal eden anonim şirketler ile ulusal karasal, uydu ve kablolu televizyon alanında yayın hak veya lisansına sahip medya hizmet sağlayıcı şirketler de bu listeye dahildir.

b) Halka Açık Sayılan Şirketler

Sermaye piyasası araçları bir borsada veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem görmeyen ancak Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında halka açık sayılan şirketler için ayrı kriterler belirlenmiştir. Buna göre söz konusu şirketlerden aşağıda belirtilen üç ölçütten en az ikisinin eşik değerlerini art arda iki hesap döneminde aşanlar bağımsız denetim kapsamına girmektedir.

c) (II) Sayılı Listedeki Şirketler

6434 sayılı Karar’a ekli (II) sayılı listede aşağıda belirtilen şirketler yer almaktadır.

• Yurt çapında günlük olarak gazete yayımlayan şirketler,
• Çağrı merkezi şirketleri hariç olmak üzere Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu düzenleme ve denetimine tabi olan şirketler,
• Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu düzenlemelerine tabi olarak faaliyet gösteren lisans, sertifika veya yetki belgesi sahibi şirketler,
• Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından denetimi ve yönetimi devralınan şirketler.

Bu şirketler için de ayrı eşik değerler belirlenmiştir. Buna göre söz konusu şirketlerden aşağıda belirtilen üç ölçütten en az ikisinin eşik değerlerini art arda iki hesap döneminde aşanlar bağımsız denetim kapsamına girmektedir.

d) Diğer Şirketler İçin Eşik Değerler

6434 sayılı Karar ile belirlenen son grupta ise herhangi bir sektör sınırlaması olmaksızın yukarıdakilerin dışında kalan şirketler yer almaktadır. Ancak diğer kapsamındaki şirketlerin hepsi bağımsız denetim kapsamında değildir. Aşağıda belirtilen üç ölçütten en az ikisinin eşik değerlerini art arda iki hesap döneminde aşanlar bağımsız denetim kapsamına girmektedir.

Eşik Değerlerin Belirlenmesi

Yukarıda belirtilen eşik değerlerinin aşılıp aşılmadığının tespitinde şirketlerin, bağlı ortaklıkları ve iştirakleriyle birlikte dikkate alınması gerekiyor. Bağlı ortaklıkları ve iştirakleri bulunan şirketlerde; aktif toplamı ve yıllık net satış hasılatı bakımından ana ortaklık ve bağlı ortaklığa ait finansal tablolarda yer alan kalemlerin toplamı (varsa grup içi işlemler yok edilir), çalışan sayısı bakımından ise ana ortaklık ve bağlı ortaklığın son iki yıla ait ortalama çalışan sayılarının toplamı dikkate alınır. İştirakler açısından, iştirake ait söz konusu kalemler şirketin iştirakteki hissesi oranında dikkate alınır.

Eşik Değerler Açısından Dikkate Alınacak Finansal Tablolar

Eşik değerlerin aşılıp aşılmadığının belirlenmesinde, aktif toplamı ve yıllık net satış hasılatı bakımından şirketin tabi olduğu mevzuat uyarınca hazırlanmış olan finansal tabloların dikkate alınması gerekiyor. Çalışan sayısı bakımından ise son iki yıla ait ortalama çalışan sayısı dikkate alınmaktadır.

Bağımsız Denetim Kapsamına Giriş

Yukarıda da belirtildiği gibi eşik değerlere tabi şirketlerin, belirlenen üç ölçütten en az ikisinin eşik değerini art arda iki hesap döneminde aştığı durumda müteakip hesap döneminden itibaren bağımsız denetim yaptırmaları gerekmektedir.

Birbirini takip eden hesap dönemlerinde sağlanan iki ölçütün aynı ölçütler olması şart değildir. Örneğin bir yıl aktif büyüklüğü ve net satış şartlarının (Tabloda 2022 yılı), sonraki yıl aktif büyüklüğü ve personel sayısı şartlarının (Tabloda 2023 yılı) sağlanması durumunda da takip eden yıldan (Tabloda 2024 yılı) itibaren bağımsız denetim yaptırılması gerekmektedir.

Bağımsız Denetim Kapsamından Çıkış

Bağımsız denetim kapsamından çıkışta da bağımsız denetim kapsamına girişteki üç ölçüt önem arz etmektedir. Bu üç ölçütten en az ikisine ait sınırların, art arda iki hesap döneminde altında kalınması durumunda izleyen hesap döneminden itibaren bağımsız denetim kapsamından çıkılmaktadır. Ancak bir hesap döneminde bu ölçütlerden en az ikisinin %20 veya daha fazla altında kalınması durumunda da izleyen hesap döneminden itibaren denetim zorunluluğu ortadan kalkmaktadır.

Diğer şirketler kapsamındaki bir şirket için hesap dönemleri itibarıyla ölçütlerin sağlanması ve denetime tabi olup olmama durumu örnek olarak aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

* 2022 ve 2023 hesap dönemlerinde üç ölçütten iki tanesi, art arda iki hesap döneminde eşik değerleri aştığı için 2024 yılından itibaren bağımsız denetim kapsamına girilmiş olacaktır.

** 2024 yılında üç ölçütten sadece bir tanesi eşik değeri aşmış olmasına rağmen, 2023 yılında iki eşik değer aşılmıştır. Bu durumda üç ölçütten en az iki tanesinin, art arda iki hesap döneminde eşik değerlerin altında kalması şartı sağlanamadığından 2025 yılı da bağımsız denetim kapsamında olacaktır.

Vefa TOROSLU

Serbest Muhasebeci Mali Müşavir

Bağımsız Denetçi

vefa.toroslu@gmail.com