Farklı ülkelerde bulunan gerek ithalatçı, gerekse ihracatçılar bankalar olmasaydı nasıl ticaret yapardı acaba? Malını satmak isteyen ihracatçı konumundaki gerçek veya tüzel kişiler mallarını ithalatçıya teslim ederken dahi sıkıntı yaşarlardı ola ki bankalar devrede olmasaydı. İhracatçı malları ile birlikte ithalatçının bulunduğu yere gelir, malını teslim etmesi gerek ama nasıl teslim edecek? Malını teslim ettiğinde malın parasını nasıl alacak? Malın parasını alsa dahi bu parayı kendi ülkesine nasıl getirecek? Parayı beraberinde kendi ülkesine götürmek isteyen ihracatçıyı nasıl bir riskin beklediğini düşünmek dahi istemiyorum. İhracatçının hem parası, hem de hayatı risk içinde değil midir sizce? Çok bilinmeyenli denklem adeta…
Farklı bir kurgulama yapalım; İhracatçı satacağı malı ithalatçıya verir, karşılığında farklı bir ürün alır. Mal takası (Barter) olur. Her zaman mal takasının olamayacağı durumlarda mal karşılığı para devreye girdiğinde riski de beraberinde getirecektir.
Malın para ile değiş tokuş edildiği hallerde ihracatçı parayı teslim aldığında şu risklerle karşılaşacaktır;
- Paranın taşıma riski,
- Paranın değerini koruma veya değer yitirme riski,
- Paranın sahte olma riski,
- Paranın çalınma riski
- İhracatçının hayati riski
Tüm bu olasılıkları bir dış ticaret işleminde “bankalar olmasaydı ne olurdu?” diye sorduktan sonra yazdım. Altını kalın çizgilerle çizmek gerekirse bir dış ticaret işleminde bankalar olmazsa, maalesef dış ticaretin olabileceğinden pek söz edilemez. Bir dış ticaret işleminde ithalatçı ve ihracatçının birbirlerine güvenmeme sorunu, bir bankanın aracılık etmesiyle ile çözümlenir. Dış ticaretin tarafları birbirlerine her zaman güvenmek zorunda olmasalar da tedbirli davranmalarını gerektirecek pek çok neden vardır. İthalatçı, ihracatçısına güvense, direk olarak mal bedelini ihracatçının avucuna sayar ve ihracatçının malını teslim etmesini bekler. Ya da ihracatçı güvene dayalı olarak malını ithalatçıya gönderir, ithalatçı malı alır, satar, sonrasında ihracatçıya mal bedelini öder. İşte bunlar tıpkı masallarda olduğu gibi saf güvene dayalı ilişkiler olsa da dış ticaretin gerçeği böyle söylemiyor. İthalatçı veya ihracatçıların neden para batırdıklarına dair hikâyelerini dinlediğinizde özetle taraflar bankaları kullanmadan birbirlerine ya para ödemişler, ya da mallarını teslim etmişler. Sonuçta ya para, ya da mallar buharlaşmıştır.
Tacirlerin dış ticaret yapabilmeleri için bir bankanın varlığı tartışmasız var olmalıdır. İthalatçı ve ihracatçı birbirlerine tam olarak güvenmeseler de, bankalar taraflara gereken güveni verir.
Bankaların taraflara gereken güveni verirken; İhracatçının mal bedelini alabilmesi için ihracatına aracılık eder, gerekirse mal belinin tahsiline ilişkin garantör olur.
Bankaların garantör oldukları konulardan bir kaçı;
- Gayrikabilirücu teyidli akreditifler (irrevocable confirmed letter of credits),
- Vadeli işlemlerde ithalatçının kabul edeceği poliçeye aval (availization of the draft) vererek garantör olur
- Stand By Letter of Credits (ihtiyat akreditifi),
- Taraflara güven vermek için garanti mektubu (L/G Letter of Guarantee) tanzim eder ithalatçı ile ihracatçı arasındaki güvensizlik ve tereddütleri ortadan kaldırır,
- İthalatçı ve ihracatçıya talep etmeleri halinde döviz kurlarındaki oynaklıktan (volatilite) olumsuz etkilenmemeleri için kur garantisi verir. İleri tarihli döviz kurunu bugünden garanti eder, dış ticaret tacirleri de beklenmedik olumsuz kur hareketlerinden olumsuz etkilenip bilançolarına zarar yazmazlar.
Her hizmetin karşılığında bir maliyet ve masraf vardır. Bankalar da verdikleri hizmetler karşısında taraflardan belli bir miktar komisyon (faiz dışı gelir) almaları ticaretin bir kuralıdır. Çünkü bankalar olmadan zaten bir dış ticaret işlemi sağlıklı yürütülemeyecekti. Bankalar tacirlere bir hizmet verebilmek için gerek personel, gerek eğitim, gerek sistem, gerekse şube ve muhabir ağları için bir maliyet ödemektedirler.
Dahası; bankalar sektörel analizler yaparak portföyündeki müşterileri piyasanın gelişimi, oynaklığı veya olumsuzluğu konusunda bilgi sahibi yapar. Ayrıca bankalar bilhassa dış ticaret işlemleri ve finansal konular başta olmak üzere mevzuatsal yönden müşterilerini bilgilendirir. Dış ticaret işleminde ithalatçılar ve ihracatçılar kendi bankalarına her açıdan güvenirler. Bankalarına güvendikleri kadar kendilerine bu kadar güven duymadıklarını söylemek hiç de abartı olmaz. Dış ticaret tacirleri hem kendi ülkemizdeki T.C. Merkez Bankası tarafından çıkartılan mevzuatsal kuralları, tebliğleri ve Uluslar arası Ticaret Odaları’nın (ICC – International Chamber and Commerce) çıkarmış olduğu kuralların ne olduklarını çalıştıkları bankalardan öğrenirler;
Dış Ticaret işlemlerinde kendi TCMB – T.C. Merkez Bankası’nın mevzuat hükümleri kadar Uluslar arası arenalardaki olması gereken; Uluslar arası Ticaret Odaları’nın vesaik, mal mukabili, kabul kredili işlemlerde tarafların uymaları gereken Uniform Rules for Collections, Brochure no 522 (URC 522) ve Akreditifler için Uniforms Customs and Practice For Documentary Credits Brochure no 600 (UCP 600) bröşür hükümlerini bırakın bilmelerini, uluslar arası kuralların yazılı olduğu böyle bröşürler olduğunu dahi bilmeyen dış ticaret tacirlerini sıklıkla görmek mümkündür. Böyle broşürden haberi olmayan dış ticaret tacirleri para batırdıkları vakit “eyvah param battı” diye yakınırlar.
Dış ticaret tacirlerinin çok iyi bilmeleri gereken bir şey varsa; bankalarına güven duymaları, bankalar olmadan dış ticaret işlemi olmayacağı, bankalar dış ticaret işlemlerinde yönlendirici rol üstlenir, bankalar adeta tacirlerin asla vazgeçemeyecekleri birer elemanı gibidir, bankalar sizlere bilgi verir, bilgisi olan güçlüdür, bilgisi olanın bileği bükülemez. Siz bankalarla daha güçlüsünüz. Bu yüzden diyorum ki bankalar dış ticaretin ayrılmaz bir parçası olup, bankalar olmaz ise dış ticaretinizin lastiği patlar. Bankaların misyonu sizlere kusursuz hizmet sunmak, sizinle sinerjik olmak olup bankalar asla sizin karşınızda kuruluşlar değildir. Bankalar saygın kuruluşlar olup uluslar arası pazarlarda şahsi itibar ve saygınlığınızın yetersiz kaldığı durumlarda siz ithalatçı ve ihracatçılar, bankaların saygınlığını belli bir komisyon karşılığında kullanıp, mal alımlarınız için akreditif açtırıp, ihale ve süreklilik arz eden işleriniz için yurt dışına garanti gönderip, vadeli olarak alacağınız mallar için borcunuza karşılık imzalayacağınız poliçenize kefil, garantör olarak görmüyor musunuz ?
Bankalarınıza güvenin, onlar sizin destekçiniz, rehberiniz, adeta vazgeçemeyeceğiniz bir elemanınız, danışmanınız gibidir. Bankalar size karşı hata yapamazlar. Hata yapan bedel öder. Bankalar yaptıkları hizmetten, üstlendikleri öylesine nadide misyonlarından dolayı aldıkları masraf, komisyon, faiz dışı gelir kalemlerinin kontrolü kendi denetçileri olan müfettiş ve iç kontrol mensupları tarafından yapılmakla birlikte BDDK tarafından konulan kurallara harfiyen uymak durumundalar.
