MARKETTEKİ RAF ÜRÜNLERİ
Dövizli işlemlerin açığa satışı anlatacakken marketlerdeki raf ürünler konusu da nereden çıktı diyeceksiniz değil mi? Bire bir benzerlik vardır.
Hemen anlatayım;
Zincir marketlerde reyonlardan sorumlu elemanlar vardır. Bunların görevleri özetle şöyle; raflarda azalan ürünlerin yerine stoklarında bulunan malları koymak, müşteri alış veriş maksatlı reyonları gezerken raflarda mutlaka yeteri kadar mal olduğunu görüp almalı. Müşteri reyonları gezerken, makarna almayı istemesi halinde, makarna reyonunda sadece fiyat etiketi var ama, makarnanın kendisi fiziki olarak rafta yok. Müşteri makarna alamayacaktır. Reyon görevlisi rafları sürekli kontrol ederek mevcudiyeti azalan veya biten ürünlerin yerine depodan yeni ürünleri koyar ve satışa hazır hale getirir.
Bir marketin raflarında makarnanın mevcudiyeti bitmişse, stoklarda da tükenmişse, reyon görevlisinin rakip bir market zincirinden emanet makarna alıp, kendi rafına koyup satış yapabileceğini düşünebilir misiniz? Rakip market neden kendi stoklarındaki makarnasını diğer rakip markete versin ki? Stoklarında makarna ürünü kalmayan market, raflarına da makarnayı koyamayacaktır. Bunun sonucunda satış yapamayacaktır. Yani makarna almak isteyen müşterisine, raflarında ve stoklarında olmayan bir makarnayı market nasıl satabilir ki? Satamaz. Ola ki satış yaptı, makarnayı nasıl verecek? Tedarikçisinden makarna alıp vermeyi düşünen market, olmayan makarnayı müşterisine sattığında, tedarikçisinden yeni alacağı makarnanın fiyatının değişken olması halinde zarar edebilir mi? Bu hareketli piyasada, enflasyonist ortamda makarnanın fiyatının ucuzlayacağını umarım düşünmüyorsunuzdur.
İşte bu makarna örneğinden yola çıkarak döviz alım satımı yapan finans kuruluşların ellerinde olmayan dövizi satması veya döviz satışı yaptığında yerine aynı miktarda, satış yaptığı fiyattan daha düşük fiyata kâr etmeye olanak tanıyan döviz satın alıp yerine koyamaması halinde, finans kuruluşlarının nasıl etkileneceğini anlatmaya çalışacağım.
FİNANS KURULUŞLARI VE DÖVİZ POZİSYON YETKİLERİ
Finans kuruluşları pozisyonlarında hem TRL – Türk Lirası, hem de döviz tutarlar. Günlük ne kadar döviz, ne kadar TRL – Türk Lirası’nda kalacaklarına, o finans kuruluşunun yönetim kurulu karar verir, ilgili departman ise bu karara riayet eder.
Şöyle ki;
Karabank A.Ş.’nin yönetim kurulu toplantısında, pozisyonlarında günlük USD.50.000.000.- döviz tutma kararı alırsa, bankanın dış işlemler müdürlüğü günlük döviz alış verişini normal koşullarda yapar ve aynı günün sonunda pozisyonlarında ortala USD.50.000.000.- lık döviz bulundurmak zorundadır.
Uygulamaya örnek;
USD.50.000.000.- (+) güne başlangıç pozisyon tutarı
USD.35.000.000.- (-) gün içinde Türk Lirası alınıp, satılan ve pozisyondan çıkan
USD.25.000.000.- (+) döviz alınıp karşılığında TRL verilen dövizler
USD.40.000.000.- (=) Balans. Gün sonu bankanın döviz pozisyon bakiyesi
USD.10.000.000.- (-) Bankanın döviz pozisyonu açık vermiştir.
Gün sonu işlemi;
Banka elinde bulunan TRL – Türk Lirası’nı verip, piyasadan USD.10.000.000.- satın almalı ki USD.40.000.000.-‘a düşen pozisyonunu tekrar USD.50.000.000.-‘e yükseltebilsin diye. Kuşkusuz ki bankalar iniş ve çıkış gösteren hareketli döviz piyasasında sattığı dövizlerin yerine hangi fiyattan tekrar döviz alıp koyacağı da ayrıca sorgulanmalıdır.
AÇIK POZİSYON
Bankalar gün içinde yaptıkları işlemler sonunda, yönetim kurullarının aldıkları karara uygun bir şekilde günü USD.50.000.000.- ile bitirmek zorunda iken, bu kararı uygulamayan bankanın döviz pozisyon yetkilileri, gün sonunu USD.30.000.000.- ile kapattıklarında, kasalarında daha fazla TRL, daha az döviz; yani USD.20.000.000.- lık daha az döviz olacaktır. Diğer ifade ile döviz pozisyon açığı oluşmuş olacaktır.
Döviz pozisyon açıkları;
- Döviz fiyatının düşeceğini tahmin eden bankanın döviz pozisyon yetkilileri bilinçli şekilde dövizlerini satarak, döviz varlıklarını azaltırlar ki, döviz piyasasında hızla düşen fiyatlardan zarar etmemeleri için,
- Gün içinde döviz satıp, TRL’ni kasalarına koyan bankanın döviz pozisyonu yetkilileri, gün sonunda dövizin fiyatının yükselmesi üzerine, döviz almayıp, bir sonraki iş günü uygun fiyattan döviz alacaklarını tahmin ettiklerinden,
- Gün içinde bir veya iki iş günü valörle teslim edilmek üzere satışı yapılan dövizlerin yerine aynı valörle döviz alınıp, pozisyonları kapatılmayan kurumlar,
- Ya TR Hazinesi’nden ya da döviz hesaplarının bulunduğu muhabir bankadan avans (emanet) döviz alıp, TRL karşılığı satış yapıldığında, oluşan döviz pozisyonları
POZİSYON VE AÇIK ZARARLARI
Döviz pozisyonu tutma yetkisine sahip bankalar hangi hallerde pozisyon veya açık pozisyon zararı ile kaşı karşıya kalırlar?
- Bankalar dövizi sattıkları fiyattan daha yüksek bir fiyata döviz satın alıp pozisyonlarını kapatmak isterlerse,
- Bankalar dövizi sattıktan sonra, açık pozisyona düşüp, yerine döviz satın almadıklarında ve bu arada döviz fiyatlarının yükselmesi halinde,
- Bankalar mevcut piyasada oluşan fiyatın altında bir fiyattan döviz sattıklarında,
- Kasalarında tuttukları veya satın aldıkları efektiflerin (yabancı para banknotları) bugünkü fiyatının, satın alınan fiyatın daha aşağısına düşmesi halinde, alış – satış kurları arasında oluşan aleyhte kur farkı (evalüasyon).
- Düşen piyasada dövizi elinde bulundurmakla daha büyük zarar etmek istemen kurumlar o günkü zararları sineye çekerek, daha büyük zararların önüme geçmiş olurlar. Ama bir zarar olduğu kesindir.
Pozisyon ve açık pozisyon zararlarını oluşturur. Bu zararlar bankanın kambiyo zararları hesabında takip edilir.
POZİSYON ZARARLARI
Pozisyonu iyi ve bilinçli yönetilen bir banka neden kambiyo zararı etsin ki? Ciddi anlamda kambiyo zararı eden bankanın döviz pozisyon yönetiminde bir sorun vardır.
FATMA TEYZE’NİN POZİSİYON HESABI
Fatma Teyze bu ay emekli aylığından biriktirdiği TRL – Türk Lirası ile USD.200.- döviz satın alsın.
USD.200.- x C/8.2500 = TRL.1.650.- Fatma Teyze’nin döviz varlıklarının TRL karşılığı
Gelecek ay Fatma Teyze emekli aylığından biriktirdiği TRL – Türk Lirası ile tekrar USD.200.- satın aldı. Ama kur düşmüştü.
USD.200.- x C/7.9000 = TRL.1.580.- Fatma Teyze’nin döviz satın almak için bu ay ödediği TRL miktarı.
Fatma Teyze’nin döviz pozisyon kâr veya zararına bakalım
TRL.1.650.- bir önceki ay için USD.200.- döviz satın almak için ödediği TRL miktarı
TRL.1.580.- bu ay için USD.200.- satın almak için ödediği TRL miktarı
TRL. 70.- (-) zarar.
Fatma Teyze satın aldığı ve cüzdanındaki dövizlerden TRL.70.- zarar etmiştir. En azından Fatma Teyze bundan sonra döviz alacağı zaman daha temkinli davranacaktır.
Yukarıdaki tablo “En büyük 14 bankanın 2020 net kambiyo kar ve zararları” tablosuna bakıldığında bazı bankaların gerçekten vahim bir zarar tablosu karşımızda.
Fatma Teyze’nin fikirleri ve görüşleri alınsaydı sizce nasıl olurdu?
