Genelleştirişmiş Tercihler Sistemi
Ülkemiz ile Avrupa Birliği (AB) arasında uygulanan Gümrük Birliği’nin şartlarının belirlendiği 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’na göre Türkiye, gümrük ve dış ticaret mevzuatını AB’nin mevzuatına uyumlu hale getirme sorumluluğu altına girmiş bulunmaktadır. Bu uyum düzenlemelerinden biri de Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi’ (GTS) dir.
Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi: (Generalized System of Preferences) 1964 yılında Cenevre’de gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansında (UNCTAD) karara bağlanan ve az gelişmiş ülkelerin istemi doğrultusunda, gelişmiş ülkelerin bu ülkelerden yaptıkları sanayi malları ithalatlarına gümrük vergisi uygulamamaları veya düşük oranlı bir vergi uygulamalarını öngören bir sistemdir. Bu sisteme göre; gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkelerden ithal ettikleri sanayi malları üzerindeki vergileri karşılıksız gözetmeksizin, tek taraflı olarak vergileri sıfırlayacak ya da indireceklerdir. GTS ile ilgili işlemler Dünya Ticaret Örgütü tarafından yürütülmektedir. Türkiye, GTS sistemine uyum amacıyla ilk defa 2002 yılında İthalat Rejim Kararı eki II sayılı listede GTS ülkeleri sütunu oluşturularak indirimli gümrük vergisi oranları yayımlanmıştır.
GTS uygulamasının amacı, az gelişmiş ülkelerin ve gelişmekte olan ülkelerin uluslararası ticarete entegre edilmesinin sağlanması, yapacakları ihracatlar ile döviz kazanmalarına yardımcı olunması ve ekonomik kalkınmalarının hızlanması şeklinde özetlenebilir.
Ülkemizde, ülkeler ve eşyalar bazında ithalat işlemlerine ilişkin uygulanacak olan gümrük vergileri, her yıl İthalat Rejim Kararı ile yayımlanır. 31.12.2021 tarihli 31706 (3.mükerrer) sayılı İthalat Rejim Kararında Değişiklik Yapılmasına İlişkin Karar’ın Ek-1 bölümünde GTS’den yararlanacak ülkelerin listesi yer almaktadır. Söz konusu listeye bakıldığında GTS ülkeleri; Gelişme Yolundaki Ülkeler ve En Az Gelişmiş Ülkeler olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Bu iki grupta yer alan ülkelerden yapılacak ithalatlardan, diğer ülkelere uygulanan gümrük vergileri uygulanmayacaktır.
Bir örnekle açıklayacak olursak, 3924 Tarife Pozisyonunda yer alan ‘‘biberon’’ cinsi eşyaların Hindistan’dan ithal edilmesi durumunda %6,5 oranında gümrük vergisi uygulanacak, Bangladeş, Kırgızistan ya da Kamboçya gibi GTS ülkelerinden ithal edilmesi durumunda gümrük vergisi uygulanmayacaktır. (5 Seri No’lu Gümrük Genel Tebliği’nde 56 ülke bulunmaktadır).
İthalat işlemlerinde, tercihli rejimden yararlanarak işlem yapılabilmesi için ithal edilecek ürünlerin GTS ülkeleri menşeli olması gerekir. Bu ülkeler menşeli olmayan ürünlerin GTS ülkelerinden ithal edilmesi durumunda tercihli tarifeden yararlanılamayacaktır. Örneğin Çin’den Kırgızstan’a giden Çin menşeli biberonun, Kırgızistan’dan Türkiye’ye ithal edilmesi durumundan tercihli rejinden yararlanılması mümkün değildir.
Genelleştirişmiş Tercihler Sistemi çerçevesinde ülkemize tek taraflı olarak tercihli tarife uygulayan ülkeler ise Avusturalya, Japonya ve Yeni Zelanda’dır.
Kayıtlı İhracatçı ve Menşe Beyanı
GTS ülkeleri ile yapılacak dış ticaret işlemlerinde, tercihli tarifeden yararlanılabilmesi için, yani gümrük vergisi ödenmeden ya da diğer ülkelere nazaran daha az ödenerek işlem yapılabilmesi için eşyaların GTS ülkeleri menşeli olması gerekmektedir. Eşyaların GTS ülkeleri menşeli olduğunu ispatlayan, ithalat işlemlerinde kullanılan belge ise Form A menşe belgesiydi. Yukarıdaki örneğimizde belirtilen biberon cinsi eşyanın GTS ülkelerinden ithal edilmesi durumunda, ithalat işlemleri esnasında gümrük idaresine Form A menşe belgesi ibraz edilerek tercihli tarifeden yararlanılması mümkündü.
Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi kapsamında AB müktesebatına uyum amacıyla Kayıtlı İhracatçı (Registreted Exporter-REX) Sisteminin ülkemizde de kullanılmasına ilişkin çalışmalar tamamlanmıştır.
26.12.2018 tarihli 30607 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanan Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi Kapsamında Tercihli Rejimden Yararlanacak Eşya İçin Menşe Beyanı Uygulamasına İlişkin Karar ve ardından Ticaret Bakanlığı tarafından çıkartılan 5 ve 6 Seri No’lu Gümrük Genel Tebliğleri ile menşe beyanı yeniden düzenlendi. Bu bağlamda Form A Belgesi uygulamasının yürürlükten kalktığı söylenebilir.
Kayıtlı İhracatçı Sistemi (REX): Avrupa Komisyonu tarafından 1 Ocak 2017 tarihi itibari ile yürürlüğe konulan ve işletilen Avrupa Komisyonu, Avrupa Birliği üyesi ülke gümrük idareleri, İsviçre, Norveç ve Türkiye gümrük idareleri ile Faydalanan Ülke yetkili idarelerinin veri girişi, güncelleme ve silme yetkileri ile verilere erişim yetkisi bulunan veri tabanı dahil, elektronik veri işleme ve bilgi saklama sistemini ifade eder.
GTS ülkelerinden ürün satın almak isteyen, tercihli rejimden yararlanan ithalatçılar, (https://uygulama.gtb.gov.tr/rex) üzerinden veya Avrupa Komisyonunun doğrulama ekranından (https://ec.europa.eu/taxation_customs/dds2/eos/rex_validation.jsp?Lang=en) ihracatçının Kayıtlı İhracatçı Sistemine kayıtlı olup olmadığını kontrol etmesi gerekir.
Bu sisteme göre, GTS ülkelerinde yerleşik ihracatçı firmalar, kayıtlı ihracatçı sistemine kayıt olacak ve (ülkemiz için ithalat işlemi) eşyanın menşeini belirtmek üzere ‘‘menşe beyanı’’nda bulunmalıdırlar. Menşe beyanının Türkiye’ye yapılacak ihracat esnasında ya da ihracatın kesinleştiği anda yapılması esastır. Bununla birlikte, menşe beyanı ilgili ürünün ihracatından sonra da yapılabilir. Sonradan yapılan menşe beyanının ürünün serbest dolaşıma girmesi amacıyla gümrük beyannamesinin ibraz edildiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde gümrük idaresine sunulması halinde kabul edilir. Burada belirtilmesi gereken durumlardan biri de eşya bir başka faydalanan ülke menşeli olsa dahi menşe beyanı ihraç ülkesindeki kayıtlı ihracatçı tarafından yapılır.
Bu şekilde tercihli rejimden yararlanmak isteyen ithalatçılar, serbest dolaşıma giriş beyannamesinde menşe beyanını, tarihi ve kayıtlı ihracatçı numarası ile birlikte belirtmesi gerekir. Ancak toplam kıymeti 6000 Euro’yu geçmeyen sevkiyatlarda kayıtlı ihracatçı numarasına gerek yoktur. Sonuç olarak, GTS ülkelerinden tercihli rejimden yararlanarak ithalat yapmak isteyen Türkiye’de bulunan firmaların öncelikle, göndericinin kayıtlı ihracatçı sistemine dahil olup olmadığını kontrol etmesi gerekir. Gönderici firma (ihracatçı) kayıtlı ihracatçı sistemine dahil değil ise ürünün sisteme dahil olan göndericilerden tedarik etme yoluna gidilmelidir. Şayet kayıtlı ihracatçı sistemine dahil ise daha sonra yapılması gereken işlem de mevzuata uygun bir menşe beyanının yapılmasıdır. Bu iki duruma mutlaka dikkat edilmesi gerekir.
İlker ÇOLAKVERMİŞ
Kaynakça:
26.12.2018 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 501 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı
02.08.2019 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 5 Seri No’lu Gümrük Genel Tebliği
16.06.2022 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 6 Seri No’lu Gümrük Genel Tebliğ
