Gıda Tedarik Zinciri İçinde Gıda Güvenliğinin Önemi
Prof. Dr. Serap İNCAZ
Doğada tüm canlıların yaşamını sürdürmesi için beslenmeye, beslenme içinde gıdaya ihtiyaçları vardır. Beslenmenin sağlıklı bir şekilde gerçekleşebilmesi içinde gıda güvenliğinin sağlanmasının sağlık üzerinde etkisi olduğu kadar sosyal, toplumsal ve ekonomik etkileri de mevcuttur. Gıda güvenliği kavramı 9. Kalkınma planında tüketime sunulan gıdalarda fiziksel, kimyasal, biyolojik ve her türlü tehlikeli ajanların bertaraf edilmesi için alınan tedbirler bütünü olarak ifade edilmektedir. Gıda güvenliği daha geniş anlamda tanımlanacak olursa; insan gıdası ve hayvan yemi olarak kullanılan her türlü hammadde, yarı mamul ve mamul maddelerin çiftlikte yetiştirilmesi, üretimi, bakımı, hasadı ve depolanması da dahil olmak üzere işleme, paketleme, taşıma, hazırlık, dağıtım ve satış aşamalarını kapsayan tedarik zinciri sürecinde insan sağlığına zararlı olabileceklerden korunması için tasarlanan işlemler ve uygulamalardan oluşan bir eylemler bütünü olarak ifade edilmektedir.
Gıda güvenliğinin sağlanması ve gıda kalitesinin korunması amacıyla, hammaddenin elde edilmesinden ve ürünün son tüketiciye ulaştırılmasına kadar geçen süreçte, paydaşlar ürünle ilgili bilgiye sahip olmaları önemli bir durumdur. Gıda güvenliği konusunda izlenebilirlik sağlanırsa kalite korunur, verimlilik artar. Etkin stok yönetimi, üretim ve lojistik planlamalarıyla zamandan kazanılır, işletme performansı yükselir.
Gıda güvenliğinin sağlanmasına yönelik teknolojiler sayesinde, depolama ve lojistik sürecinde gıda ürünlerinin gerçek zamanlı durumunun izlenmesi; ortam koşullarının analizi, sıcaklık ihlali ve rota sapması gibi risklerin zamanında tespit edilebilmesine olanak verildiğinden gıda güvenliği sağlanıp, gıda kalitesi korunmuş olur.
Gıda ürünleri taşımacılığında kalitenin sağlanması, israfın ve bozulmanın önlenmesi için tek kriter gıdanın taşınma biçimi ve sıcaklığı değildir. Gıda taşımacılığı firmaları, gıda israfını azaltmak ve gıda kalitesini iyileştirmek amacıyla ek olarak uygulamada başka yatırımlar da yapmaktadırlar. Dolayısıyla, gıda taşımacılığı yapan firmalar açısından başarı faktörleri gıda taşımacılığı firmaları açısından önemli bir etkiye sahiptir.
Gıda güvenliğini sağlamada uygulamalar iki ayrı temelde değerlendirilebilir.
1- Ön gereksinim uygulamaları: Gıda üreten / satış ve tüketim gerçekleştiren tüm noktalarının uygulaması gereken temel başlangıç uygulamalarıdır.
2- Üretime ait işlem kontrolleri: Her ürün grubu ve işlem şekli için kuruluşun yapısına bağlı olarak değişen ve risk analizi ile belirlenen kontrollerdir.
Gıda tedarik zincirlerinde; tarladan son tüketiciye olan süreçte ortam parametrelerinin gıda güvenliği dolayısıyla hem insan sağlığı açısından yarattığı risk, hemde ekonomik kayıplar açısından gıdaların kısa raf ömrü ve değişken kalite kriterleri değerlendirildiğinde etkin bir gıda tedarik zinciri yönetimi sağlanması kaçınılmaz bir gerekliliktir. Gıda tedarik zinciri; kaliteli ve güvenli hammaddenin tedariği ile başlayan, gıdanın geçirdiği işlemler, ara ve bitmiş ürün lojistiği ile tüketiciye ulaşmasına kadar geçen süreçte tüm faaliyete ilişkin verileri kapsayan bir bütündür. Gıda tedarik zinciri yönetiminde, gıda güvenliği ve kalitesini korunması için, zincir boyunca ürün ve bilgi akışının sorunsuz bir şekilde sürdürülebilirliğinin sağlanmasında amacıyla iş süreçlerinin koordinasyonu da önem kazanmaktadır. Etkin bir gıda tedarik zinciri sağlanmasının gerekliliği doğrultusunda; gıda bilgi teknolojilerinin tüm düzeyde uygulanabilir olması gıda tedarik zincirini şeffaflaştırarak izlenebilirliğe olanak verecek, gıda güvenliği sağlama ve gıda kalitesini korumada destek olabilecektir.
Gıda kaybı ve israfının, işin ekonomik tarafı yanında, ulusal ve küresel ölçekte atık yönetim sistemleri üzerine de ciddi yük getirdiği, iklim değişikliği, biyoçeşitlilik kaybı ve kirlilikle yakından ilişkili olduğu ve en önemlisi de gıda güvenliğini tehdit ettiği bilinen ve yadsınamaz bir gerçektir.
Prof. Dr. Serap İNCAZ
Kaynakça:
DPT (2006). 9. Kalkınma Planı (2007- 2013). Gıda Güvenliği, Bitki ve Hayvan Sağlığı Özel İhtisas Komisyonu, Ankara.
Keleş, B. ve Ova, G. (2020). Gıda Tedarik Zinciri Yönetiminde Bilgi Teknolojileri Kullanımı. Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17(1), 137-143.
Şen, A., (2008). Tedarik Zinciri Yönetiminde Soğuk Lojistik Uygulamalarının Etkinliğinin Arttırılmasına Yönelik Bir Çalışma, T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Toplam Kalite Yönetimi Anabilim Dalı Toplam Kalite Yönetimi Programı Yüksek Lisans Tezi
https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1537638
https://www.bodto.org.tr/images/other/gida_guvenligi.pdf
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1189196
https://cdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=gida-perakendeciligi-lojistik.pdf
