Günümüzde teknolojinin hızla gelişmesi ile birlikte internet kullanımı da hayatımızın bir parçası haline gelmiştir. Özellikle bilgi edinmek, alışveriş yapmak, paylaşımda bulunmak amacıyla günde defalarca arama motorları aracılığı ile sisteme erişim sağlanmaktadır. Yapılan araştırmalar sonucunda elde edilen verilere göre 4 milyardan fazla internet kullanıcısı ve 1 buçuk milyardan fazla internet sitesi bulunuyor[1]. Web arama motoru veya internet arama motoru, web’de sistematik bir şekilde internet kullanıcılarının istedikleri bilgilere anında erişebilmek için sıkça kullandıkları bir yazılım türü olarak tanımlanmaktadır. Arama motorlarının birincil işlevi internette veya internetin bir kısmında bulunmuş olan verileri bir araya getirmek ve raporlamaktır[2].
Google, Yandex, Yahoo ve Bing gibi arama motoru işletmecileri esas itibariyle veri kayıt sisteminin bir parçası olarak otomatik, düzenli ve sistematik bir biçimde internette yayınlanan bilgileri bulmakta, daha sonra kendi indeksleme programları çerçevesinde alıp, kaydedip, organize edip kişisel verilerin arama sonuçlarının listesini düzenlemekte, sunucuları üzerinde saklamakta, belirli durumlarda açıklamakta ve kullanıcılarına sunmaktadır. Bundan dolayıdır ki, arama motorları tarafından gerçekleştirilen bu tür faaliyetler 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’nun 3 üncü maddesi kapsamında, ‘kişisel veri işleme” faaliyeti olarak değerlendirilmektedir. Bilgiye erişimin kolaylaştığı günlük hayatımızda kişisel verilerimize erişim de bir o kadar kolaylaşmıştır. Bu durum kişilik haklarımıza saldırıyı açık hale getirdiği gibi özel hayatın gizliliği ilkesinin ihlal edilmesi riskini de artırmıştır.
Nitekim, veri sahibi olan ilgili kişinin arama motorları üzerinden kendi adı ve soyadı ile yapacağı bir arama sonucunda gösterilen sonuçların indeksten çıkarılmasına yönelik talebinin, arama motoru işleticisi şirketlerden talep etme hakkı bulunmaktadır. Bu kapsamda özelliğini yitirmiş bilgilerin unutulma hakkı kapsamında ortadan kaldırılmasının talep edilebileceği kabul edilmektedir.
Arama motoru işletmecileri, üçüncü taraflara ait internette topladıkları verilerin işlenmesinin amaç ve vasıtalarını belirledikleri için veri sorumlusu sayılmaktadır. Bu nedenle 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu çerçevesinde verisini işledikleri ilgili kişiler tarafından yapılan başvuruları en kısa sürede ve en geç otuz gün içinde cevaplamakla yükümlü kılınmışlardır (6698/m.13/2). Aksi halde, bu gibi durumlarda ilgili kişiler Kişisel Verileri Koruma Kurumuna başvurabilecekleri gibi aynı zamanda konuyu yargıya da taşıyabileceklerdir.
Elbette ki, başvuru sahibi olan ilgili kişiler arama sonuçlarının indeksten çıkarılmasına ilişkin taleplerini öncelikle arama motoru işletmecilerine iletmelidirler. Veri sorumlusu arama motoru işletmecileri söz konusu talepleri reddeder veya başvuru sahibine en geç 30 gün içinde cevap vermezse, ilgili kişiler Kişisel Verileri Koruma Kuruluna şikâyette bulunma hakkına sahiptirler.
Kişisel Verileri Koruma Kurulu’nun 23.06.2020 tarih ve 2020/481 sayılı Kararında arama motorlarından ad ve soyadı ile yapılan aramalarda kişinin kendisiyle bağlantılı sonuçlara ulaşılmamasını isteme hakkının indeksten çıkarılma talebi değerlendirilmiş ve konu “Unutulma Hakkı” bir üst kavram olarak ele alınarak Anayasanın m.20/3 hükmü ile 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununun m.4, m.7 ve m.11’de ve Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi veya Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmeliğin m.8’de yer verilen düzenlemeler çerçevesinde değerlendirilme yapılmıştır.
6698 sayılı Kanun m.4’de kişisel veri işleme ilkeleri, m.7’de, kişisel verilerin silinmesi, yok edilmesi veya anonim hâle getirilmesine ilişkin hususlar, m.11’de ise, veri sahibi kişinin hakları düzenlenmiştir. Bununla birlikte, Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi veya Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmelik m.8’de de, “Kişisel verilerin silinmesine, yok edilmesine veya anonim hâle getirilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.
Kişisel Verileri Koruma Kurulu, başvuruyu değerlendirirken, veri sahibi olan ilgili kişinin arama motorları üzerinden kendi adı ve soyadı ile yapacağı bir arama sonucunda gösterilen sonuçların indeksten çıkarılmasına yönelik talebinin, ilgili kişinin temel hak ve özgürlükleri ile kamunun söz konusu bilgiyi edinmesinden sağlayacağı menfaatler arasında bir denge testi yapılmasını ve yarışan menfaatlerden hangisinin ağır bastığının gözetilmesinin önemini vurgulamıştır.
Kişilerin dijital medyada yer alan geçmişine ait bilgilerin, yok edilmesini isteme hakkı unutulma hakkı çerçevesinde değerlendirilmektedir. Unutulma hakkı, bireyin dijital geçmişte yer alan fotoğrafı, kimlik bilgisi, adresi ve diğer kişisel içeriklerinin kendi talebi üzerine bir daha geri getirilemeyecek biçimde ortadan kaldırılması ve daha fazla yayılmasını önleme hakkı şeklinde tanımlanmaktadır. Unutulma hakkı, aynı zamanda kişinin onurunu, kişisel gelişimini ve kişisel verileri üzerindeki tasarruf hakkını yakından ilgilendiren başta anayasal düzenlemeler ile korunan insan hakları ile yakın ilişki içinde olan bir haktır.
Türk hukukunda unutulma hakkı henüz düzenlenmiş değildir. Ancak, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’nun 17.06.2015 tarihli 2014/4-56E. 2015/1679 K. sayılı kararı ve hemen akabinde Anayasa Mahkemesi’nin 03.03.2016 karar tarihli 2013/5653 Başvuru sayılı kararı ile tanınmıştır. Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararlarında güncellik ölçütünü esas alarak, özelliğini yitirmiş bilgilerin unutulma hakkı kapsamında ortadan kaldırılmasının talep edilebileceğini kabul etmiştir. Kişisel Verileri Koruma Kurulu da konuyla ilgili son kararında unutulma hakkını üst bir kavram olarak değerlendirerek Anayasa m.20/3 , 6698 sayılı Kanun m.4, m.7 ve m.11’e atıf yaparak değerlendirmelerde bulunmuştur[3].
Sonuç olarak, kişilerin dijital medyada yer alan geçmişine ait bilgilerin yok edilmesini isteme hakkı unutulma hakkı çerçevesinde değerlendirilmekte ve unutulma hakkı; bireyin dijital geçmişinde yer alan fotoğrafı, kimlik bilgisi, adresi ve diğer kişisel içeriklerinin kendi talebi üzerine bir daha geri getirilemeyecek biçimde ortadan kaldırılması şeklinde tanımlanmaktadır. Unutulma hakkı, aynı zamanda kişinin onurunu, kişisel gelişimini ve kişisel verileri üzerindeki tasarruf hakkını yakından ilgilendiren bir haktır. Veri sahipleri, arama motorları üzerinden kendi ad ve soyadı ile yapılacak aramalar neticesinde gösterilen sonuçların indeksten çıkarılmasını veri sorumlusu arama motoru işleticisi şirketlerden talep edebilir, talep ilgili şirketlerce reddedilir veya talebe cevap verilmezse, ilgili kişi, Kişisel Verileri Koruma Kuruluna başvurabilir ve aynı zamanda doğrudan yargı yoluna da gidebilir.
Lütfi İNCİROĞLU
[1] https://www.vargonen.com/blog/arama-motoru-nedir/Erişim tarihi: 02.05.2023.
[2] Vikipedi. Erişim tarihi:02.05.2023
[3] Dijital Medya ve Unutulma Hakkı https://www.kilinclaw.com.tr/dijital-medya-ve-unutulma-hakki/ Erişim tarihi:24.01.2023.
