Dr. Öğr. Üyesi Gözde MERT
Nişantaşı Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi
İşletme Bölüm Başkanı & Gözde Araştırma Şirketi Kurucusu
“İnsan aklında keşfettiğimiz ilk ve en basit duygu meraktır.” Edmund Burke
Kısa süreli ödül vermeler, bireylerdeki fiziksel tepkileri geçici olarak uyarabilmektedir. Ödüller, daha karmaşık olan davranışların oluşumuna yardımcı olmaz ve bunu engellerler. Sadece ödül veya ceza sistemine dayandırılan öğrenmeler, kalıcı öğrenmeyi sağlamakta yetersizdir. Ödül ve cezanın ortadan kalkmasıyla, bireylerde psikolojik olarak sönme gerçekleşir. İçsel güdülenmeye dayalı olarak öğrenilmeyen bilgiler, ezber olarak gerçekleşir. Ödül ve ceza sisteminin, ortadan kalkmasıyla, ezberlenen bilgiler, mekanik bir çürümeye maruz kalır. Bu durum, bazı öğrenmelerin neden kalıcı olmadığını ve öğrenilen bilgilerin neden hayata geçirilmediği konusunu açıklamaktadır. Ceza, tepkide bulunmayı azaltan her türlü sonuç olarak tanımlanmaktadır. Ödül ve ceza sistemleri kullanılarak yapılan öğrenmelerde; kişiler, problem çözme yeteneklerini geliştiremez ve bilgiyi yapılandıramazlar.
Kişiler, bilintiyi ezberleyen ve dışa bağımlı durumda olan bireyler olmaktadır. Ceza, davranışı değiştirmek gibi bir etki yaratması yanında istenmeyen yan etkilere de neden olur. Bunlar; korku veya saldırganlık göstermek, cezayla ilişkisi olan bütün durumlardan kaçınmak, yani pasif kalmaktır (Şekil 1).
Merak ve ilgi uyandırılarak yapılan öğrenmeler, içsel güdülenmeyi sağlanmaktadır. Bu şekildeki öğrenmeler daha kalıcı olmaktadır (Şekil 2).
Bireydeki ödül sistemi, limbik sistem içinde yer alır. Limbik sistem, günlük yaşantımız içerisindeki, güzel ve iyi duyguları ödüllendirmektedir. Ödüller, nöronların alıcı bölgelerini birleştiren nörotransmitter gibi bir açma-kapama devresi olarak çalışırlar. Bu açma-kapama devresi olmazsa beyin hücreleri rastgele ateşlenmektedir. Bu ise tüm deneyimlere, aynı önemin verilmesine neden olur. Çevremiz, sürekli ve farklı uyarıcıların oluştuğu bir ortam durumundadır. Beyin, çevresindeki tüm uyarıcılara, farklı anlamlar verir. Çevresindeki uyarıcıları anlamlandırdığı ve mutluluk hissettiğinde, beyin kendisini ödüllendirir. Ödüllerin ana amacı, bireyi güdülemektir.
Detaylı bilgiler için aşağıdaki eseri okuyabilirsiniz.
Mert, G. (2017). Organizasyonlarda Bireysel Hafıza, Artikel Yayıncılık, İstanbul. https://www.gozdemert.com/ebook/BH.pdf
