Prof. Dr. Murat ERDAL, Mehmet SAYGILI, Ömer Faruk GÖRÇÜN, Özhan GÖRÇÜN
Otomobil üretiminin band sisteminde gerçekleşmesi, üretim sürecinde hammadde, hazır parça ve yarı-mamul akışlarının tam zamanında fabrika ortamına taşınmasını zorunlu kılmaktadır. Üretimde araçlar, yürüyen bir band üzerinde hareket etmekte ve aracı oluşturan parçalar ardışık olarak araca takılmaktadır.
Bu nedenle aracı oluşturan parçaların fabrikaya belirli bir sistemde ve düzende gelmesi üretimin devamlılığı ve verimliliği açısından zorunluluktur. Günümüzde üretim bandlarında gecikme hiçbir şekilde kabul edilemez. Otomobil sektörü için lojistik faaliyetlerin önemi hayati derecededir (Şekil 1).
Otomobil lojistiğinde dört ana başlıktan bahsetmek mümkündür:
– Üretim için hazır parça (komponent) lojistiği
– Üretim sonrası hedef pazarlara yönelik tamamlanmış ürün (otomobil) lojistiği
– Satış sonrasına yönelik yedek parça lojistiği ve
– İkinci el otomobil lojistiği
Tamamlanmış otomobil lojistiği, otomobillerin (yeni fabrika üretimi veya ikinci el) kara, hava, deniz, demiryolu taşıma operasyonları, gümrük, sigorta, elleçleme, depolama, istifleme, envanter yönetimi, lojistik bilgi sistemi, kalite ve hasar yönetimi, dağıtım, iade-dönüş işlemleri, katma değerli işlemleri (etiketleme, barkodlama, müşteri taleplerine göre aracı hazırlama, teslimat öncesi bakım (PDI) (Pre-Delivery Inspection), rota ve taşıyıcı planlamasını içeren tüm tedarik zinciri sürecini kapsamaktadır.
Üretim İçin Hazır Parça (Komponent) Lojistiği
Hazır Parça (Komponent) Lojistiği, tamamlanmış otomobil lojistiğinden farklı olarak; aracı oluşturan parçaların montaj yapılacak yere taşınmasını montaj öncesi depolanmasını ve diğer lojistik aktivitelerini kapsamaktadır. Otomobili oluşturan alt parçalar örneğin motor, fren tertibatı, plastik aksam vs. hassas ürün kategorisinde yer almaktadır. Tedarikçilerden gelen ürünlerin fabrikaya taşınmasında koruyucu bazı önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu nedenle uluslararası literatürde bu tür ürünlerin ambalajları koruyucu ambalajlar (protecting bag) olarak tanımlanmaktadır. koruyucu ambalajlar ürünün taşıma ve depolama esnasında kırılmasını çizilmesini ve hasar görmesini engellemektedir. Bu tür ürünlerin taşınmasında ambalajlar esnek fakat koruyucu kâğıt veya plastik malzemeden imal edilmektedir.
Hazır parçalar konteyner içerisinde veya karayolu aracı içerisinde taşınabilecekleri gibi demiryolu ve denizyolu gibi taşıma türleri de kullanılabilir. Hazır parçaların kapalı plastik paletlerde taşınmaktadır. Bu paletler üretim sürecinde de kolaylık ve koruma sağlayabilmektedir. Bu ürünlerin taşınmasında mutlaka hava yastıkları ve sabitleyiciler kullanılmalıdır .
Otomobil üretiminde kullanılan parçalar yurtiçi ve uluslararası farklı noktalarda farklı tedarikçilerde üretilebilmektedir. Operasyonel süreçte bu ürünler tam zamanında fabrikaya gönderilirler. Üretimin sistematiği açısından aracı oluşturan alt parçaların araca takılma zamanına göre fabrikaya gelmesi gerekmektedir. Zamanından önce fabrikaya gelen parçalar üretimi aksatabileceği gibi, depolama ve risk maliyetine de sebep olabilmektedir.
Ürünler farklı noktalardan tercih edilecek taşıma türlerine göre taşınarak depo sahasına getirildikten sonra, üretimdeki fonksiyonlarına ve kullanılma zamanlarına göre depoda ayrı lokasyonlara konulmaktadırlar. Fabrika üretime başladığı zaman bu parçalar sistematik bir biçimde fabrikaya gönderilir ve üretim sürecine sokulur.
Üretim için hazır parça (komponent) lojistiği tedarikçilerin seçilmesi ile başlamaktadır. Tedarikçi seçimi, toplam sahip olma maliyetlerii ile beraber taşıma maliyetine, tedarikçini ürün kalitesine ve taşınacak parçaların miktarına bağlı olarak planlamaktadır.
Üretim için hazır parça lojistiği sürecinin başlangıcında bir operasyon planı yapılmalıdır. Bu operasyon planına uygun olarak aracın kesin olarak bir yükleme zamanı saptanmaktadır. Saptanan yükleme zamanından en az 30 dakika önce araçlar yükleme ve boşaltma sahasına getirilerek hazır bekletilmektedir. İlk aşamada araçlardan boşaltma işlemleri yapılmakta, hemen ardından boşaltılan materyallerin miktarı, cinsi ve diğer özellikleri yükleme formuyla karşılaştırılmalıdır. Karşılaştırmada bir problemin olmaması durumunda, yükleme formu operatör tarafından onaylanır ve boşaltılan yüklerle ilgili bir tutanak ve form hazırlanır. Araçlar tamamen boşaltıldıktan sonra araca yüklenecek parçalar için bir tutanakla birlikte yükleme formu düzenlenmektedir. Yükleme formunda yer alan parçalar istifleme araçları vasıtasıyla kolaylıkla araca yüklenecek biçimde yükleme sahasına taşınmaktadır. Yükleme öncesinde operatör bir kez daha fiili durum ile birlikte yükleme formunu kontrol ettikten sonra yüklemeye onay verir ve yükleme gerçekleştirilir.
Üretim İçin Hazır Parça (Komponent) Lojistiğinde maliyetler önemli bir etkiye sahip olduğu için, genel olarak yurtiçi tedarik sürecinde milk run (döngüsel sefer) operasyonlar tercih edilmektedir. Milk run operasyon süreci iki şekilde uygulanmaktadır. Birincisi üretici firmalar parça tedarik ettikleri tedarikçilere aynı araçla boş konteyner ve paletleri gönderirken, aynı araç boşaltma yaptığı noktalardan üretim için kullanılacak parçaları toplamaktadır. İkinci süreç ise fason üretim yapan yan sanayiye henüz işlenmemiş parçaların gönderilmesi aynı zamanda bu işletme tarafından işlenmiş parçaları toplama şeklinde söz konusu olmaktadır.
Birinci süreçte işletme araca eklenmeye hazır parçaları temin ederken, bu parçalar için son kullanıcı olmaktadır. İkinci süreçte ise üretici firma yan sanayilerinden üretim için kullanacağı parçaların yanı sıra katma değer yaratacak hizmetleri de temin edebilmektedir (Şekil 9-10). Örneğin kaportanın boyanması veya ek parçaların (kapı kolu vs.) takılması.
