SÖZLEŞMENİZDEKİ YETKİLİ MAHKEME KAYITLARI GEÇERLİ Mİ?

Doç. Dr. Umut Yeniocak

Hukukta “yetki sözleşmesi” olarak andığımız ve sözleşmelerde genellikle “Bu sözleşmeden doğan uyuşmazlıklarda İstanbul mahkemeleri yetkilidir.” ya da benzeri ifadelerle karşımıza çıkan hükümler konusuna değineceğim.

Öncelikle, belirtmek gerekir ki, sözleşme serbestîsi ilkesi çerçevesinde, kural olarak tarafların o sözleşmeden doğacak davaların hangi yer mahkemesinde görüleceğini belirleme yetkileri vardır. Ancak, hemen belirteyim burada sadece yer bakımından bir belirleme yapılabilir. Yani İstanbul mahkemeleri, İzmir mahkemeleri gibi…

Ama şunu yapamayız “Bu sözleşmeden doğan davalar İstanbul Asliye Ticaret Mahkemeleri’nde görülecektir.” diyemeyiz. Desek bile, açacağımız davanın türü ticaret mahkemelerinde görülmeye müsait değilse, örneğin, tüketici mahkemesinde görülmesi gerekiyorsa, biz sözleşmeyle bunu değiştiremeyiz. Çünkü bu konu mahkemelerin “görev” konusudur. Yani uyuşmazlığın hangi mahkemenin görevine girdiği konusudur ki, burası, sözleşmeyle müdahale edilemeyecek, emredici kurallarla düzenlenmiş, kamu düzenini ilgilendiren bir alandır. Biz sözleşmeyle sadece davanın hangi yer mahkemesinde görülebileceği (yetki) üzerinde anlaşabiliriz.

                  2011’de getirilen yeni kural

Ancak, yapacağımız bu anlaşmanın geçerliliği bakımından 2011 yılında bu konuda önemli bir gelişme oldu. Mahkemelerin işleyişiyle ilgili kuralları belirleyen kanun yenilendi. Kanun’un yeni adı “Hukuk Muhakemeleri Kanunu”. Bu Kanun, yetki sözleşmeleri hakkında önemli bir yenilik getirdi.

Buna göre, artık herkes sözleşmeyle yetkili mahkemeyi tayin edemeyecek. Bu imkân sadece her iki tarafı da tacir ya da kamu tüzel kişisi olan sözleşmelerde mevcuttur. Bunun haricindeki sözleşmelerde, taraflar sözleşmeye böyle bir hüküm koysalar da bu hüküm geçersiz olacaktır.

Peki, yetki anlaşması geçersizse ne olur?

Yetki anlaşması geçersizse, onun yerine kanun o konudaki uyuşmazlığın hangi yer mahkemesinde görülmesi gerektiğini düzenlemişse dava orada görülecektir.

Bu konuda Kanunda yer alan en genel kural şudur: Dava, davalının yerleşim yerinde açılır. Yani dava açmak istiyorsan, kural olarak davalının yaşadığı yerdeki mahkemede açman gerekir. Kanuna göre, sözleşmeleri ilgilendiren bir başka genel yetki kuralı ise, sözleşmedeki esas borçların ifa edildiği yerdeki mahkeme de yetkilidir. Kanunda başka bazı özel yetki kuralları da yer alır. Burada ayrıntısına girmeyeceğim.

Yukarıda bahsi geçen 2011 tarihli yeni kural getirilirken, bir koruma amacıyla hareket edilmiştir. Özellikle, tüketicilerle yapılan sözleşmelerde tüketicinin aleyhine olacak şekilde yetkili mahkeme kayıtları kullanıldığı için, şayet sözleşmenin her iki tarafı da tacir değilse yetkili mahkemenin kanuna göre belirlenmesi tercih edilmiştir. Yani İstanbul’daki bir firma Niğde’deki tüketiciye bir mal sattığı zaman, sözleşmeye ‘yetkili mahkeme İstanbul mahkemeleridir.’ yazarak, sonradan bu sözleşmeye dayanarak tüketiciye karşı bir dava açmak isterse, Niğde’ye gitmeyip İstanbul’da dava açabilmesi, tüketiciyi kendi ayağına gelmek zorunda bırakması engellenmek istenmiştir.

Yeni kuralın bir başka yönü de şudur: Eskiden sözleşmede bir yetkili mahkeme belirlesen bile, Kanuna göre yetkili olan mahkemenin yetkisini kaldırmak mümkün değildi. Yani hem Kanuna göre yetkili mahkemede hem de sözleşmede belirlenen mahkemede dava açılabilirdi. Yeni kural ise, aksine bir anlaşma yapılmamışsa taraflar, sadece sözleşmede belirlenen mahkemede dava açabileceklerdir.

Örneğin, sözleşmeye İzmir mahkemeleri yetkilidir yazdınız. Ama kanuna göre yetkili mahkeme İstanbul. Eskiden davanızı isterseniz İzmir’de isterseniz İstanbul’da açabilirdiniz. Şimdi ise, sözleşmede İzmir yazdığı için sadece İzmir mahkemelerinde dava açabilirsiniz.

Hemen hatırlatmak isterim ki, yukarıda belirttiğim gibi, sözleşmedeki bu yetki anlaşmasının geçerli olabilmesi için sözleşmenin her iki tarafının da tacir (ya da kamu tüzel kişisi) olması şart.