Sürdürülebilirlik, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama yeteneğinden ödün vermeden bugünün ihtiyaçlarını karşılayabilme yeteneğidir. Bu bağlamda, çevresel, sosyal ve ekonomik faktörleri kapsayan karmaşık bir kavramdır. İnsan sağlığı da sürdürülebilirlikle her açıdan ilişkilidir. Sağlıklı bir çevre insan sağlığı için olmazsa olmazdır; sürdürülebilir uygulamalar hava ve su kalitesinin iyileştirilmesine, toksik kimyasallara maruziyetin azaltılmasına ve sağlıklı yaşam tarzlarının desteklenmesine katkı sağlamaktadır.

Sürdürülebilirliğin insan sağlığı üzerindeki etkilerini şu açılardan ele alabiliriz:

• İklim değişikliği
• Hava kirliliği
• Su kirliliği
• Gıda güvenliği
• Sürdürülebilir yaşam tarzları

İklim değişikliği 21. yüzyılda insan sağlığına yönelik en büyük tehditlerden biridir. Halihazırda sağlık üzerinde çok kritik etkileri vardır ve ne yazık ki bu etkilerin gelecekte daha da kötüleşmesi beklenmektedir.

İklim değişikliği insan sağlığını farklı şekillerde etkileyebilmektedir:

• Aşırı hava olayları riskinin artması: İklim değişikliği, sıcak hava dalgaları, sel, kuraklık ve kontrol edilemeyen yangınlar gibi aşırı hava olaylarının sıklığını ve yoğunluğunu artırmaktadır. Bu olaylar yaralanmalara, ölümlere ve insanların yaşadıkları bölgelerden başka yerlere göç etmesine neden olabilmektedir.
• Bulaşıcı hastalıkların dağılımındaki değişiklikler: İklim değişikliği sıtma ve kolera gibi bulaşıcı hastalıkların yeryüzündeki dağılımını da etkilemektedir. İklim değişikliği etkileri derinleştikçe bu hastalıklar yeni alanlara da yayılmakta ve mevcut alanlarda da daha yaygın hale gelmektedir.
• Azalan gıda güvenliği: İklim değişikliği doğrudan veya dolaylı olarak tarımsal üretimi aksatarak ve gıda kıtlığı riskini artırarak gıda güvenliğini de tehdit etmektedir. Bu durum yetersiz beslenmeye ve başka sağlık sorunlarına da yol açabilmektedir.

Hava kirliliği tüm dünyada çok önemli bir halk sağlığı sorunudur. Hava kirliliğinin dünya çapında her yıl milyonlarca insanın ölümüne neden olduğu bilinmektedir. Hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkilerini şöyle irdeleyebiliriz:

• Solunum sorunları: Hava kirliliği astım, bronşit ve zatürre gibi solunum sorunlarına neden olabilmektedir.
• Kardiyovasküler sorunlar: Kalp krizi ve felç gibi kardiyovasküler sorunların nedenleri arasında hava kirliliği de sayılabilmektedir.
• Kanser: Hava kirliliğinin de kanserojen olduğu bilinmektedir.

Su kirliliği de tıpkı hava kirliliği gibi bir diğer önemli halk sağlığı sorunudur. Bu sorunun sağlık üzerindeki etkisini ve sonuçlarını şöyle ele alabiliriz:

• İshal: Su kirliliği, özellikle 5 yaşın altındaki çocukların önde gelen ölüm nedeni olan ishalin önemli bir nedenidir.
• Tifo: Su kirliliği ciddi bir bakteriyel enfeksiyon olan tifoya da neden olabilmektedir.
• Kolera: Kolera da su kirliliğinin neden olduğu hastalıklardan biridir

Gıda güvenliği tüm dünyada insan sağlığı için en temel şartlardan biridir. Gıda güvenliği, gıda kaynaklı hastalıkları önlemek için gıdanın doğru koşullarda işlenmesi, hazırlanması ve depolanması anlamına gelmektedir. Tüm insanlar için güvenli ve besleyici gıdanın doğru yer ve zamanda ulaşılabilir olması gerekmektedir. Gıda güvenliği ile sürdürülebilirliği şu şekilde ilişkilendirebiliriz:

• İklim değişikliği: İklim değişikliği tarımsal üretimi aksatmakta ve gıda kaynaklı hastalık riskini arttırmaktadır.
• Kirlenme: Gıdalar, gıda tedarik zincirinin herhangi bir noktasında zararlı bakteri, virüs ve parazitlerle kirlenmiş olabildiğinden birçok sorunu beraberinde getirebilmektedir.
• Yoksulluk: Yoksulluk, insanların güvenli ve besleyici gıdaya ulaşmasını zorlaştırabilmektedir.

Sürdürülebilir yaşam tarzı, çevre üzerindeki etkimizi en aza indiren ve insanların ve toplulukların sağlığını geliştiren yaşam şeklini ifade eder ve insan sağlığı üzerinde şu açılardan etkili olabilmektedir:

• Kirliliğe daha az maruz kalma: Sürdürülebilir yaşam tarzları, hava ve su kirliliğine maruz kalmamızı azaltmaya yardımcı olabilmektedir.
• Fiziksel aktiviteler: Genellikle yürüyüş ve bisiklete binme gibi daha fazla fiziksel aktiviteyi içeren yaşam tarzları insan ömrünü daha uzun ve daha sağlıklı hale getirebilmektedir.
• Sağlıklı beslenme: Sürdürülebilir yaşam tarzını benimseyen insanlar genellikle daha fazla meyve, sebze ve tam tahıl içeren daha sağlıklı bir beslenme modeli benimsemektedir.

Sonuç olarak sürdürülebilirlik insan sağlığı için birçok açıdan etkili olabilmektedir. Sağlıklı bir çevre insan sağlığı için en önemli faktörlerden biridr. Sürdürülebilir her uygulama hava ve su kalitesinin iyileştirilmesine, toksik kimyasallara maruziyetin azaltılmasına ve sağlıklı yaşam tarzlarının desteklenmesine yardımcı olabilmektedir. Bu bağlamda, sağlığımızı ve gelecek nesillerin sağlığını korumak için daha sürdürülebilir bir topluma geçiş yapmamız gerekmektedir. Bu da ancak bireylerin, işletmelerin ve hükümetlerin ortak çabasıyla mümkün olabilir.

Dilek AŞAN

Kaynaklar

• The Lancet Commission on Planetary Health: Safeguarding Human Health and the Planet: Synergies between Equity, Sustainability and Well-Being (2015)
• World Health Organization: Climate change and health (2023)
• World Resources Institute: Health and Sustainability (2022)
• McKinsey & Company: Sustainability and Health (2022)