Sürdürülebilirlik, içinde bulunduğumuz zamanda toplumların ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılarken çevremizdeki doğal yaşamı etkilemeden ve gelecek nesillere daha güzel bir dünya bırakmak arzusudur. Sürdürülebilirlik kavramı ilk olarak bundan tam 51 yıl önce yani 1972 yılında 113 ülkenin katılımıyla ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ile ortaya çıkarılmıştır. Bu 113 ülke atıkların imhası ve gelecek nesillerine daha güzel bir çevre bırakmak adına ortak bir bildirimi yayınlamış ve programlarını tüm dünyaya duyurmuşlardır. Resmi olarak ise asıl metin 1987 yılında Birleşmiş Milletlerin yayınladığı “Ortak Geleceğimiz” raporu ile resmiyete kavuşmuştur.

Bu rapor ile ekonomik olarak kalkınma sağlanırken doğaya en az zarar ile bu kalkınmanın sağlanması hatta ekonomik kalkınma ile sürdürülebilirliğin eş olarak götürülmesi istenmiştir. Bu makalemizin konusu ise sürdürülebilirlik ile ekolojik vergiler ile bir bağ kurmak ve bu vergilerin amacına uygun kullanıldığında ne kadar büyük faydalar sağlayabileceğine ışık tutmaktır.

İktisattaki büyük buhranlar, sanayi devrimleri ve teknolojik gelişmeler ile ekonomik kalkınma hedefleri artarken, dünya nüfusunun artması ve insanların refah seviyesindeki artış hedefleri ile sınırlı olan doğal kaynaklar hızlı bir şekilde yıkıma uğratılmıştır. Bu amaçla sürdürülebilirlik programları ile insanların doğal yaşamı etkilemeden ya da en az zarar ile ekonomik büyümenin sağlanması hedeflenmektedir. Dünya nüfusunun artması bir nevi atıkların da artması sağlıklı su ve doğal çevreye ulaşımda eşitsizliklere hatta sorunlara neden olmaktadır. Kısacası sürdürülebilir kalkınma, gelecek kuşakların hak ve yararları gözetilerek, çevrenin ve doğal kaynakların bilinçli bir şekilde kullanılması, doğaya zarar vermeden ekonomik gelişmenin sağlanması olarak tanımlayabiliriz. Bu konuda insanlar kadar işletmelere de büyük görevler düşmektedir. Doğal kaynaklar üzerinde en fazla olumsuz etki yaratan sanayi işletmelerinin yani büyük hacimli üretim yapan fabrikaların öncelikle kaynakların verimli kullanılması, karbon ve su ayak izinin en aza indirilmesi hedefiyle sürdürülebilirlik programlarına katılmaları büyük önem arz etmektedir. Aslında şirketler açısından bakıldığında günümüzde sürdürülebilirlik kavramı sadece çevreye yardımcı olmakla kalmayıp, şirketler için daha iyi bir marka imajı, daha düşük maliyet ve daha yüksek verimlilik sağlamakta olduğu görülmektedir. Tabi ki buradaki asıl amaç şirketlerin imajını güzelleştirmek değil gelecek nesillere daha sağlıklı ve yenilenebilir bir çevre bırakmaktır. Peki sürdürülebilirlik ile eş zamanlı olarak geliştirilen ülkemizde bu konudaki vergisel çalışmalar ne durumdadır.

Öncelikle bu konuda en kapsamlı araştırmalardan birini yapan kurum olan Avrupa Çevre Ajansının tanımına göre potansiyel olarak pozitif çevresel etki sağlamasından dolayı, enerji, taşımacılık, kirlilik ve tükenmeye maruz kaynaklar üzerinden alınan vergilere “ekolojik vergiler” adı verilmektedir. Doğal kaynakların korunmasını sağlamak için vergilerin devre girme nedeni nedir? Aslında bunun birden fazla nedeni olmakla birlikte küresel boyutta bunu devreye alınabilmesi için ciddi bir maddi kaynak sağlanması gerekmektedir. Özellikle enerji tasarrufu, doğal kaynakların korunması, atıkların elden çıkarılması, bu programın öncelikli hedeflerinden biridir. Çünkü global ölçekte eşit olmayan ekonomik dağılım ülke bazlı uygulanabilirliğini zora sokmaktadır. Bu konuda yapılan vergisel çalışmalardan bazılarını sıralayacak olursak;

1. Emisyon Vergileri
2. Ambalaj Temelli Vergiler
3. Kullanım Temelli Vergiler
4. Ülke Bazlı Vergi Çeşitlendirilmesi
5. Avantajlar ve Sübvansiyonlar

Yukarıdaki bu beş vergi kavramları ülke bazlı değişiklik gösterse de aslında amaç olarak aynı amaca hizmet etmeyi hedeflemektedir. Bunları kısaca özetleyecek olursak;

1. Emisyon Vergileri: Bu vergilerin konusuna hava, su ve toprak girmektedir. Çevreye bırakılan zararlı atıkların miktarsal ölçümü sonucunda çıkan tutar bu vergiyi oluşturmaktadır. Örnek verecek olursak, araçların egzoz gazları veya gemi ve teknelerden denizlere sızan yakıtlar bu verginin konusu oluşturmakta. Fakat en önemli sorun bunların ölçümlenip kayıt altına alınmasıdır.
2. Ambalaj Temelli Vergiler: Kullanıldıklarında ya da bulundukları ortamlarda kolay imha edilemeyenlerden / yok olmayanlardan alınan vergiler. Buna en güzel örnek ülkemizde de poşet vergisi diye adlandırılan GEKAP(Geri Kazanım Katılım Payı) vergisidir. Plastik atıkların 50 veya 100 yıl boyunca toprak altında kalabildikleri hesap edilebilmiştir. Bu nedenle plastik, cam, kağıt gibi çeşitli ambalaj ürünleri bu vergi ile ölçüm altına alınmaya çalışılmaktadır. Çok yakında hatta EYLÜL 2023’den itibaren artık maden suyu gibi cam şişelerde depozito sistemine geçileceği de program çerçevesince öngörülmektedir.
3. Kullanım Temelli Vergiler: Bu vergi türüne en güzel örneklerden birisi ülkemizde belediye kurumları tarafından tahsil edilen çevre temizlik vergisidir. Bu verginin asıl amacı düzenli olarak çöplerin toplanması, park, bahçe, okul ve sokak gibi kamusal alanların hijyenik giderlerinin karşılanmasıdır.
4. Ülke Bazlı Vergi Çeşitlendirilmesi: Bunu daha çok Avrupa ülkelerinde görmekle birlikte artık bek çok Asya ülkelerinde de görmekteyiz. Buna en güzel örnek, fosil yakıt kullanan vatandaşların daha fazla vergi öderken elektrik veya hidrojen tarzı yakıt kullanan vatandaşların belli ölçeklerde daha az vergi ödemesi örnek olarak gösterilebilir.
5. Avantajlar ve Sübvansiyonlar: Ülkelerin sağladıkları teşvikler değişmekle birlikte günümüzde çok değişik teşvik ve sübvansiyonlar ülkelerce sağlanmaktadır. Örnek gösterecek olursak, fosil yakıtlı araçlar yerine elektrikli araçların alınmasında kredi, vergi desteklerinin verilmesi. Fabrikalarda atık miktarını %50 oranın azaltılmasını sağlamak amacıyla makine ve teçhizat kredi/teşvik desteklerinin sağlanması hatta e hatta amortisman sürelerinin kısa tutulması en önemli örneklerden gösterilebilir. Özellikle ülkemizde de organize sanayi bölgelerinde yararlandırılan bu teşviklere “Yeşil Teşvik” adı verilmektedir. Makine ve teçhizatın kredi/teşvik ile alınmasında, bu makine teçhizatı kullanacak işçilerin SGK ve Vergilerinin devlet tarafından karşılanmasına kadar çok güzel uygulamalar günümüzde yürürlüktedir.

Devlet tarafından sağlanan bu vergi kaynakları, içme sularının temiz kalmasının sağlanması, mera ve otlak alanların genişletilmesi, barajlar, rüzgar, güneş enerjileri ve HES gibi temiz enerji kaynakları ile tüketim ihtiyaçlarının temiz ve yenilebilir karşılanması sağlanmaya çalışılmaktadır. Vatandaşlarımızdan toplanan vergilerin yine vatandaşlarımızın yararına kullanılması ve gelecek nesillere doğal ve yaşanabilir bir çevre bırakılması tüm toplumumuzun asli görevidir. Faydalı olması dileğiyle…

Can DOYRANLI / SMMM-CPA