Tıbbi Cihazlarda Yetkili Servis Zorunluluğu: Güvenilir Hizmet mi, Rekabeti Engelleyici Unsur mu?
Gökhan AKTAŞ
Kamu alımlarında tıbbi cihazların bakım, onarım ve yedek parça temini büyük önem taşımaktadır. Özellikle ileri teknoloji içeren ve yüksek maliyetli cihazlarda, yetkili servis zorunluluğu yaygın bir uygulamadır.
Peki, bu zorunluluk gerçekten cihazların güvenli ve uzun ömürlü kullanımını mı sağlıyor, yoksa rekabeti kısıtlayan bir unsur olarak kamu maliyetlerini mi artırıyor?
Tıbbi Cihazlarda Yetkili Servis Zorunluluğunun Gerekçeleri
Güvenlik ve Performans: Tıbbi cihazlar, hastaların hayatını doğrudan etkileyen kritik ekipmanlardır. Yetkisiz müdahale cihazın performansını ve güvenliğini riske atabilir. Özellikle yüksek teknolojiye sahip cihazlarda, yetkin olmayan servisler tarafından yapılan onarımlar hastalar için tehdit oluşturabilir.
Garanti Sürekliliği: Üretici firmalar, yetkisiz müdahaleleri gerekçe göstererek garanti kapsamını iptal etmektedir. Orijinal yedek parça ve eğitimli personel tarafından yapılan bakım, garanti haklarının korunmasını sağlar.
Orijinal Yedek Parça Kullanımı: Tıbbi cihaz üreticileri, cihazın uzun ömürlü ve verimli çalışması için sadece orijinal yedek parçaların kullanılmasını önermektedir. Yetkili servisler dışındaki firmalar, yan sanayi veya eşdeğer parça kullanarak cihaz performansını düşürebilir.
Ancak bu gerekçeler, her durumda geçerli mi?
Yetkili servis zorunluluğu bazı kamuya ek maliyet ve rekabeti engelleyici bir unsur mu?
Yetkili Servis Zorunluluğunun Rekabeti Engelleyici Yönleri
Tekel Oluşumu ve Fiyat Artışı: Yetkili servislerin alternatifsiz olması, firmaların fiyatları yükseltmesine neden olabilir. Bakım-onarım hizmetlerinde rekabet olmaması, kamu kurumlarının yüksek fiyatlarla karşı karşıya kalmasına yol açar. Cihazın ilk alım maliyeti düşük olsa bile, yüksek servis ücretleri toplam maliyeti artırarak kamuya ek maliyet oluşturur.
Piyasa Bağımsız Teknik Servislerin Engellenmesi: Bağımsız teknik servisler, bazı cihazlarda yeterli donanıma sahip olmasına rağmen ihalelere giremiyor. Üretici dışındaki teknik servislerin hizmet vermesine izin verilmemesi, sektördeki küçük ve orta ölçekli işletmelerin rekabet şansını azaltarak sürdürülebilirliklerini doğrudan etkilemektedir.
Kamuya Ek Maliyet Getirmesi: Tek yetkili servislerin belirlediği bakım onarım fiyatları, bağımsız servislerin teklif edebileceği fiyatlardan çok daha yüksek olmaktadır. Garanti süresi sona erdiğinde bile yetkili servis zorunluluğu devam ettiğinde, kamu idareleri maliyet açısından zorlanabilir.
Alternatif Ürün ve Servis Seçeneklerinin Engellenmesi: Kamu ihale şartnamelerinde “sadece yetkili servis bakım yapabilir” ibaresi, piyasada bulunan diğer uygun servis seçeneklerini devre dışı bırakabilir. Cihazın ilk alımı sırasında, sadece belirli firmaların servis sağlayabileceği şartı getirilmesi, tedarikçi seçimini daraltıp tekelleşme oluşturarak rekabeti azaltabilir.
Rekabeti Korumak İçin Ne Yapılabilir?
Yetkili servis zorunluluğu her zaman kötü bir uygulama değildir, ancak kontrollü ve rekabeti gözeten bir şekilde uygulanmalıdır.
- Yetkili Servis Dışındaki Teknik Servislerin Değerlendirilmesi
- TSE veya ISO sertifikalı bağımsız servislerin bakım onarım yapmasına izin verilmelidir.
- Üretici firmanın yetkilendirdiği ama bağımsız olarak faaliyet gösteren firmalar sisteme dahil edilmelidir.
- Bakım ve Onarım İçin Alternatif Teklifler Alınmalı
- Yetkili servislerin sunduğu bakım hizmetlerinin dışında, farklı teknik servislerden de fiyat teklifleri alınarak rekabet ortamı sağlanmalıdır.
- İhale şartnameleri hazırlanırken alternatif teknik servis sağlayıcılarının dahil olmasına izin veren esnek düzenlemeler getirilmelidir.
- Orijinal ve Eşdeğer Yedek Parça Kullanımı İçin Açık Standartlar Belirlenmeli
- Eğer orijinal parça kullanımına yönelik bir zorunluluk varsa, bunun teknik gerekçeleri açıklanmalıdır.
- Bağımsız test kuruluşları tarafından onaylanan eşdeğer parçaların kullanılmasına izin verilmelidir.
- Uzun Vadeli Bakım-Onarım Stratejisi Geliştirilmeli
- Kamu idareleri, cihaz alımını yaparken sadece ilk satın alma maliyetini değil, uzun vadeli bakım ve onarım maliyetlerini de değerlendirmelidir.
- Tıbbi cihaz alımlarında, garanti süresi sonrası bakım anlaşmalarının rekabetçi bir şekilde yürütülmesi sağlanmalıdır.
- Tek Yetkiliye Dayalı İhalelerin Sayısı Azaltılmalı
- Yalnızca üretici firmanın hizmet verebildiği durumlar, Kamu İhale Kurumu tarafından denetlenmeli ve gerekçelendirilmelidir.
- İhale dokümanlarında rekabeti kısıtlayan maddelerden kaçınılmalıdır.
Sonuç olarak kamu yararını önceliklendiren bir denge kurulmalıdır. Yetkili servis zorunluluğu, cihazların güvenli ve uzun ömürlü çalışmasını sağlamak için önemli bir mekanizma olabilir. Ancak bu sistem kötüye kullanıldığında, kamu maliyetlerini artıran ve rekabeti engelleyen bir tekel haline dönüşebilir.
Rekabetin artırılması, bakım onarım süreçlerinde alternatiflerin değerlendirilmesi ve bağımsız servis sağlayıcılarının da bu süreçlere dahil edilmesi, hem kamunun maliyet etkinliğini artırabilir hem de piyasada daha sağlıklı bir rekabet ortamı yaratabilir. Kamu ihale süreçlerinde açık, şeffaf ve denetimli bir yaklaşım, her iki tarafın yani devletin ve firmaların çıkarlarını dengelemeli, hizmetin kalitesinden ödün verilmeden rekabetin artırılması sağlanmalıdır.
Kamu alımlarında tıbbi cihaz ve servis yönetimi, hem sağlık güvenliğini hem de maliyet etkinliğini göz önünde bulundurmalı, bu bağlamda atılacak her adımda tüm paydaşların görüşleri dikkate alınmalıdır.
Sizce de yetkili servis zorunluluğu, kamu alımlarında tıbbi cihaz bakım süreçlerinde gerçekten hizmet kalitesini artırıyor mu, yoksa rekabeti engelleyerek kamu maliyetlerini mi yükseltiyor?
Gökhan AKTAŞ
T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI
Bakırköy Dr.Sadi Konuk Eğitim Araştırma Hastanesi
İdari Ve Mali İşler Müdür Yardımcısı
gokhan.aktas@saglik.gov.tr
