Tersine Lojistik bir kuruluşun müşterilerden elde ettiği malzeme kaynaklarının yönetimidir. Bu nedenle tersine lojistik tanımını biraz daha açarsak malzemelerin geri dönüşümü, ikamesi, yeniden kullanımı ile ilgili tüm lojistik faaliyetleri içermektedir.

Tersine lojistik, en basit haliyle kullanılmış, tarihi geçmiş veya hasar görmüş ürünlerin ve ambalajların müşterilerden nihai bir imha noktasına kadar toplanması olarak düşünebiliriz. Ürünün müşteriye teslim edilmesini sağladıktan sonra, bir tedarik zinciri yöneticisinin düşünmek isteyeceği son şey, ürünün nihai olarak iade edilmesidir. Üretici, nihai imhasına kadar ürün üzerinde sorumluluk rolünü elinde tutuyorsa, o zaman ürünün mülkiyeti de dâhil olmak üzere tüm ömrü boyunca tarihsel seyrini takip edebilmesi gerekir. Çoğu şirket tersine lojistiği hala bir sorun olarak görüyor ancak bu bilgi sıralaması üreticinin ürünün özelliklerini, tasarımın iyi olup olmadığını, ürünün dayanıklı olup olmadığını, bileşen parçalarının hangi özelliklere sahip olduğunu anlamasına yardımcı olacaktır. Ancak gerçek şu ki, ürünün tamamı veya bir kısmı muhtemelen üretici, dağıtıcı veya perakendecinin sorumluluğundadır. Ürün ve parça kullanım profilleri, ileri akışta ürün ve yedek parça envanter yönetimini iyileştirmek ve ileri akışta kullanılan talep verilerine benzer bir şekilde iade profilleri oluşturmak için operasyonel düzeyde modelleme yapılabilinir.

Tersine tedarik zinciri operasyonlarının planlanması ve yönetilmesinde stratejik düzeyde bilgi, müşteri tüketim kalıplarını daha kapsamlı bir şekilde geliştirmek ve anlamak ve yeni ürün  modellerini ve bunların iş üzerindeki finansal etkilerini yönetmek için kullanmalıdır. Modelleme başlangıcı olarak ürünü anlayarak üreticileri tasarım ve dayanıklılık iyileştirmeleri olarak öncelendirmek, ürünlerin ve malzemelerin tüm yaşam döngüleri boyunca tam olarak verimli ve etkili bir şekilde kullanılmasını sağlamak için süreçlerin koordinasyonu olarak anlaşılmalıdır.

Tersine lojistik yararlı bir terim olsa da, tedarik zinciri boyunca malzemelerin ve bilgilerin geri dönüş akışını yönetmeye dâhil olan tüm faaliyetleri içermez. Yönetimin kapsamı çok daha geniştir. Bu nedenle tersine lojistik, malların veya malzemelerin tedarik zinciri boyunca “geriye doğru” hareketi ile sınırlıdır. Pek çok durumda, bir ürünü tedarik zincirinde geriye doğru taşımak, yeni ürünleri tedarik (her geri lojistiği kazanılmış olarak düşünmek yanlıştır) zincirinde ileriye taşımaktan daha maliyetlidir. Şirketler, ömür boyu sürecek bir ürün sorumluluğunu yönetme olasılığı da dahil olmak üzere gizli özne niteliğindeki sürdürülebilirlik fırsatlarını ve sonuçlarını düşünerek rakiplerinin önüne geçebilirler Böylece tersine lojistiğin etkin bir şekilde uygulanması firmalara kendi sektörlerinde rekabet avantajı sağlayacaktır Güçlü rekabet, ürünlerin kısa yaşam döngüsü, yasa baskısı ve ekolojik farkındalık, tersine lojistik sürecinin geliştirilmesinin önemini gösteren bazı örneklerdir.

Eksiksiz bir tedarik zinciri tipik olarak ileri ve geri lojistiği içerir. Tersine Lojistik iade süreci, yeşil tedarik zincirindeki son süreçtir. Müşteriden alınan herhangi bir malzeme ambalajını veya ürünleri kapsar. Ürün yönetimi, şirketlerin yöneticiye, tersine tedarik zincirine, tüketilen malların ve yan ürünlerin yukarı akışına sahip olmasını gerektirir. Ürün yönetiminin benimsenmesinden iki önemli sonuç çıkarabiliriz. İlk olarak, ürünün çevresel etkisi, üretimi veya tüketimi sırasında azaltılabilir. İkinci olarak, kullanım ömrünün sonunda ürünü yönetmek için ürünün geri kazanımı veya imhası uygulanabilir. Tersine tedarik zincirini yönetmek, firmaları, iki yönlü malzeme akışını sağlamak için firmalar arası ilişkileri ve fonksiyonlar arası entegrasyonu yönetmek gibi geniş bir faaliyetler dizisi oluşturmaya zorlar. Tersine tedarik zincirlerinde, onarım ve yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüşüm dâhil olmak üzere çeşitli operasyonlar ve süreçler yer alır.

Bu süreçleri kısaca tanımlarsak;

• İade edilen/kullanılan ürünlerin toplanması

Tersine tedarik zinciri operasyonlarının ana maliyet bileşeni, ürün toplamadır. Hızlı tüketim malları endüstrisi, kanal ağından çıktıktan sonra kusurlu malzemelerin toplanması zorlaşır. Kayıt/bilgi eksikliği nedeniyle son kullanıcının yerini belirlemek zordur. Ancak, yüksek değerli ürünler söz konusu olduğunda garanti talepleri kapsamındaki son kullanıcı ve ürünü izlemek için kayıtlara sahiptir. Tersine tedarik zincirinde, iadelerin toplanması için genellikle perakendeciler ve distribütörler görevlendirilir.

• Test süreci

Bu aşamada, yalnızca ürünler geri kazanım görüşü için atanabilir. Bu nedenle, malların akışına karar verdiği için test veya derecelendirme işleminin yeri önemlidir. Nakliye maliyeti kullanılan ürünün değerinin bir yüzdesi olarak önemli olabilir. Çoğu durumda geri kazanılan ürünlerin test edilmesi ve sınıflandırılması, bu işlem için özel ve pahalı test ekipmanları ve yetenekli el gerektiğinden merkezi bir yerde yapılır. Çoğu durumda istenmeyen gereksiz iadeler için nakliye maliyetinden kaçınmak için coğrafi olarak merkezi olmayan test tesisi kullanılır.

• Yeniden işleme

Bu tesis sermaye yatırımı gerektirir. Geri dönüşüm veya ürün geri kazanımı için özel ekipmanlar gerekir. Tesis, yalnızca karlı bir şekilde çalışabilir. Geri kazanım tesisi, işçilik ve ekipmanı paylaşmak için yeni ürünlerin normal üretim hattıyla entegre edilmelidir.

• Yeniden dağıtım

Yeniden işlenmiş ürünlerin yeniden dağıtımı, ileri tedarik zinciri ile entegre edilerek yapılabilir. Bu süreçte  verimlilik elde etmek için nakliyede konsolidasyon ve yanıt verebilirlik gereklidir, yeniden dağıtım, yeni ürünlerle birlikte de yapılabilir. Bu noktada ürünler incelenir, yani kaliteleri değerlendirilir ve geri kazanım türüne karar verilir. Ürünler daha sonra geri kazanım kararına göre yönlendirilebilir.

Tersine lojistikte akışın izlenmesi, ileri lojistiğe kıyasla daha güç olmaktadır. Çünkü firmaların bilişim sistemleri, geri dönüşleri takip edecek şekilde tasarlanmamaktadır. Çoğu işletmenin bilgi sistemleri envanterin ileri akışını idare edecek şekilde tasarlanmıştır Bu da ürün gelişlerini takip etmeyi zorlaştırmakta kısa dönemli operasyon planları yapılmasını bile oldukça güç kılmaktadır. Kural olarak, bilgilerini iyi yöneten firmalar, tedarik zincirlerini de iyi yönetirler.

Tersine Lojistik Bilgi Sistemlerinin Önemi Nedir ?

Tersine lojistik operasyonu gerçekleştirirken firmaların karşılaştığı en ciddi sorunlardan biri iyi bir bilgi sistemlerinin eksikliğidir. İyi çalışması için esnek bir tersine lojistik bilgi sistemi gereklidir. Tersine lojistik tipik olarak şirketler veya aynı şirketin iş birimleri arasındaki sınırları aşan bir süreçtir, bu nedenle sınırlar arasında çalışması gereken sistemler geliştirmek, soruna ek karmaşıklık katabilir. Örneğin, bir perakendeci için, mağaza düzeyinde iadeleri takip eden bir sistem arzu edilir. Sistem, mağaza düzeyinde bir veri tabanı oluşturmalıdır, böylece perakendeci, iade edilen ürünü izlemeye başlayabilir ve bunu tedarik zinciri boyunca takip edebilir. Bilgi sistemleri aynı zamanda iade oranları geri kazanım oranları ve iade envanter devir hızı gibi önemli tersine lojistik ölçümleri hakkında ayrıntılı bilgi programlarını da içermelidir. Birçok şirket için mevcut bilgi sistemleri iadelerinin durumunu izlemelerine izin vermez. Ek olarak radyo frekansı (RF) gibi yararlı araçlar kullanılması gerekmektedir. İki boyutlu barkodlar ve radyo frekansı tanımlama (RFID)  gibi yeni yenilikler, tersine lojistik operasyonlarını daha etkili ve duyarlı hale getirmeye yardımcı olur. Tersine lojistik uygulamaları, sektöre göre değişir. İadelerin operasyonel maliyetin daha büyük bir kısmını oluşturduğu sektörler, daha iyi tersine lojistik sistemlerine ve süreçlerine sahip olma eğilimindedir. Tersine lojistiğin başarılı olması için tedarik zinciri ortakları arasındaki işbirliği de çok önemlidir. Bu parametrelerini tamamlayan işletmelerin süreçler üzerinde başarılı olmamalarını gerektiren hiçbir neden yoktur.

Sonuç olarak geriye dönük lojistik zor bir iştir. Tersine lojistiğin yöneticileri, ileri lojistik akışlarında uyguladıkları envanter üzerinde kontrol düzeyine sahip değildirler. Ürünler, etkin yerleşik kanallar yoluyla müşteriye taşınırken, geri dönüşleri veya tahsilatları tahmin edilemez ve genellikle ekonomik olmayan miktarlardadır. Firmalar açısından ekonomik faktörler, çevreye duyarlı yasalar, ‘yeşil’ imajının önemli bir pazar etiketi haline gelmesi, müşteri memnuniyeti sağlamak, hükümetlerin çevre odaklı programları, sosyal sorumluluk, ürünlerin ürün ömrü sonuna kadarki sorumluluklarının üreticilere ait olması gibi faktörler sebebi ile ürünlerin geri kazanılması oldukça önemlidir.

Ürün ve materyallerin toplanması ve yeniden kullanılması yeni bir durum değildir. Metal hurda toplama, atık kağıt dönüşümü, cam şişeler için depozito uygulamaları uzun zamandır yapılmaktadır. Ancak yukarıda da bahsedildiği gibi işletme üzerindeki baskılar, ürünlerin geri alımında sistematik yollar izlenmesi gerekliğini de beraberinde getirmiştir. Bu da ancak işletmenin, tersine lojistik ve tedarik zinciri faaliyetlerinin farkında olması ve süreçlerde bu “tersine akışı” destekleyecek gerekli düzenlemeleri yapması ile mümkün olacaktır.

Kadir HANÇER