İşveren tarafından mal ve hizmet üretmek amacıyla maddî olan veya olmayan unsurlar ile işçi çalıştırılan yerlere işyeri denir. İşverenin işyerinde ürettiği mal ve hizmet yönünden bağlılığı bulunan yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, bakım, muayene, eğitim, avlu gibi diğer eklentiler ve araçlar da işyerinden sayılır. Özellikle hem küresel olarak yaşanan salgın hastalıklar dönemi hem de teknolojik gelişmeler, çalışma hayatında değişik yöntemler belirlenmesi gerekliliğini ortaya çıkarmıştır. Çalışma hayatındaki en büyük değişiklik ise işyeri sınırlarına bağlı kalmayarak, “Uzaktan/Evden Çalışma” sisteminin yaygınlaşmasıdır. Mevcut çalışma hayatı mevzuatında uzaktan çalışma ile ilgili yasal düzenlemeler yapılmış ise de uzaktan çalışma esnasında meydana gelecek iş kazaları konusunda boşluklar bulunmaktadır. Bu nedenle yazımızda uzaktan çalışma halinde iken meydana gelebilecek kazaları, iş kazası yönünden ele alarak değerlendirmeler yapacağız.

Uzaktan çalışma; 4857 sayılı İş Kanunu’nun 14/4. Maddesi ile “Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir.” denilmek suretiyle tanımlanmıştır. Buna göre, uzaktan çalışma işveren tarafından oluşturulmuş bir iş organizasyonu kapsamında işçinin iş görme edimini evinden ya da iş yeri dışında başka bir yerden yerine getirmesidir.

Uzaktan çalışma hakkında düzenlenen Uzaktan Çalışma Yönetmeliğinin 5. Maddesi ile “Uzaktan çalışmaya ilişkin iş sözleşmeleri yazılı şekilde yapılır. Sözleşmede; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan iş araçları, ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır.” denilmiş olup bu düzenlemeyle, kısmen veya tamamen uzaktan çalışacak kişilerle maddede belirtilen hükümleri içeren yazılı bir anlaşma yapılma zorunluluğu getirilmiştir.

5510 sayılı Kanunun 13. Maddesi ile iş kazası;

“a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında,

c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d) Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratan olaydır….” şeklinde tanımlanmıştır. Buna göre, işçinin işyerinde bulunduğu sırada veya (işyeri dışında da olsa) işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle meydana gelen ve işçiyi bedenen veya ruhen özre uğratan her durum iş kazası sayılacaktır.

Uzaktan yani evden çalışmada kamuoyunda en çok sorulan sorulardan bir tanesi, işin görüldüğü evin işyeri sayılıp sayılmayacağıdır.

Uzaktan çalışmada işçinin evi her ne kadar işveren tarafından verilen işin yapıldığı yer olsa da, buranın tamamen işverenin kontrolünde bir yer olmaması ve aynı zamanda iş dışında özel amaçla da kullanıyor olması dikkate alındığında, yukarıda belirttiğimiz tanım kapsamında işyeri sayılamayacağı değerlendirilmektedir.

Konuya ilişkin kamuoyunda merak edilen diğer bir soru ise, uzaktan çalışma durumunda meydana gelen kazaların iş kazası sayılıp sayılmayacağıdır.

Uzaktan çalışılan ev tam olarak işyeri kapsamında olamayacağından burada meydana gelen her kaza da iş kazası olarak değerlendirilemeyecektir. Ancak uzaktan çalışma halinde işverenin verdiği işi yapmakta iken veya işveren tarafından uzaktan çalışma için temin edilen iş ekipmanlarından kayaklı bir kazanın oluşması halinde bu durum iş kazası olarak değerlendirilecektir. Bu konuyu örneklendirmemiz gerekirse; evinden çalışmakta olan işçinin işverence temin edilen bilgisayar başında çalışırken bilgisayarda meydana gelen elektrik kaçağı nedeniyle kazaya uğraması halinde bu durum iş kazası sayılacaktır. Söz konusu işçinin evde temizlik yaparken düşüp ayağını kırması şeklinde meydana gelen kaza ise iş kazası olarak sayılmayacaktır.

Uzaktan çalışmada dikkat edilmesi gereken önemli husus ise, işveren uzaktan çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri konusunda çalışanını bilgilendirmekle, gerekli iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin eğitimi vermekle, sağlık gözetimini sağlamakla ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlü olduğudur. Bu kapsamda işveren işçinin çalışacağı yeri iş öncesinde görüp, alınacak tedbirleri belirlemeli, gerekli kontrol, bilgilendirme ve eğitimi de sağlamalıdır.

Sonuç olarak; uzaktan çalışma halinde işçi ve işveren arasında düzenlenecek uzaktan çalışma iş sözleşmesinin yazılı ve uzaktan çalışma yönetmeliğinde belirtilen hususları içerecek şekilde ayrıntılı olarak düzenlenmesi gerekmektedir. Ayrıca sözleşmede çalışılacak yerin net olarak sınırlarının çizmesi, çalışma saatlerinin ve ara dinlenmelerinin de net bir şekilde belirlenmesi işçi ve işveren uyuşmazlıklarının önüne geçecektir. İş sağlığı ve güvenliği hususunda gerekli önlemleri almak, çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimleri vermek ve sağlanan ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almak işverenin yükümlülükleri arasında olduğundan, işveren bu hususlarda gerekli iş ve işlemeleri yapmak zorundadır. Uzaktan çalışma halinde meydana gelen her kaza, iş kazası olarak sayılmayacak ancak kazanın yapılan iş veya iş ekipmanından kaynaklanması halinde bu durumun iş kazası olarak sayılacaktır.