Vergi hukukunda genellik ve eşitlik, yasallık, hukuki güvenlik (vergilendirmede belirlilik, vergi yasalarının geriye yürümezliği), mali güce göre vergilendirme, yasal idare, başvurma hakkı ve yargısal denetim ilkeleri mükellef hukuku açısından çok önemli temel ilkelerdir.
“Temsilsiz vergi olmaz” (no taxation without representation) ilkesi Magna Charta Libertatum ile başlayan Batı demokrasilerinin vazgeçilmez ana unsuru olmuştur. Bu sebeple vergilendirmeye ilişkin temel ilkeler Anayasalarda her zaman yer bulmuştur.
Vergilendirme ilkeleri çoğu vergi hukuku ve kamu maliyesi kitaplarında bir çırpıda sayılan ve tanımlanan ilkeler gibi görünse de her birinin oturması ve tam olarak uygulanması çok uzun yüzyıllar sürmüştür.
TÜRK ANAYASALARINDA VERGİLENDİRME HÜKÜMLERİ HEP YER ALMIŞTIR
1876’dan başlayarak Türk Anayasa’larında vergi ile ilgili hükümler olagelmişti. Yukarıda yer verdiğimiz ilkelerin bir kısmının hep yer aldığı, zamanın ruhuna ve ekonomi ve toplumun gelişmişlik seviyesi ve kullanılan dile göre değişmekle beraber bu ilkelerin olduğunu görüyoruz.
1982 Anayasası
- Vergi ödevi
Madde 73- Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre, vergi ödemekle yükümlüdür.
Vergi yükünün adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.
Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.
Vergi, resim, harç ve benzeri malî yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.
1961 ve 1982 Anayasaları sadece vergi ile ilgili değil mali hukuk ile ilgili çok geniş düzenlemeler içermektedir. Vergiye ilişkin temel prensipler yanında bütçe hukukuna, mali denetime ve devletin yapması gereken kamusal harcamalara kadar birçok alanda anayasal güvenceler bulunmaktadır.
- Piyasaların denetimi ve dış ticaretin düzenlenmesi
Madde 167 – Devlet, para, kredi, sermaye, mal ve hizmet piyasalarının sağlıklı ve düzenli işlemelerini sağlayıcı ve geliştirici tedbirleri alır; piyasalarda fiili veya anlaşma sonucu doğacak tekelleşme ve kartelleşmeyi önler.
Dış ticaretin ülke ekonomisinin yararına olmak üzere düzenlenmesi amacıyla ithalat, ihracat ve diğer dış ticaret işlemleri üzerine vergi ve benzeri yükümlülükler dışında ek mali yükümlülükler koymaya ve bunları kaldırmaya kanunla Cumhurbaşkanına yetki verilebilir.
SÖZÜN ÖZÜ
Vergi, devleti kuran sosyal sözleşmenin en önemli parçalarından bir tanesidir. Bu açıdan mükellef-devlet ilişkilerinin açık bir biçimde tanımlanması ve mükellef haklarının Anayasal güvence altına alınarak korunması gerekir.
Ülkemizde Anayasal vergilendirme ilkeleri Kanuni Esasi’den bu yana 1921 hariç tüm Anayasalarda yer almaktadır. Hukuk devleti, hukuki güvenlik, sosyal devlet, genellik, yasallık, belirlilik ve kesinlik, doğal yargıç, düzeltme ve başvurma hakkı, yargısal denetim ve hakkaniyet vergilendirmeye ilişkin temel anayasal ilkelerdir.
