Yetkilendirilmiş gümrük müşaviri (YGM); ekonomik etkili gümrük rejimleri, nihai kullanım, basitleştirilmiş usul uygulamaları ve diğer gümrük işlemlerinin doğru uygulanması için Ticaret Bakanlığı’nca belirlenen tespit işlemlerini yapmak üzere yetkilendirilen gümrük müşavirleridir. Gümrük müşavirlerinin, Bakanlıkça belirlenen tespit işlemlerini yapabilmeye hak kazanması için ise Gümrük Yönetmeliği’nin 576/1 maddesinde belirtilen niteliklere sahip olması gerekir. Bu niteliklerden biri de aşağıdaki paragrafta yer alan Gümrük Yönetmeliği 576/1-e maddesidir.
‘‘Ertelenmiş, hükmün açıklanması geriye bırakılmış, para cezasına veya tedbire çevrilmiş ya da affa uğramış olsalar bile kaçakçılık, zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas, yalan yere şahadet, suç tasnii, iftira gibi yüz kızartıcı suçlar ile resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, devlet sırlarını açığa vurma, suçtan kaynaklanan mal varlığı değerlerini aklama, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçları, uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti, 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamı suçlar ile örgütlü suçlardan ceza almamış olmak’’
Belirtmek gerekir ki, yukarıdaki paragrafta yer alan nitelikler hem yetkilendirilmiş gümrük müşaviri hem de gümrük müşaviri olabilme şartlarındandır. Gümrük müşavirliği belgesini almaya hak kazandıktan sonra, yukarıda belirtilen fiillerden dolayı, gümrük idarelerince ya da adli makamlarca yürütülen bir inceleme ve soruşturma bulunması, mesleğin icrasına engel teşkil etmemekte, gümrük idarelerinde dolaylı temsilci olarak iş yapılmaya devam edilmektedir.
YGM olabilme şartları arasında, gümrük yönetmeliği 576/1-e maddesinde belirtilen fiillerden dolayı, gümrük idarelerince ya da adli makamlarca yürütülen bir soruşturma ya da kovuşturma olması hallerinde YGM başvurusu değerlendirilmeye alınmayacağı hükmü bulunmaktadır. Söz konusu inceleme, soruşturma ve kovuşturma süreçleri sonucunda herhangi bir mahkûmiyet kararı verilmediği taktirde, diğer bir deyişle bu süreçler gümrük müşaviri lehine sonuçlandığı durumda, başvurular değerlendirmeye alınmaktadır. Bununla birlikte; bu süre zarfında, gümrük müşavirleri dolaylı temsilci olarak gümrük idarelerinde her türlü işlemi takip edip sonuçlandırabilirler.
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği’nin 11. Maddesinde tespit işlemi yapılacak gümrük işlemleri belirlenmiştir. Bu işlemlerden biri de genel ve özel antrepolara ilişkin tespit işlemleridir. Bilindiği üzere gümrük antrepoları; gümrük gözetimi altındaki eşyanın konulması amacıyla kurulan yerlerdir. Gümrük antrepolarının açılıp işletilebilmesi için öncelikle yatırım izni alınması gerekmektedir. Antrepo açmak ve işletmek isteyen gerçek veya tüzel kişiler öncelikle, ilgili gümrük müdürlüğüne yatırım izni başvurusunda bulunurlar. Yatırım izni başvurusunun şartlarına bakıldığında, Gümrük Yönetmeliği’nin 518. maddesinin üçüncü fıkrasında belirtilen suçlardan mahkûmiyet kararı bulunmaması gerekir. Bahse konu suçlar ile YGM olabilme şartlarının belirtildiği Gümrük Yönetmeliği’nin 576/1-e maddesi bir arada değerlendirildiğinde benzer fiiller olduğu gözükmektedir.
Bununla birlikte, antrepo açma ve işletmek için aranan niteliklerin yer aldığı Gümrük Yönetmeliği 518/7 maddesi ‘‘antrepo yatırım izni, açma ve işletme izini başvuruları için, gümrük yönetmeliği 518/3 te sayılan fiillere ilişkin gümrük idaresi tarafından bir inceleme, araştırma ve soruşturma olması veya bu fillere ilişkin, gümrük idarelerince müdahil olunan bir dava bulunması halinde söz konusu inceleme, araştırma soruşturma veya dava sonuçlanıncaya kadar başvurula değerlendirmeye alınmaz’’ 24.09.2021 tarihli 31608 sayılı Resmi Gazete ile yürürlükten kaldırılmıştır.
Bahse konu yönetmelik değişikliği ile gümrük antreposu açmak ve işletmek isteyen kişiler için söz konusu fiillerden dolayı devam eden bir inceleme, soruşturma ve kovuşturma süreçlerinin tamamlanılması beklenilmeden antrepo yatırım izni ve açma ve işletme izni verilebilir. Hemen belirmek gerekir ki, antrepo işleticileri hakkında yönetmeliğin 518/3 maddesinde belirtilen suçlardan kesinleşmiş mahkûmiyet kararı verilmesi halinde antrepo işletme izinleri iptal edilir.
1982 Anayasası’nın 38. Maddesinde masumiyet karinesi olarak bilinen ‘‘suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz’’ hükmü yer almaktadır. Bu bağlamda, söz konusu suçlardan dolayı, soruşturma ve kovuşturma süreçlerinin bulunmasının antrepo açma ve işletme için izin verilmesine engel tekil etmeyeceği ile yapılan düzenlemenin yerinde olduğu söylenebilir.
Özelikle ülkemizdeki mahkemelerdeki iş yükü ve dava kesinleşme sürelerinin uzunluğu da dikkate alındığında, söz konusu yönetmelik maddesinin yürürlükten kaldırılması ile yargılama süreçlerinin sonunda belirtilen suçlardan dolayı bir mahkûmiyet kararı verilmemesi durumunda, kişiler için telafisi olmayan bir bekleme sürecinin meydana getireceği olumsuz durumların önüne geçilmiş oldu. Kaldı ki yukarıda da belirtildiği üzere, yargılama sonucunda söz konusu suçlardan mahkûmiyet kararı verilmesi halinde Gümrük Yönetmeliği 518/6 hükmü gereği antrepo işletme izinleri iptal edilir.
Bu düzenlemenin, YGM başvurusunda bulunan gümrük müşavirleri için de ele alınması gerekmektedir. Bilindiği üzere; YGM olabilme şartlarında biri de en az yedi yıl süre ile gümrük müşavirliği izin belgesine sahip olmaktır. Yedi yıl süre ile gümrük müşavirliği izin belgesine sahip olabilmek için ise bir yıl gümrük stajyeri, iki yıl gümrük müşavir yardımcısı olarak çalışmak gerekmektedir. Böylece yazılı sınav ve mülakat süreçleri dışında en az on yıllık bir süreç gerekmektedir.
4458 sayılı Kanununa göre, gümrük müşavirleri, her türlü gümrük işlemini takip ederek sonuçlandırabilirler. Ülkemizdeki gümrük işlemlerinin tamamına yakını dolaylı temsilci sıfatıyla gümrük müşavirleri tarafından gerçekleştirilmektedir. Gümrük müşavirleri yapmış olduğu iş ve işlemlerden dolayı Gümrük Kanunu ve Gümrük Yönetmeliğinin aşağıda belirtilen hükümlerine göre sorumluluğu bulunmaktadır. Gümrük Kanunu 181/2 ye göre; ithalatta gümrük yükümlüğünde yükümlü beyan sahibidir. Dolaylı temsilde ise temsilcinin yükümlülüğü beyanda kullanılan verilerin yanlış olduğunu bildiği veya mesleği icabı mutat olarak bilmesi gerektiği durumlarla sınırlıdır. Bununla birlikte, gümrük yönetmeliğine 563. Maddesine göre, beyannamede imzası bulunan kişiler beyannamede belirtilen bilgiler ile beyannameye ekli belgelerin doğruluğundan ve rejimin gerektirdiği bütün yükümlülüklere uyulmasından sorumludurlar.
Bu sorumluluklar gereği gümrük müşavirlerinin, antrepo açmak ve işletmek isteyen kişilere göre hem gümrük idarelerinde hem de adli makamlarda inceleme, soruşturma ve kovuşturma süreçleri bulunma ihtimali çok daha fazladır. Özellikle, 5607 sayılı Kanun kapsamında gümrük muhafaza birimlerince yapılan inceleme süreçlerinde beyannamede imzası bulunan gümrük müşavirinin de mesleği icabı bilmesi gereken bir durum olup olmadığı hususları incelenmektedir. Söz konusu incelemeler ise işlemin durumuna göre çok uzun süreler sonunda sonuçlanabilmektedir. Bu inceleme süreçleri boyunca YGM başvurusunun değerlendirilmeye alınmamasının YGM olarak hizmet vermek isteyen gümrük müşavirleri için geriye dönük telafisi olmayan olumsuz durumlar meydana getirmektedir.
Tüm durumlar birlikte değerlendirildiğinde; antrepo açma ve işletme için iptal edilen yönetmelik hükmünün, antrepoların açılması için başvuru dosyalarının ön incelemesi işlemlerini yapan, gümrük müşavirleri için de düzenlenmesi ve Gümrük Yönetmeliği 576/2 hükmünde yer alan söz konusu fiillere ilişkin adli makamlarca veya gümrük idaresince yürütülen bir soruşturma veya kovuşturma olması hallerinde, soruşturma veya kovuşturma sonuçlanıncaya kadar değerlendirilemeyeceğine ilişkin yönetmelik maddesinin de yürürlükten kaldırılması gerekmektedir.
İlker ÇOLAKVERMİŞ
Kaynakça:
1982 Anayasası
4458 sayılı Gümrük Kanunu
Gümrük Yönetmeliği
Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirliği Tebliği
