1993 yılında gümrük genel tebliği ile yürürlüğe giren ihtisas gümrük uygulaması; belirli eşyaların, gümrük işlemlerinin yalnızca yetkili kılınan gümrük idaresinden yapılması olarak tanımlanmaktadır.

Zaman içinde ihtisas gümrük sayıları artmıştır. Şu anda Ticaret ve Gümrük Bakanlığı’nca 19 adet ihtisas gümrük uygulaması, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nca yürütülen 8 adet ihtisas gümrük uygulaması mevcuttur. Ülke genelinde tekstil ihtisas gümrük idaresi toplam 12 dir. Bunlardan 4 ü İstanbul’dadır.

İhtisaslaşma kavramına gümrüksel açıdan baktığımızda; belirli bir eşyaya ilişkin, gümrük işlemlerinin konusunda tecrübeli ve uzmanlaşmış personele sahip gümrük idaresi tarafından, en kısa ve en etkin şekilde sağlanmasıdır.
Bakanlıklarca belirlenmiş eşya, her gümrük idaresinde işlem görememektedir. Uygulamanın işleyiş yapısına baktığımızda, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülse de, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, canlı hayvan, hayvansal ürünler, bitki ve bitkisel ürünler ile gıda ürünlerinin ithalat ve ihracatında, Gümrük ve Ticaret Bakanlığının görüşü alınmak suretiyle, gümrük idareleri yetkilendirilir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yapılan bu uygulama, belirli ürünlerin ihtisas gümrüğü uygulamasına tabi tutulmamasından daha ziyade, bakanlığın taşra teşkilatı yapılanması baz alınarak, belirli gümrük idarelerinin yetkilendirilmesi şeklindedir. Bundan dolayı ihtisas gümrük uygulamaları, yalnızca Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından yürütülen bir politikadır.

İhtisas uygulamasında yer alan “ Belirli Eşya “ kavramına baktığımızda, bazı kriterler bu kavramı belirlemektedir. Eşyanın niteliği, menşei, çıkış ülkesi, ulusal ticari politikaları, uluslararası yükümlülükler ve eşyanın kaçakçılığa konu olma sıklığı gibi özellikler belirleyici kriterler olmaktadır.

İhtisas gümrüklerinde, serbest dolaşıma giriş, dahilde ve hariçte işleme izni, ithalat ve ihracat işlemleri yapılmaktadır. İhtisas uygulamasının amacı; gümrük işlemlerini daha kısa zamanda yerine getirmek, ithal eşyasında zorunlu olan standartları korumak, düşük kıymet beyanlarının önüne geçmek, tüketiciyi ve halk sağlığını korumak, gümrük kontrollerini daha etkin ve düzenli hale getirmektir.

Tekstil İhtisas Gümrüğü Uygulamasının Pozitif ve Negatif Etkileri;
Uygulama bazında baktığımızda, uzak doğuda üretim yaptırıp, ithalat yoluyla bu ürünleri deponuza kadar ulaştırmada yer alan süreçler ve bu süreçlerin getirdiği maliyetler göz önünde bulundurulduğunda, ihtisas gümrüğünün bir takım dezavantajları bulunmaktadır. Şöyle ki; gemi ile Çin’den gelen bir konteynır hazır giyim eşyasını, ilk olarak mesela, Ambarlı Gümrük Müdürlüğü’nden giriş yaptırıyorsunuz.

Giriş beyanı ile beyan edilen eşyanın niteliği, menşei gibi kriterlerden dolayı geldiği gümrükten ithal edemeyeceğiniz için öncelikle, eski ismi Halkalı Tekstil İhtisas Gümrüğü olan ve şimdi ki ismi ile Halkalı Gümrük Müdürlüğü’ne bağlı bir antrepoya bu hazır giyim eşyasını transit beyan ederek aktarmanız gerekmektedir. işte ek maliyetler bu süreçte başlamış oluyor. Teminatlı araçlarla ara taşıma yaptırarak (teminatlı araçlarla taşımanın mantığı, henüz ithalatı gerçekleşmemiş, ithalatçı firmanın gerekli yükümlülüklerini yerine getirmemiş, gümrük vergisi ve KDV si ödenmemiş ürünü yani hala gümrüğe ait ürünü, gümrük sahası dışına çıkarırken, riski nakliyecinin üzerine atmasıdır ), ihtisas gümrüğüne bağlı antrepoya geldikten sonra konteynırın boşaltılması, antrepo beyanı verilmesi ve malı çekene kadar oluşan ardiyeler, ek maliyetlerin bir parçasını oluşturuyor. Ürün ithalat maliyetlerine baktığınızda, özellikle düşük tutarda bir mal alıyorsanız, mesela 50.000 USD altında, ürün birim fiyatına göre % 5 e varan maliyetler önünüze çıkabiliyor.

İşin birde zaman kaybı noktası var, yani gemi geldiğinde özet beyan verildikten sonra, ilgili liman gümrüğünden ithalat yaptığınızda, maksimum 2 günde işleminiz biter ve malınızı çeker deponuza konteynır ile gönderebilirisiniz. İhtisas gümrüğü ile bu süre uzamaktadır. Limandan, ihtisas gümrüğüne aktarma süresi yaklaşık 2 gün sürmektedir. Eğer malınız kırmızı hatta düştü ise (kırmızı hat ürünlerin fiziki olarak muayenesi demektir.) konteynırdaki malın kontrolü, tartılması gerekiyorsa kantarda tartımı vs gibi işlemler sonrasında aktarma beyanı ile ihtisas gümrüğüne bağlı antrepoya aktarmak sonra ithalat işlemleri vs mal çekiminiz 7-10 gün sürebiliyor.

Bu aktarma süreçlerindeki maliyetler ve sizin mağazanızda satışa yetişmesi gereken mallarınızın satış kaybı gibi maliyetler, rekabet gücünüzü azaltabilmektedir. Bu zaman kaybını yaşamamak adına, ürünün mağazada bulunması gereken zamanı göz önünde bulundurup, biraz erken yüklemeyi yaptırırsanız ve buna bağlı olarak ithalatı gerçekleştirirseniz, deponuzda, mağazaya sevke hazır şeklinde malların beklemesi stok maliyetinizi artıracaktır. Kaldı ki; günümüzde just in time tedarik sisteminin çokça kullanıldığı ortamda, oluşan bu zaman kaybı , rekabet için önemli rol almaktadır.

Öte yandan ihtisas gümrüğünün pozitif etkilerine baktığımızda, limanlardaki işlem hacminin artması, buna bağlı olarak dolaylı temsilcilerin ( gümrük müşavirliklerinin) iş alanlarının genişlemesi, ara taşıma yapan nakliyecilerin iş hacminin artmasıdır. ithal malın maliyetinin artmasın sonucu yerli üretimin artışının teşvik edilmesi, düşük kıymet beyanını engelleyerek haksız rekabetin önüne geçilmesi ve ayrıca hazinenin vergi gelirinin düşmesinin engellenmesidir.

Negatif etkilere baktığımızda, yukarıdaki örnekteki gibi, taşıma maliyetlerinin artması sonucunda ürün maliyetinin artması ve bunun sonucunda ithal eşyasına daha fazla ödeme yapan tüketicinin refahı düşecektir. Kaldı ki ithale konu eşyanın hacmindeki azalmayı yerli üreticinin ikame edemediği durumunda, refah kaybına ayrıca neden olacaktır. Avrupa Birliği Serbest Ticaretin önünde bir engel teşkil ettiği için ihtisas gümrük uygulamasına pek sıcak bakmamaktadır.

Genel olarak baktığımızda; uzmanlaşma adına ihtisas gümrük idarelerinin, muhakkak ki faydası vardır. Ülke ekonomisi göz önünde bulundurulduğunda, belirli eşyanın kıymet belirlemesinde ve bu kıymet üzerinden vergilendirme yapılması ekonomik anlamda faydalı olacaktır.

Öte yandan globalleşen tekstil hazır giyim pazarında, markasını tanıtmak isteyen ve uluslararası markalarla rekabet etmek isteyen yerli perakende markalarının, global oyuncu olmalarında önüne çıkan maliyet kalemlerinin çokluğu ve ayrıca zaman kaybına neden olacak bu tür uygulamaların varlığı, bu firmalarımızın hedeflerine ulaşmasında birer engel olarak karşılarına çıkmaktadır.

SERKAN BABATAŞ

PENTİ ÇORAP SANAYİ VE TİC A.Ş.

BU YAZI SATINALMA DERGİSİ NİSAN 2014 SAYISINDA YAYINLANMIŞTIR.