Günümüz tedarik dünyasının diline pelesenk olduğu üzere, rekabet, artık rakip firmalar arasında değil de bu firmaların da içinde yer aldığı tedarik zincirleri arasında yaşanmaktadır. En hızlı, en iyi performans gösteren, en iyi çözümleri sunan, en maliyet etkin çalışan, tarif edilen kalitede ürün/hizmet sunanlar ancak rekabet avantajı elde ederek pastadaki paylarını büyütebilecekler.
Dünyanın olduğu kadar ülkemizin de siyasî, ticarî ve askerî ilişkilerinde lokomotif gücü niteliğindeki savunma havacılık sanayiinde maliyet, zaman ve işgücü bakımından etkin kaynak yönetimine esas olacak etkin ve verimli tedarik zincirlerinin tesis edilmesi gerekliliği aşikârdır.
Zira, global savunma harcamalarının %45’i havacılıkla ilgili sistemlere ayrılmaktadır. Bu maliyetlerin %65-%80’i ise tedarikçiler tarafından sağlanan malzeme, parça, komponent ve hizmetlerden oluşmaktadır (Canbek, 2012).
Savunma havacılık sanayii, kendine mahsus özellikleriyle yüksek maliyetli, kompleks, ileri seviyede profesyonellik gerektiren yüksek katma değerli ürün, üretim ve teknolojileri, ürünlerin her an kullanıma hazır olma zorunluluğu, çalışan iş gücü, emniyet ve güvenilirliği öne çıkaran ileri derecede regüle yapısı, nisbî olarak dar bir pazara sahip olması, karmaşık tedarik zinciri ağları ve az sayıda kalifiye tedarikçisi ile diğer sektörlerden farklılık arz etmektedir(Canbek, 2012).
Yapılacak işi uzun soluklu sözleşmelerle taahhüt etmeyi gerektirmesi ise savunma havacılık sanayii tedarik zincirlerinde uzun vadeli ilişkiler kurmayı gerektirmektedir. Bu yapılar içerisindeki tedarik zincirleri, stratejik ortaklıklar kurmayı destekler şekilde ürün teslimatı sonrasında da devam etmektedir. Bu sebeple, bahse konu zincirlerin etkinliği büyük önem taşımaktadır(Canbek, 2012).
Savunma havacılığı tedarik zincirlerinde etkin tedarik zinciri yönetiminin önemli bir unsuru, teslimatın zamanında gerçekleştirilmesidir. Bu da zincir içinde görev alan firmalar arasındaki işbirlikleri, karşılıklı bilgi ve risk paylaşımı, bununla birlikte, satınalmadan teslimata kadar bütün iş süreçlerinde firmaların yüksek seviyede ilk kademe tedarikçilerden itibaren kesintisiz entegrasyonu ve senkronizasyonu ile mümkün olabilmektedir(Canbek, 2012).
Komple tedarikçi ağını da etkileyen bütçe kesintileri, artan maliyetler, sıkı terminler, uzun teslim süreleri, tedarik zinciri gecikmeleri, piyasada hammadde açıkları global seviyede faaliyet gösteren savunma havacılık sanayii firmalarının sıklıkla karşılaştığı zorluklardan bazıları olarak göze çarpmaktadır (Canbek, 2012).
Ülkemiz savunma havacılık sektörü firmaları da anılan sıkıntılardan istisna değildir. Firmaların bu sıkıntıları bertaraf etmenin yanı sıra dış dünya ile rekabet avantajı elde etmelerinde mevcut tedarik zincirlerini etkin ve verimli yönetmelerinin kaçınılmaz olduğu aşikârdır(Canbek, 2012).
Hâlihazır durumda tedarik zinciri üyeleri arasında güvene dayalı uzun vadeli ortaklıklar yerine sözleşme esaslı geleneksel alıcı-satıcı ilişkisinin hâkim olduğu göze çarpmaktadır(Canbek, 2012).
Sürekli değişen müşteri isteklerinin, üretim uygunsuzluklarının ve gecikmiş teslimatların tedarik zincirinin herhangi bir yerinde aksaklığa sebep olduğu görülmektedir. Bundan dolayı, Türk savunma havacılık sanayiinde gerek tasarım gerekse üretim safhalarında artan istekleri daha düşük maliyetlerle karşılayacak mekanizmaları kurmada köklü değişikliklerin yapılması gerekliliği ortadadır(Canbek, 2012).
Bu anlamda, uygun bir planlama ile “leagile” (lean-agile) (yalın ve çevik) stratejinin benimsenmesinin tedarik zincirinin yukarı tarafında girdi sağlayanlar (upstream) için operasyonel esneklik ve tedarikçinin hızlı cevap vermesini temin edeceği, sonuçta israf ve mükerrerliği azaltmak suretiyle satınalma ve üretim maliyetlerini düşüreceği değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, tedarik zincirinin aşağı ucundaki dağıtım, pazarlama ve satış sonrası hizmetlere (downstream) yönelik teslimat sürelerini kısaltarak müşteriye yansıyan maliyetleri azaltacak, devamsız/değişken (volatile) talebe, bakım ve yedek parça desteğine hızlı tepki verebilir hale gelebilecektir(Canbek, 2012).
Bu kapsamda, ana yüklenici firmaların söz konusu stratejiye uyumlarınıtespit etmek üzere firma içi değerlendirmelerini yapmaları, eksikliklerini tespit etmeleri ve bütün tedarik ağında kullanılabilir bir yol haritası çıkarmaları yerinde olacaktır(Canbek, 2012).
Diğer taraftan, tedarikçilerin zincir içerisindeki tasarım/geliştirme faaliyetlerini senkronize ederek etkin ve verimli hale getirmelerinde, bilgi paylaşımını iyileştirme ve müşteri isteklerinin hızlı ve talep edilen şekilde uyarlanmasında etkin bilgi teknolojileri (IT) sistemlerinin kullanımının zaruri olduğu açıktır(Canbek, 2012).
Başka bir ifadeyle, tedarikçi ağında uygun IT altyapısına dayalı kuvvetli işbirliklerinin etkin ve verimli tedarik zincirleri oluşturmada, dolayısıyla iyileştirilmiş teslimatlar, güçlü uzun vadeli ortaklıklar ve nihaî müşteri memnuniyeti tesis etmede büyük katkı sağlayacaktır(Canbek, 2012).
Teslimatların istenen kalite, bütçe, maliyet ve zamanda gerçekleştirilmesini temin etmek için ortaklıkların seviyesi ve türü doğru tarif edilmeli, performansta iyileşme ve maliyetlerin düşürülmesi için entegre tedarik zinciri yaklaşımının hayata geçirilmesi gerekmektedir(Canbek, 2012).
Altyapı, teknoloji ve inovasyon yatırımlarında ağ içindeki bilginin ve tasarım/geliştirme maliyetlerinin paylaşımı, tedarikçi entegrasyonunu artırarak tedarikçileri risk ortağı haline getirecek, böylelikle, tasarım/geliştirme süresi ve maliyetleri azalacak, kurulum zamanları asgariye inecek ve üretim fonksiyonu ürün kalitesinden taviz verilmeksizin daha hızlı cevap verir hale gelecektir(Canbek, 2012).
Tedarik zinciri stratejisiyle uyumlu olarak ana yüklenici firmaların tedarik zincirlerine yönelik periyodik performans değerlendirmesi yapması sürekli iyileştirmeyi sağlayacaktır. Bu çerçevede, operasyonel ve ekonomik metriklerin tespit edilerek etkinlik ve verimlilik değerlendirmesinin yapılabileceği düşünülmektedir(Canbek, 2012).
Ana yüklenici firmalar,altyüklenicilerini/tedarikçilerini yalnızca üretim (build-to-print) faaliyetlerinde görevlendirmek yerine tasarımı (design-to-build) öngören faaliyetler için de atayabilmeli, böylece, tasarım arayüzlerine daha fazla odaklanarak alt kademe tedarikçilerin kontrolüne daha çok zaman ayırabilir ve müşteri tarafından yöneltilen bütün risk ve baskı unsurlarını tedarik zinciri ağının daha alt kademelerine taşıma imkânı bulmuş olacaktır(Canbek, 2012).
Devamsız/değişken tedarikçi müşteri ilişkileri yerine zincir içinde mevcut hiyerarşik modelden de sıyrılmayı sağlayacak işbirliği yaklaşımını esas alan stratejik ortaklıklara yönelmek suretiyle, ağ tasarımı ve tedarik planlamasında uygun IT altyapısı ile erken dönemde ortaklarla senkron hareket etme kültürü benimsenmelidir. Bu tarz, beraberinde ani değişikliklere/yeniliklere uyum sağlayabilen etkin kaynak kullanımını ve tedarikçilerle tam entegrasyonu getirecektir(Canbek, 2012).
Tedarik zinciri liderlik sorumluluğunun belli bir alanda uzmanlaşmış kalifiye ilk kademe tedarikçilerden birisine delege edilmesi işbirliğini kolaylaştıracağı gibi ana yüklenicinin iş risklerini de asgariye indirecektir(Canbek, 2012).
Ayrıca, ilgili kamu kurumları tarafından etkin ve verimli tedarik zincirleri kurulmasında rol alması için akademik enstitülerin devreye alınmasının sağlanması, vergilendirmede ve ödemelerde uygun teşvik mekanizmalarının kurulması bu hedefi gerçekleştirmede destekleyici bir unsur olarak göze çarpmaktadır(Canbek, 2012).
Sonuç olarak, tedarik zinciri yönetimi, yapılan işte ve kurumsal yapıda büyük dönüşümler ve değişiklikler gerektiren, zamana yayılmış bir “değişim yönetimi” konusu olması sebebiyle bir gecede bütün sorunlara çözüm bulacak formüller içermez (Canbek, 2012).
Ancak, yüksek katma değerli bir çarpan olarak savunma havacılık sanayiimizde kaynak israfını ve âtıl kapasiteyi azaltacak, değer katmayan işlerin ortadan kaldırılmasını temin edecek ve tedarik süresinin kısaltılmasında fayda sağlayacak uzun döneme yayılmış ciddî reformların yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Referans:
Canbek, B., (2012). Establishing Effective and Efficient Supply Chains Within Turkish Aerospace Industries: The Case of Aerospace Manufacturers.Master of Purchasing and Supply Chain Management at the Westminster Business Schoolof the University of Westminster.
Betül CANBEK, Uzman, Savunma Sanayii Müsteşarlığı, bcanbek@ssm.gov.tr
Dr. M. Meftun CANBEK, Vergi Başmüfettişi, Maliye Bakanlığı, meftuncanbek@hotmail.com
BU YAZI SATINALMA DERGİSİ MAYIS 2014 SAYISINDA YAYINLANMIŞTIR
