Kamu işletmesi; bir kamu idaresinin çoğunluk hissesine sahip olduğu ya da bir kamu idaresi tarafından yönetimi kontrol edilen işletmeler kamu işletmesidir. Ülkemizdeki kamu işletmelerinin bir kısmı “kamu iktisadi teşebbüsleri” kavramı içerisinde değerlendirilirken, merkezi yönetimin ve yerel idarelerin pay sahipliği fonksiyonunu üstlendiği pek çok işletme ve iştirak ise bu kavram dışında farklı hukuki düzenlemelere tabi tutulmaktadır.
[one_half]
Kamu iktisadi teşebbüsleri 233 sayılı KHK’ya tabi ve sermayesinin tamamı devlete ait olan İDT ve KİK’lerin ortak adıdır. İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT): İktisadi alanda ticari esaslara göre, kâr amacı güderek faaliyet gösteren teşebbüslerdir. Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK): İktisadi alanda tekel niteliğini haiz mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üreten ve pazarlayan teşebbüslerdir
Kamu İktisadi Teşebbüsleri içinde Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü de yer alırken, Bağlı ortaklık olarak ifade edilen Türkiye Demiryolları Makinaları Sanayii A.Ş., Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş., Türkiye Vagon Sanayii A.Ş. bulunmaktadır. Bu makalemde önemi ve şirketlerin mali yapısı ortaya konarak üst yapısının özelleşme sürecinde şirketlerin mali yapısını ortaya koymaktır.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü’nün 2009 yılında 1,60 milyar TL olan brüt satış gelirleri 2010 yılında %9,89 oranında artarak 1,76 milyar TL’ye yükselmiştir. Cari giderlerinin finansmanı amacıyla düzenli olarak Hazine Müsteşarlığı bütçesinden kaynak transferi yapılmaktadır. 2010 Yılı Bütçe Kanunu çerçevesinde personel maaşları ve sosyal sigorta primlerinin ödenebilmesi ve yatırım harcamalarının gerçekleştirilebilmesini teminen 2,48 milyar TL sermaye transferi ve 324 milyon TL görev zararı olmak üzere Hazine Müsteşarlığınca toplam 2,81 milyar TL tutarında aktarım yapılmıştır. Yatırım harcamalarının finansmanı amacıyla uzun vadeli dış finansman kullanmakta ancak vadesi geldiğinde bu kredilerin geri ödenmesi konusunda zorluklar yaşanmaktadır. Alacaklarının tahsil süresi artan ve nakit çevirme süresi azalan kuruluşun özsermaye getiri oranı negatiftir.
TCDD’nin genel giderlerine bakıldığında idare ve işletme 2007 yılında 1.822.835.765TL iken 2011 yılında 3.009.493.815TL olarak gerçekleşti. Faaliyet dışı giderler ise 233.932793 TL iken 2011 yılında 384.458.997 TL olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılında toplam giderler 2.273.440.906 TL iken 2011 yılında 3.393.952.812 TL’dir.
Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii A.Ş., 1939 yılında Sivas Cer Atölyesi adıyla kurulmuştur. 1986 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile TCDD Genel Müdürlüğü’nün bağlı kuruluşu olmuştur. Her çeşit çeken ve çekilen araç imalatı ve onarımı, her çeşit tesis ve makine parça imalat ve onarımı ve faaliyet konuları ile ilgili olarak, yurtiçi ve yurtdışında yerli ve yabancı kuruluşlarla işbirliği veya iştiraklerde bulunmak, proje, müşavirlik işleri yapmak olarak ifade edilmiştir.
Yurtdışına da yük vagonu ve yedek parçaları ile sanayi ürünleri ihraç etmektedir. 100.000 m2 kapalı olmak üzere, toplam 418.000 m2 alan üzerinde faaliyetlerini sürdürmektedir. 2010’da 400 adet Sgss tipi bojili yük vagonu yapımı programlanmış; %100 gerçekleşme ile 400 adet vagon üretilmiştir. Ayrıca, TCDD ve üçüncü şahıslar için onarım işleri yapılmıştır.
[/one_half]
[one_half_last]
2009’da 179,5 milyon TL olan brüt satış gelirleri 2010’da %25,88 oranında azalarak 133,1 milyon TL’ye düşmüştür. Maliyetlerde %20,57 oranında düşüş olmasına rağmen, 2009’da 16,9 milyon TL olan dönem karı 2010 yılında 700 bin TL olarak gerçekleşmiştir. Buna bağlı olarak özsermaye getiri oranı %39,88’den % 0,40’a düşmüştür.
Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş., ana faaliyeti TCDD’nin lokomotif ve vagon ihtiyacını karşılamak (TÜLOMSAŞ) çeşitli tipte lokomotif, demiryolu bakım aracı, bojili yük vagonu, dizel motor, alternatör, cer motoru, çelik ve pik döküm üretim kapasitesine sahiptir. Bugüne kadar yaklaşık 707 adet çeşitli tipte lokomotif ve 7.680 adet çeşitli tipte bojili yük vagonu üretilmiştir. TÜLOMSAŞ’ta söz konusu araçların üretimi ve onarımı da gerçekleştirilmektedir.
2009’da 145,1 milyon TL olan brüt satış gelirleri 2010’da %7,0 oranında artarak 155,3 milyon TL’ye çıkmıştır. 2010’da, 8,3 milyon TL ile son 5 yılın en yüksek dönem karını elde etmiştir. Dönem karının 2009 yılına göre artış oranı %294,44’tür. Özsermaye getiri oranı 2009 yılında %1,54 iken 2010’da %6,11 düzeyine yükselmiştir.
Türkiye Vagon Sanayii A.Ş., demiryolu sektöründe dışa bağımlılığının azaltılması amacıyla, 1951 yılında “Vagon Tamir Atölyesi” olarak faaliyete geçirilmiştir. Sonradan yapılan bazı değişikliklerin ardından bugünkü statüsünü 1985 yılında kazanan TÜVASAŞ’ın ana faaliyet alanları arasında, çeken ve çekilen her çeşit vagon imalatı ve onarım, her çeşit tesis ve makine parçaları imalat ve onarımı, faaliyet konuları ile ilgili olarak, yurt içi ve yurt dışında yerli ve yabancı kuruluşlarla işbirliği veya iştiraklerde bulunmak yer almaktadır.
79.197 m2’si kapalı alan olmak üzere toplam 359.073 m2 alan içinde yıllık 65 vagon imalat ve 500 vagon onarım kapasitesine sahip bulunmaktadır. Bulgaristan Demiryolları için 30 adet yataklı vagon üretimine yönelik sözleşme, Aralık 2010’da imzalanmıştır. 2009’da 133,0 milyon TL olan brüt satış gelirleri 2010’da %12,78 oranında azalarak 116,0 milyon TL olmuştur. Dönem karı, 2009’da %50,71 artışla, 1,0 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Özsermaye getiri oranı 2009 yılına göre %48,72 oranında artışla %1,59 düzeyine ulaşmıştır.
[/one_half_last]
[alert style=”white”] BU YAZI SATINALMA DERGİSİ MAYIS 2013 SAYISINDA YAYINLANMIŞTIR. [/alert]
