İşletmeler, dünyada yaşanan hızlı teknolojik gelişmeler ve küreselleşme dolayısıyla uluslararası arenadaki çetin rekabet koşulları nedeniyle varlıklarını idame ettirebilmek için yeni çalışma tür ve biçimlerine yönelmişlerdir. Çalışma hayatındaki değişiklik anlayışı, çalışanların sosyal arzuları ile işletmelerin zorunlulukları arasındaki dengeyi sağlamaya dönük yeni esnek çalışma biçimlerini ortaya çıkarmıştır[1].
Dijital çalışma kavramı, internet üzerinden hizmet veren uygulamalar aracılığı ile bir hizmetin sunumu ve/veya işin yapılmasına olanak sağlanması, işin görülmesini isteyen kişi ile bu işi yapacak kişinin uygulama aracılığı ile bir araya getirilmesi süreçlerini kapsayan bir çalışma modelidir[2]. Bu çalışma modelinde üçlü bir ilişki bulunmaktadır. İşin yapılmasını talep eden (müşteri), işin/hizmetin yapımını üstlenen (çalışan) ve bu iki tarafı bir araya getiren internet sitesi ve/veya mobil uygulamadır. Bu tür çalışma modeline Uber çalışanları ile moto-kurye çalışanları örnek olarak gösterilmektedir[3]. Dijital emek platformunun bu uygulaması konum bazlı (location based) bir platform uygulamasıdır. Bu çalışmada, müşteri tarafından yapılması talep edilen iş, bu işi talep eden müşterinin ev ya da işyerinde gerçekleşir. Ancak söz konusu hizmete dair talep ve bu talebi yerine getirecek kişi dijital platform üzerinden buluşur. Örneğin ev hizmetleri, tamirat/tadilat işleri, nakliye/taşımacılık işleri, bu platform üzerinde buluşularak yapılabildiği gibi dijital platformlar üzerinden sipariş edilen yiyecek, market ürünleri ve restoran siparişlerinin teslimatını yapan, uygulamada (esnaf) moto-kurye olarak isimlendirilen çalışanlar da bu kapsamda değerlendirilir[4].
Peki, dijital emek platformu üzerinde buluşarak hizmet sunan çalışanlar bağımsız çalışan mı? Yoksa bağımlı çalışan işçi mi? Ya da işçi benzeri çalışan olarak mı nitelendirilecektir?
Mevzuatımızda bu tür çalışanlar, klasik anlamda işçi statüsünde değerlendirilmemektedir. Doğrudan işçi statüsünde istihdam edilenler hariç bunlar sosyal sigorta sistemine bağımsız çalışanlar olarak bildirimi yapılan kişilerdir. Ancak, Avrupa Birliğine üye ülkelerin ulusal hukuk sistemlerine bakıldığında platform çalışanlarıyla ilgili olarak Hollanda, Almanya, Fransa, İspanya, İtalya ve İngiltere mahkemeleri, bu kişilerin bağımsız çalışan olmadıklarını karara bağlamışlardır[5]. Özellikle 2021 yılında platform çalışanlarıyla ilgili önemli gelişmeler yaşanmıştır. Nitekim 2021 yılı Şubat ayında İngiltere’de yüksek mahkeme tarafından Uber sürücülerinin bağımsız çalışan değil, çalışan olduğu yönündeki karar, 2021 yılı Ağustos ayında İspanya’da moto-kuryeler ile ilgili kabul edilen özel yasa ve Hollanda’da Uber çalışanlarının bağımsız çalışan olmadıklarıyla ilgili gelişmeler önemli gelişmeler olarak kayda geçmiştir. Avrupa Komisyonu, 09.12.2021 tarihinde platform çalışanları ile ilgili olarak çalışma koşullarının geliştirilmesi ve Avrupa Birliği içinde dijital platformların sürdürülebilir büyümeleri için bir dizi önlemi içeren bir teklif hazırlamışlardır[6].
Sonuç olarak, dijital çalışma kavramı, internet üzerinden hizmet veren uygulamalar aracılığı ile bir hizmetin sunumu ve/veya işin yapılmasına olanak sağlanması, işin görülmesini isteyen kişi ile bu işi yapacak kişinin uygulama aracılığı ile bir araya getirilmesi süreçlerini kapsayan bir çalışma modelidir. Türk mevzuatında bu tür çalışanlar, klasik anlamda işçi statüsünde değerlendirilmemektedir. Doğrudan işçi statüsünde istihdam edilenler hariç dijital platform çalışanları sosyal sigorta sistemine bağımsız çalışanlar olarak bildirilmektedir. Ancak, dijital platform çalışanları AB üyesi ülkelerin yüksek mahkemeleri tarafından bağımsız çalışan değil, çalışan olarak kabul edilmektedir. Nihayetinde, ülkemizde henüz doktrinde tartışılan ve yüksek mahkeme kararlarına yansımamış bu konuda önümüzdeki süreçte yasal düzenlemelerde “işçi” ve “çalışan” kavramlarının yeniden tanımlanması ile konu açıklığa kavuşturulabilecektir.
Lütfi İNCİROĞLU
[1] İNCİROĞLU, Lütfi, Çalışma Hayatında Esnek Çalışma Uygulamaları, 2. Baskı, İstanbul 2020, s.1; AYKAÇ, Hande Bahar, Platform Ekonomisi: İş Hukukunda Yarattığı Sorunlar Üzerine Bir Değerlendirme, SİCİL, Yıl 2020, Sayı:44, s.70 vd.
[2] YILDIZ, Gaye Burcu, Dijital Emek Platformları Üzerinden Çalışanların Hukuki Statülerinin Belirlenmesi, SİCİL, s.29; AYKAÇ, Platform Ekonomisi, SİCİL, s.87 vd.
[3] YILDIZ, Dijital Emek Platformları, SİCİL, s.29 vd.
[4] AYKAÇ, Platform Ekonomisi, SİCİL, s.89 vd.
[5] YILDIZ, Dijital Emek Platformları, SİCİL, s.33; AYKAÇ, Platform Ekonomisi, SİCİL, s.83 vd.
[6] YILDIZ, Dijital Emek Platformları, SİCİL, s.34; AYKAÇ, Platform Ekonomisi, SİCİL, s.83 vd.
