İş hayatını etkileyen çeşitli süreçler içinde dijitalleşme kuşkusuz büyük bir yer tutmaktadır. Dijitalleşmenin getirdiği yeni iletişim ortamları hayatımızı derinden etkilerken, yeni kavramlar ve yeni süreçlerle kişileri tanıştırmaktadır. Bunlardan biri de yeni medyadır. Yeni medya gelişen dijital teknolojiler sayesinde oluşturulan web siteleri, sosyal medya ağları ve aplikasyonlar gibi yeni uygulamaları içeren eşzamansız, etkileşimli, dijital, sınırsız etkileşimi sağlayan yeni mecralardır. Bu mecralarda oluşan çoklu ortam (multimedya) bütün mecraları bir araya toplama özelliğine sahiptir. Yeni medya kullanıcıları içerik üretimi, zaman sınırsızlığı ve mekânsal bağımsızlık açısından geleneksel medya kullanıcılarından ayrılırken, geleneksel medya kullanıcılarına göre daha fazla yeni medyaya bağımlı hale gelmişlerdir. Çünkü yeni medya zaman ve mekândan bağımsız olarak kullanıcıya özgürlük ve içerik üretimiyle de interaktiflik vadetmektedir. Tüm bu inovatif özellikleri bünyesinde barındıran yeni medya uygulamaları dijital bağımlılıkları da ortaya çıkartmıştır.
Sosyal medya bağımlığı da bunların en önemlilerinden biridir. Yeni medyanın zamansızlık, mekân bağımsızlık, interaktiflik gibi özellikleri kullanıcıları kendisine çekmekte ve bunun sonucunda bağımlılık geliştirmelerine neden olmaktadır. Sosyal medya kullanımının yoğun bir biçimde enformasyon bombardımanına neden olması ve bu durumun bireylerin stres düzeyini arttırıp hem fiziksel yorgunluğa hem de duygusal tükenmeye neden olduğu gözlenmektedir. Buna bağlı olarak da Sosyal Medya Tükenmişliği kavramı gündeme gelmiştir.
Sosyal medyanın yoğun bir biçimde kullanılmasının uyku kalitesinin bozulması, öznel mutluluğun azalmasına neden olduğu ileri sürülmekte ve yine sosyal medya kullanımının kaygı ve depresyon ile ilişkilendirildiği görülmektedir.
Sosyal medya tükenmişliğinin kişiler üzerinde aşırı yüklenmeye neden olduğu ileri sürülmektedir. Örneğin fiziksel yorgunluk, can sıkıntısı, tükenmişlik, kayıtsızlık ve düşük ilgi, dikkat dağınıklığı, unutkanlık, karar almakta ve sorunlarla başa çıkmakta zorlanma gibi sonuçlara neden olduğu belirtilmektedir. Bunun dışında erteleme sorunlarına, odaklanma eksikliğine ve geçici hafıza kaybına da neden olabileceğine dair görüşler de bulunmaktadır (Zhang vd., 2021: 2).
Sosyal Medya Tükenmişliği, duygusal tükenmenin temel unsurları arasında sayılmaktadır. “Duygusal tükenme”, bireyin zaman ve güç gibi kaynaklarını sosyal medya için harcamasına neden olmaktadır. Tüm bu süreçlerde kişinin diğer sosyal medya kullanıcılarının paylaşımlarından olumsuz yönde etkilenmesinin büyük bir etkisi olduğu düşünülmektedir. Dolayısıyla, sosyal medya bir sosyal karşılaştırma aracı haline gelmektedir. Ayrıca gerek sosyal medya kullanımının gerekse de sosyal karşılaştırmanın doğrudan doğruya çalışma yaşamındaki tükenmişlikle de ilişkisi olduğuna yönelik araştırmalar da mevcuttur (Han vd., 2020).
Sosyal medyanın bir diğer etkisi, kullanıcılardaki kıskançlığı, hasedi ve kaygıyı besleyebilme ve insanları psikolojik anlamda yıpratma gücü ile kendisini göstermektedir (Liu ve Ma, 2020). Bu anlamda sosyal medya kullanıcılarının başarılı ve mutlu yaşamları olduğu yönünde paylaşım yapma eğilimlerinin bulunduğu görülmektedir (Omay ve Gür Omay, 2022: 14). Bu durum Stanford Üniversitesi öğrencileri arasında kullanılan “ördek sendromu” (Duck Syndrome) ya da “çirkin ördek yavrusu sendromu” (The Ugly Duckling Syndrome) deyimleri (Stanford University, 2008: 14) olarak kavramlaştırılmıştır.
Stanford Ördek Sendromuna göre sosyal medyada gördüğümüz eğlenceli ve pırıltılı paylaşımlar bir ördeğin suda yüzüşü gibi zahmetsiz ve tasasız bir hayatı resmetmektedir. Suyun altında ördeğin yüzmek için harcadığı çaba görülmemektedir. Sosyal medya yansıttığı dünyada gerçekleri değil, yanılsamaları göstermektedir sadece. Ne var ki bu yanılsamalar sosyal medya kullanıcılarını olumsuz etkilemekte bir yandan sosyal medya bağımlığı geliştirirken, diğer yandan da sosyal medya tükenmişliğine neden olmaktadır. Sosyal medya tükenmişliği çalışma hayatına da yansıyarak, duygusal tükenme, fiziksel yorgunluk, can sıkıntısı, tükenmişlik, kayıtsızlık ve düşük ilgi, dikkat dağınıklığı, unutkanlık, karar almakta ve sorunlarla başa çıkmakta zorlanma gibi yarattığı sorunları iş yaşamına da taşımaktadır.
Dr. Esma Gültüvin GÜR OMAY
Kaynakça:
Han, R., Xu, J., Ge, Y. and Qin, Y. (2020), “The Impact of Social Media Use on Job Burnout: The Role of Social Comparison”, Frontiers in Public Health, 8.
Liu, C. and Ma, J. (2020), “Social media addiction and burnout: The mediating roles of envy and social media use anxiety”, Current Psychology, 39, pp. 1883-1891.
Omay, U. ve Gür Omay, E. G. (2022), Tükenmişlik ve Sosyal Medya Bağımlılığı, İş, Güç Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 24(1), 5-19.
Stanford University (2008), “Student Mental Health and Well-Being”, Task Force Report, Çevrim içi: https://stacks.stanford.edu/file/druid:pb321zj7538/report.pdf, Erişim tarihi: 19.07.2022.
Zhang, S., Shen, Y., Xin, T., Sun, H., Wang, Y., Zhang, X. and Ren, S. (2021), “The development and validation of a social media fatigue scale: From a cognitive-behavioral-emotional perspective”, PLOS ONE, 16(1), pp. 1-16.
