Dr. Öğr. Üyesi Gözde MERT

Nişantaşı Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi

İşletme Bölüm Başkanı & Gözde Araştırma Şirketi Kurucusu

“Teknolojiyi tümüyle yermek, tuzdan arındırılmış deniz suyu ile yeşeren bahçeleri görmezlikten gelmek, onu gözü kapalı övmek ise Hiroşima’yı unutmak demektir.” Stuart Chase

Küresel dünyanın ortak sorunları olduğu kadar ülkelerin, birtakım sosyal, ekonomik siyasal ve demografik farklılıklarından kaynaklanan sorunlar da bulunmaktadır. Bu nedenle küreselleşme süreci, ortak sorunların varlığından hareket ettiği gibi aynı zamanda, her bölgenin kendi iç dinamiklerini de göz önünde bulundurmak durumundadır. Aynı zamanda tüm ülkeler kendi gerçekliğinin yanı sıra, küresel gerçekliği de dikkate almak zorundadır. Küresel gerçekleri görmezden gelmekten ziyade; bunlarla yüzleşmek ve küreselleşmeden kaynaklanan sorunlara çözüm getirme yeteneğinin geliştirilmesi, yerküreyi daha yaşanabilir bir yer haline getirebilir. Aynı zamanda ekonomik küreselleşmenin hızına yetişebilecek, yeni ve dinamik küresel kurumların oluşturulması, hesap verebilir ve şeffaf düzenlemelerin yapılması küreselleşmenin olumsuz etkilerini azaltabilir.

Teknolojinin Çözebileceği Küresel Sorunlar

Technology Review dergisi, teknolojinin zor da olsa çözebileceği en önemli on küresel sorunu incelemiştir. Bu sorunlardan, bilişim sektörünü özellikle ilgilendiren ikisi aşağıdadır: 

Sürücüsüz araç güvenliği 

Dünyada, sürücüsüz elektrikli araç üretimi ve ilgili çalışmalar hızla devam etmektedir. Sürücüsüz araçların, kompleks trafik durumlarında veya kötü hava koşullarında güvenli olması ise önemli bir sorun olarak durmaktadır.

Bu konuda, Waymo, Uber, Ford ve GM Cruise gibi milyar dolarlık şirketler, piyasaya robot taksiler sunmak için çalışmalarını sürdürmektedir. Atik davranan startuplar, Amerika’nın çeşitli yörelerinde sınırlı bölgede hizmet verebilen; sürücüsüz, küçük boyutlu taksi hizmetlerine başlamıştır. En yeni girişim, Optimus’dan gerçekleştirilmiştir. MIT’den ayrılanların kişilerin kurduğu startup Optimus, coğrafi sınırları belli bir bölgede çalışan, en fazla 50 km/saat hızda gidebilen sürücüsüz taksi hizmetini başlattığını, geçtiğimiz 2019 Şubat’ta açıklamıştır.

Gömülü Yapay Zekâ (Embodied AI) 

AlphaGo’nun, Go oyununda dünya şampiyonunu yenmesi, yapay zekada (YZ) müthiş bir gelişme olarak kabul edilmiştir. Boston Dynamics’in, hoplayıp zıplayabilen Atlas robotu büyüleyici bir etki yapmıştır. Yeni tanıtılan, depolarda kutu taşıyıp yerleştiren robot Handle da müthiş becerikli bir robottur. Fakat, AlphaGo hareket edemez çünkü fiziksel bir bedenden yoksundur. Atlas ise Go oynayamaz çünkü zeki muhakeme yeteneğinden yoksundur. Bu iki teknolojinin yetenekleri birleştirilebilirse, ortaya “gömülü YZ” çıkar. Etrafıyla fiziksel etkileşim becerisi olan, içinde de zeki muhakeme ve hesaplama yeteneği olan bir sistem geliştirilince, insanların ve hayvanların davranışlarını aynen gerçekleştiren makineler ortaya çıkacaktır. Kimi araştırmacılara göre; bu gerçek YZ’nin ortaya çıkması demektir.

Bu konudaki girişim, Embodied Intelligence, UC Berkeley’den ayrılanlar tarafından 7 milyon dolar tohum parasıyla 2017 sonunda kurulmuştur. Geliştirdikleri robot, sanal gerçeklik kullanarak eğitiliyor ve önceden programlanmak yerine, talimatlara yanıt vererek, iş görmektedir. Risk sermayesiyle şirketleşen bu girişimin yeni adı covariant.ai’dir.

Çözümünde Bilişimin Kısmen Önemli Rol Oynayabileceği İki Küresel Sorun:

Atmosferdeki gazları yok etme (Carbon sequestriation): 

İklim değişikliği sorunu karşısında, sera gazını azaltma çabaları sürmektedir. Bu henüz yeterli seviyede değildir. Atmosferde biriken karbondioksiti de azaltmak gereklidir (carbon sequestriation). Bazı girişimler, bu gazları geri dönüşüm uygulamalarıyla, sentetik yakıt ve polimer gibi ürünler elde etmek konusunda çalışmaktadır. Bu çalışmalar önemlidir ama atmosferde biriken milyarlarca ton gazı, ekonomik bir şekilde toplayıp, depolamak da gerekmektedir. Henüz bu konuda dikkat çekici bir girişim yoktur.

Şebeke ölçeğinde enerji depolama (Grid-scale energy storage): 

Güneş ve rüzgâr gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının ürettiği elektriğin, sürekli kullanılabilmesi için, şebeke ölçeğinde, ekonomik ve verimli bir şekilde depolanabilmesi (grid-scale storage) gereklidir. Bunun için de girişimciler, akış aküleri (flow batteries) veya erimiş tuz tankları (tanks of molten salt) geliştirmeye çalışmaktadırlar.

Teknolojik çözüm bekleyen diğer 6 küresel sorun aşağıdadır:

• Evrensel bir grip aşısı
• Demans tedavisi
• Okyanusların özellikle mikroplastiklerden temizlenmesi
• Deniz suyunun tuzdan arıtmak için ekonomik çözüm
• Depremi öngörebilmek
• Beynin kodlarını çözmek