Bir ithalat gerçekleştirirken, ticarete konu taraf ülkeler arasında serbest ticaret alanı sağlayan bir anlaşma olup olmadığı, eşyanın ithali sırasında vergi unsurlarının oluşumu açısından çok önemlidir. Eğer taraflar arasında bir serbest ticari alanı oluşturulmuşsa diğer bir deyişle bir ticaret anlaşması mevcutsa bu durumda ithalatta alınması gereken gümrük vergisi ve eş etkili vergiler, anlaşma kuralları dahilinde indirimli ya da sıfır vergi olarak uygulanmaktadır. Buraya kadar gümrük birliği ile benzer bir yapı olarak görülse de serbest ticaret anlaşmalarının (STA) en önemli farkı imzalanan ülkeler arasında ticareti etkileyen tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılması ile taraflar arasında bir serbest ticaret alanı oluştururken taraf ülkelerin üçüncü ülkeler ile ticaretlerinde mevcut ulusal düzenlemelerini sürdürmesine izin vermesidir. Dolayısıyla STA’ları gümrük birliklerinden ayıran en önemli fark, üçüncü ülkelere ortak bir gümrük tarifesinin uygulanmamasıdır. Diğer bir önemli fark ise STA’ların menşe esasına, gümrük birliklerinin ise serbest dolaşım ilkesine dayanmasıdır. 

Günümüzde ülkemizin bazı ülkelerle gerek ikili gerekse bölgesel düzeyde serbest ticaret alanı oluşturan birçok anlaşması mevcuttur.  

Aşağıda, Ticaret Bakanlığı sayfasından alınmış ve sonrasında güncelleştirilmiş ve ülkemizin ikili ticaret anlaşmalarını gösteren tablo yer almaktadır; 

Yukarıdaki tabloda yer alan ikili anlaşmaların yanısıra bir de Türkiye’nin de taraf olduğu bölgesel ticaret anlaşmaları vardır. Bunlar arasında Avrupa düzeyinde olanlar; Batı Balkan Menşe Kümülasyon Sistemi (BBMK), Pan Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi (PAMK), Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemidir (PAAMK)

Peki şimdi başlıktaki sorumuza gelelim: Nedir Bu BBMK, PAMK, PAAMK ve PAAMK kapsamında BÖLGESEL KONVANSİYON ?

Birbirleri arasında ikili anlaşma bulunan bazı ülkeler, ikili anlaşmaların sağladığı ticari kazanımları bölgesel düzeye taşımak ve bir sistem etrafında birleşip sisteme taraf ülkeler menşeli malların diğer taraf ülkelerce serbestçe kullanılmasına ve taraf ülkeler menşeli girdilerle üretilen eşyanın, üzerinde anlaşmaya varılan tercihli rejiminden yararlanabilmesine ve bu şekilde mevcut üretim kaynaklarının birleştirilmesine imkan tanıyan bir serbest ticaret alanı oluşturmak amacı ile Pan Avrupa Menşe Kümülasyon Sistemi (PAMK; Türkiye, AB ve EFTA ülkelerinin dahil olduğu çapraz menşe kümülasyonu esasına dayalı serbest ticaret alanı sistemi) ve Batı Balkan Menşe Kümülasyon Sistemi (BBMK; Türkiye, AB ve Batı Balkan Ülkeleri (Arnavutluk, Bosna-Hersek, Makedonya, Karadağ ve Sırbistan) ‘nin dahil olduğu çapraz menşe kümülasyonu esasına dayalı serbest ticaret alanı sistemi) ni hayata geçirmişlerdir. Bu iki sistemde de sisteme dahil ülkeler arasında serbest ticaret anlaşmaları mevcuttur. PAMK Sistemi daha sonra içerisine Akdeniz ülkelerini de alarak Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi (PAAMK; Türkiye, Avrupa Birliği, EFTA ülkeleri, Cezayir, Fas, Filistin, İsrail, Lübnan, Mısır, Tunus, Ürdün ve Faroe Adaları’nın oluşturduğu serbest ticaret alanı sistemi) ne dönüşmüştür. Ancak Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi’nde sisteme dahil her ülkenin birbiri ile serbest ticaret anlaşması yoktur. Bu nedenle “Değişken Geometri” (Variable Geometry) adı verilen sistemde tercihli ticarete konu eşyanın üretiminde kullanılan girdilerin menşeli olduğu ülkelerin birbirleri arasında STA mevcut olup olmadığının kontrol edilmesi tercihli menşe uygulamaları açısından önem arz etmektedir.

PAMK, PAAMK’ ın altında ayrı bir sistem olarak halen varlığını devam ettirmektedir.

Konvansiyon Sistemi ise hem PAAMK hem de BBMK sistemlerini, tek bir çapraz kümülasyon sistemi sürecine entegre etmeyi hedeflemektedir. Böylece öncelikle her iki sistemde, sisteme taraf ülkelerden STA sürecini tamamlamış olanların her biri ile yapılan Menşe Protokollerini yani Tercihli Menşe Kurallarını ayrı ayrı değil de tek bir ortak metne dönüştürmek suretiyle farklı metinlerin oluşturduğu karmaşayı ve bürokrasiyi ortadan kaldırmak amaçlanmıştır. Bu maksatla hazırlanan ‘Bölgesel Konvansiyon’ metni; 08-09 Aralık 2009 tarihlerinde Brüksel’de yapılan 8. Avrupa-Akdeniz Ticaret Bakanları Konferansı’nda kabul edilmiştir. Bu çerçevede “Pan Avrupa Akdeniz Tercihli Menşe Kurallarına Dair Bölgesel Konvansiyon”, 15 Haziran 2011 tarihinde Avrupa Komisyonunca imzaya açılmıştır. 4 Kasım 2011’de imzalanan Konvansiyon,

1 Şubat 2014 tarihinde ülkemizde yürürlüğe girmiştir.

Konvansiyonun hedeflendiği şekilde bölgesel bir menşe kümülasyon sistemine dönüşebilmesi, Pan Avrupa Akdeniz ülkeleri arasında aynı menşe kurallarına dayalı tercihli ticaret anlaşmalarının varlığı koşuluna bağlıdır. Bu amaçla, sisteme taraf olan ülkeler arasındaki Serbest Ticaret Anlaşmalarında yer alan menşe kurallarına ilişkin protokoller aynı hükümleri içerecek şekilde değiştirilmektedir. İlaveten sistemde yapılan herhangi bir değişikliğin tüm anlaşmalara ikili bazda yansıtılmasını; yeni ülkelerin menşe kümülasyon sistemine dahil edilmek istenmesi halinde ise tüm anlaşmaların buna göre revize edilmesini gerektirmektedir.

Konvansiyona taraf olan ülke ile söz konusu değişikliğin yapılmasından ve bu değişikliğin yürürlüğe girmesinden sonra, ilgili ülke mevcut Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi Kapsamı Ticarette Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti hakkında Yönetmelik veya Batı Balkan Menşe Kümülasyon Sistemi Kapsamı Ticarette Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti hakkında Yönetmelik kapsamından çıkarılarak Bölgesel Konvansiyonun uygulanması için oluşturulan Pan Avrupa Akdeniz Tercihli Menşe Kurallarına Dair Bölgesel Konvansiyon Kapsamı Ticarette Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik kapsamına alınacaktır.

Semra KARTAL

                                                                                                Gümrük Müşaviri

Kaynakça

• Batı Balkan Menşe Kümülasyon Sistemi Kapsamı Ticarette Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik 19.07.2009 Tarihli ve 27293 sayılı Resmi Gazete
• Pan Avrupa Akdeniz Menşe Kümülasyon Sistemi Kapsamı Ticarette Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik 26.11.2009 tarihli, 27418 sayılı Resmi Gazete
• Pan Avrupa Akdeniz Tercihli Menşe Kurallarına Dair Bölgesel Konvansiyon Kapsamı Ticarette Eşyanın Tercihli Menşeinin Tespiti Hakkında Yönetmelik 20.10.2017 tarihli, 30216 sayılı Resmi Gazete
• Ticaret Bakanlığı web sayfası, “Türkiye’nin STA ve TTA’ları” tablosu linki 07.09.2023 tarihli erişim

https://ticaret.gov.tr/data/5b872ada13b8761450e18f4b/STA%20Tablo%20A%C4%9Fustos%202023.pdf