2006 yılından beri Türk markalarının gelişim için önemli katkıları olan TURQUALITY® programının bakanlık web sitesinden tanımını şu şekilde verelim: “Uluslararası markalaşma potansiyeli olan Türk firmalarının, üretimlerinden pazarlamalarına, satışlarından satış sonrası hizmetlerine kadar bütün süreçleri kapsayacak şekilde yönetsel bilgi birikimi, kurumsallaşma ve gelişimlerini sağlayarak uluslararası pazarlarda kendi markalarıyla küresel bir oyuncu olabilmeleri ve söz konusu markalar aracılığıyla olumlu Türk malı imajının oluşturulması ve yerleştirilmesi amacıyla oluşturulmuş T.C. Ticaret Bakanlığı tarafından yönetilen bir marka destek programıdır.”
Bu geniş kapsamlı devlet destek programına bu güne kadar 200 üzerinde Türk markası ilgili dış denetimler sonrası girmeye hak kazanmıştır. Lojistik, turizm ve sağlık gibi hizmet sektörlerindeki firmaların da programa girmesinin önündeki engeller 2017 yılında kaldırıldığından 2023 yılında Turquality veya onun alt sistemi olan Marka Programına giren Türk Markalarının sayısının 400’e yaklaşacağını şahsi kanaatime göre ön görmek yanlış olmayacaktır.
Bu programa girebilmek için pek çok orta ve büyük ölçekli firma yöneticileri hazırlık yaparken Tedarik Zinciri konu başlığı altında denetim kapsamında irdelenecek ‘satın alma’ fonksiyonun nasıl bir olgunluk seviyesinde olması ve/veya programa kabul aldıktan sonra nasıl bir yapıya bürünmesi gerektiği soruları kafalarında yer tutuyor olabilir.
Turquality’e başvuru sonrası firmaya gelecek denetçilerin genel olarak iki konuyu öncelikle düşüneceklerdir:
- Genel olarak tüm süreçlerin Organizasyonel mükemmellik düzeyi (veya en iyi uygulamalara göre olgunluk düzeyi)
- Yüksek markalaşma potansiyeli (yani teşvik verilmesi durumunda markanın uluslararası piyasalarda bilinirliği ve akabinde ihracat veya Türk markası algısına yapacağı katkı)
Bu makalede ikinci konu yerine ilk konunun satın alma departmanı özelinde üzerinde duracağız. Bunun için üç seviyede (Temel, İyi ve İleri) satın alma departmanı ne tür özellikleri kendi bünyesinde barındırmalı bunları listelemeye çalışacağım.
Aslında bu seviye olgunluk düzeyleri sadece Turquality için değil herhangi bir iyi uygulamalar karşılaştırması için de kullanılabilir ve kesinlikle kapsama dahil olabilecek tüm alanları içermeyecektir. Fakat bu liste genel olarak Turquality’e hazırlık yapmayı planlayan satın alma departmanları için bir genel yol gösterme açısından faydalı olabilir.
Temel Özellikler- Seviye 1
- Satınalma Fonksiyonunun Yönetim tarafından Stratejik Olarak Görülmesi ve Satınalma Fonksiyon Liderinin üst yönetimle direkt çalışabilmesi /söz sahibi olması
- Satınalma Fonksiyonunun Hem Direkt Hem İndirekt Malzemelerin Tedariğindeki Görevi
- Satınalma Süreçlerinin Standardizasyonu, ve Temel ERP sistemi üzerinden takibi
- Onaylı Tedarikçi Listesi ve Düzenli Tedarikçi Performans Ölçümü
İyi Seviye Özellikler (Temel Özelliklere Ek Olarak) – Seviye 2
- Tedarikçilerle İşbirliği Seviyesinin belirli olgunlukta olması (örn: ortak planlama, sistemlerin entegrasyonu ile üretim ve stok takip edilebilirliği, konsinye envanter yönetimi vb.)
- Planlama, Kalite, üretim ve Satın Alma Birimlerinin Satış Fonksiyonu ile Tedarik Zinciri Mantığı ile Entegre Çalışabilmesi
- E-Satınalma sistemleri ile Tedarikçilerle olan Sistem Entegrasyonları
- Görevler ayrılığı prensibine göre satın alma siparişi veren, ürünleri teslim alan ve muhasebe kaydı ve ödemeyi yapan fonksiyonların net olarak farklı kişilerce yapılması
İleri Seviye Özellikler (Temel ve İyi Seviye Özelliklere Ek Olarak) – Seviye 3
- Satın Alma Fonksiyonunda Dijital Dönüşümle Katma Değer Yaratan uygulamaların varlığı – olası örnekler:
- Büyük Veri Analitiği ile her türlü satın almayı optimize etme hedefli çalışmalar
- E-İhale, e-Katalog vb. satın alma platformlarının kullanımı
- Nesnelerin İnterneti uygulamaları ile dinamik satın alma
- Tam zamanında üretime (JIT) geçiş için tedarikçi ağının stratejik ve lojistik açıdan geliştirilmesi
- 3-D yazıcı sistemlerinin üretime uygulanması için satın alma fonksiyonunun araştırmaları
- İleri MRP fonksiyonunu işletebilmek için Satış ve Planlama Entegrasyonuna Satın alma fonksiyonunun dahil olması (S&OP)
- Ortak satın alma imkanları ve lojistik maliyetlerini optimize eden ileri simülasyon programlarının kullanımı
- Riskin erken teşhisi için tedarikçilerin dijital platformlarda proaktif olarak risk değerlendirilmelerinin yapılması
- Satın Alma Fonksiyonunun Dış Hizmet Kullanımı İle Desteklenmesi
Elbette bakanlıkça atanan denetçilerin hangi yaklaşım ve detayda denetim yapacaklarını kesin olarak tahmin etmek mümkün değil. Fakat 2018 sonrası yapılan Turquality denetimlerinde belirli başlı dokümanların varlığı ile alınan puanlama sisteminden daha çok artık denetçinin tecrübe ve inisiyatifine göre seviye tespitinin yapıldığını söyleyebiliriz.
Yukarıdaki liste daha çok bir ‘hatırlatma’ ve Turquality denetimi esnasında satın alma departmanına sorulması muhtemel konuları listelemek amaçlıydı. Elbette denetimden denetime farklılıklar olabilir ve denetçiler Tedarik Zinciri Yönetimi’nin ek (üretim, planlama, lojistik vs.) alanları ve Turquality denetimlerinde kapsamda olan diğer 9 ayrı alanda da genel olgunluğuna bakarak bakanlığa denetim raporlarını hazırlayacaklardır.
Bu üç seviyeden en az ikinci seviyede olabilmek programa girebilmek için önemli bir göstergedir diyebiliriz. Sadece patron inisiyatifinde ve topluca satın alma yapıp diğer malzemeleri de bir şekilde hallediyoruz türünden bir yaklaşım Turquality ’e girmek için yeterli olamayabilecektir.
3d yazıcı kullanımı, nesnelerin interneti vb konular daha çok firmanın hangi sektörde olduğu ve ölçeği ile doğrudan ilintili. Satınalmanın ileri seviye özellikleri dediğinizde, global / yerel alımlarında sistematiği var mı, ana hammaddelere ilişkin sözleşmelerinde eskalasyon var mı? global pazardaki alım şartlarını iyileştirme adına yaptığı çalışmalar, ana hammaddelerinin yıllık varsayımları ve gerçekleşme %leri, e-ihale, tedarikçi portal hizmetlerine verdiği yatırımlar, tedarikçilerle yıl bazında yaptığı yeni ürün / malzeme çalışmaları, yeni projeler ortaya konulması (örn. Rüzgar , güneş enerjsi) yapılması, satınalmacıların müzakere eğitimleri, gelişim eğitimleri, varsa belgeleri, sözleşme yönetiminin şirketlerde nasıl işlediği, yıllık bir satınalma aksiyon planı olup olmadığı ve yine tedarikçilerle min. – max sipariş, stok devir hızı vb KPI değerlerin aylık incelenmesi ve yeni aksiyon planları yapılıyor mu? Şirketin içinde bulunduğu koşullarda lobi faaliyetlerine katılımı var mı vb gibi çok başka sorulara da ihtiyaç olacaktır. (Yazınızda çok kısa ve kanımca yetersiz bir tanımlama var.)