“Az maliyetle çok üretilen ve daha geniş alanlara üretilen ürünleri satabiliyorsanız karlılığınız artacaktır. Bu durum ölçek ekonomisini uyguladığınız anlamı taşır.”
Faktör Donatımı Teorisi’nde; iki malın, iki ülkede sabit koşullar altında üretildiği varsayımı vardır. Teori; iki ülke bir yönüyle birbirine benzer olduğunda, ölçeğe göre artan getirilere dayalı ticaretin ortaya çıkma nedenini açıklayamaz durumdadır. Günümüzde, üretim daha etkin ve ölçek daha büyük olduğu için; birçok endüstrinin, ölçek ekonomisine sahip olduğu görülmektedir.
Ölçek Ekonomileri Teorisi’ne göre; büyük bir iç piyasaya sahip ülkeler, ölçek ekonomilerinden faydalanarak, üretimde azalan maliyetlere ulaşmaktadır. Bu ülkeler, ölçek ekonomilerinin etkili olduğu malları ihraç ve diğer malları ise ithal etmektedir. Küçük bir iç piyasaya sahip ülkeler ise; ihracat piyasalarına üretim yaparak ölçek ekonomilerinden fayda sağlayabilmektedir. Ülkeler ölçek ekonomileri yoluyla malları daha etkin şekilde üreterek, sınırlı bir ürün yelpazesinde uzmanlaşmaktadır ve tüm mal çeşitlerini tüketmek için de birbirleriyle ticaret yaparlar. Ölçeğe göre artan gelirler, maliyet azalmalarına neden olan ekonomiler ile bağlantılandırılabilir. Bu ekonomiler; içsel ve dışsal ölçek ekonomileri olarak adlandırılır. Ölçeğe göre artan gelirler, üretimdeki artışların girdilerdeki artış oranından yüksek olduğunu ifade eder.
Ölçek ekonomileri terimi, bir firma ya da endüstrideki üretim ölçeğinin, büyümesi durumunda maliyetlerdeki artışın üretimdeki artış oranından daha düşük olmasına, böylece üretim maliyetlerinin düşmesine sebep olmaktadır. Ölçek ekonomileri ya da ölçeğe göre artan getiriler terimi aynı şeyin üretim ve maliyet gibi iki ayrı yaklaşımla ele alınmasına dayanmaktadır ve üretim ölçeği büyüdükçe, ortalama üretim maliyetlerinin düşmesi, ölçeğe göre azalan maliyetlere ya da ölçeğe göre artan gelire neden olmaktadır.
Ölçek ekonomileri, içsel ve dışsal olmak üzere iki gruptur. İçsel ölçek ekonomileri, bir şirketin, diğer şirketlerin üretim ölçeklerinden bağımsız olarak, kendi üretim ölçeğinin genişlemesi durumunda, maliyetlerin düşmesini ifade eder. İçsel ölçek ekonomilerinin bulunduğu endüstrilerden biri otomobildir. Bu endüstri incelendiğinde, büyük ölçekte üretim yapan şirketlerin maliyetlerinin, küçük ölçekte üretim yapan şirketlere göre; daha düşük olduğu görülebilir. Kitlesel üretim teknolojisinin kullanılması, yönetimde artan etkinlik ve iş gücünün uzmanlaşması gibi unsurlar, içsel ölçek ekonomilerinin ortaya çıkmasında neden olur. Dışsal ölçek ekonomileri, kurumun bağlı olduğu endüstrideki üretim ölçeğinin artmasıyla, maliyetlerde ortaya çıkan azalma olarak ifade edilebilir. Dışsal ölçek ekonomilerinde, bilgisayar endüstrisi ve yarı geçişken çip imalatı vardır. Endüstrinin gelişmesi; nitelikli iş gücü ve girdiler ile sürekli ve etkin kaynak ortamı yaratarak, firma bazında maliyetlerin azaltılması sağlanır.
Dr. Öğr. Üyesi Gözde MERT
Nişantaşı Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi
İşletme Bölüm Başkanı & Gözde Araştırma Şirketi Kurucusu
Detaylı bilgiler için aşağıdaki eseri okuyabilirsiniz:
Mert, G. (2019). Uluslararası İşletmecilik Teori, Kavram ve Örnek Olaylar, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.
