İthal Eşyasının Gümrük Kıymeti

İthalat işlemlerine ilişkin eşyaların vergilendirilmesi, ithal eşyalarının gümrük kıymeti üzerinden hesaplanır. 4458 sayılı Gümrük Kanunu’na göre ithal eşyasının gümrük kıymeti eşyanın satış bedelidir. İthalatçının, ihracatçıya ya da ihracatçı yararına yaptığı ya da yapması gereken ödemelerin toplamı ithal eşyasının gümrük kıymetini ifade eder. Gümrüğe sunulan ithal eşyalarının teslim alınabilmesi için gümrük vergilerinin ödenmesi gerekir. Gümrük vergileri ise ithal eşyasının beyan edilen kıymeti üzerinden hesaplanır. Bu sebeple, gümrük vergilerinin eksik tahakkuk ettirilmemesi için ithal eşyasının gümrük kıymetinin doğru hesaplanması gerekir.

Alıcının ithal eşyası için yaptığı ya da yapması gereken hangi ödemlerin gümrük kıymetine dahil edileceği Gümrük Kanunu’nun 27 maddesinde, hangi ödemlerin dahil edilmemesi gerektiği ise Gümrük Kanunu’nun 28. Maddesinde belirtilmiştir. Bununla birlikte, ithal eşyasının gümrük kıymeti ile ilgili mevzuat da ikincil düzenlemeler mevcuttur. Örneğin, bir ithalat işlemine ilişkin satıcının alıcıya yaptığı iskontolar, alıcı tarafından satıcıya ödenmez. Her ne kadar alıcı tarafından satıcıya ödenmese de sadece miktar iskontoları ve peşin ödeme iskontoları gümrük kıymetine dahil edilmez. Bunun dışındaki iskontolar gümrük kıymetine eklenir.

Gümrük idarelerince beyan edilen kıymetin gerçekliği veya doğruluğu konusunda şüpheye düşülmesi halinde yükümlülerden ilave bilgi ve belgeler istenilecektir. Yapılacak araştırmaya göre gümrük kıymeti tespit edilecek ve tespit edilen kıymet üzerinden gümrük vergileri tahakkuk ettirilecektir. Gümrük vergileri ise gümrük yükümlülüğünün doğduğu tarihte yürürlükte bulunan vergi oranlarına göre hesaplanır. Gümrük yükümlülüğü de genel olarak ithal eşyalarına ilişkin serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil edildiği tarihte başlamaktadır.

İthal eşyalarına ilişkin tahakkuk eden vergiler, yükümlüye tebliğ edilir. Gümrük vergileri ödendikten sonra eşyalar teslim alınabilir statüye gelmektedir. Serbest dolaşıma giriş beyannamesi kapandıktan ve eşyalar teslim edildikten sonra gümrük kıymetine ilave edilmesi gereken ancak beyan edilmemiş bir unsur tespit edildiği taktirde, eksik alınan gümrük vergileri hesaplanarak ek tahakkuk kararı ve aradaki vergi farkına tekabül eden vergi tutarının üç katı oranında ceza kararı düzenlenir. Bu işlemler ise serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil tarihinden itibaren üç yıl içerisinde gerçekleştirilmesi gerekir.

İstisnai Kıymetle Beyan

İstisnai kıymetle beyana ilişkin hükümler, gümrük yönetmeliğinin 53. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre aşağıda belirtilen durumlarda yükümlünün talebi üzerine istisnai kıymetle beyanda bulunulabilir.

1-Konsinye şeklinde teslim edilen çabuk bozulabilir eşya,

2-Gümrük kıymetine ilave edilmesi gereken, ancak ithalatçı ve ihracatçı arasındaki sözleşme gereği söz konusu kıymet unsurları gümrük yükümlülüğü başladıktan sonra belli olacak eşya,

3-Satış sözleşmesinde fiyatın sonradan gözden geçirilmesini öngören hükümler içeren eşya,

4-Boru hatları veya elektrik telleri ile taşınan ve depolama imkânı olmayan sürekli akış halinde olan eşya,

5-Deniz yolu ile sıvı halde Türkiye Gümrük Bölgesine getirilen ve gümrük gözetimi altında gaz haline dönüştürülerek limanda boru hattında verilen sıvılaştırılmış doğal gaz

Yukarıda 5 maddede belirtilen ithalat işlemlerinde ortak nokta, ithal eşyasının gümrük kıymeti, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte henüz kesin değildir. Bu şekildeki işlemlerde vergi tahakkuku mevcut belgelerde belirtilen kıymet esas alınarak yapılır. Daha sonrasında satıcıya ödenmesi gereken bir tutar oluşursa tamamlayıcı beyan verilerek ek vergi tahakkuku yapılır. Alıcıya iade edilmesi gereken bir tutar oluşursa, fazla ödenen vergilerin geri alınması gündeme gelir. Fazla ödenen vergilerin geri alınması ise Gümrük Kanunu’nun 211’inci maddesi uyarınca sistem üzerinden geri verme ve kaldırma başvurusu yapılması gerekir.

Yukarıdaki durumlarda yükümlülerin, anılan kıymet unsurlarının mevcudiyetini gösteren sözleşmelerin örneği ve onaylı çevirisini gümrük idarelerine sunması gerekir. Buradan anlaşılması gereken durum, ithal eşyasının serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescili sırasında kıymet unsurlarının varlığı bilindiği ancak oluşacak matrah tutarının henüz bilinmediğidir.  Bununla birlikte; herhangi bir sözleşmeye dayanmayan ve yükümlülüğün başladığı tarihte mevcudiyeti bilinmeyen kıymet unsurları da söz konusu olabilmektedir. Bahse konu durumlar için Gümrük Yönetmeliği 53/5 kapsamında işlem yapılarak, kıymet veya matrah unsurunun muhasebe kayıtlarına intikal ettirildiği ayı takip eden ayın yirmi altıncı günü akşamına kadar beyanda bulunulur.

İthal eşyasının gümrük kıymetine göre hesaplanan gümrük vergileri için zamanaşımı, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte, genel olarak serbest dolaşıma giriş beyannamesinin tescil edildiği tarihten itibaren üç yıldır. Bu süre zarfında tahsil edilmeyen gümrük vergi ve cezaları zamanaşımına uğramaktadır. Tamamlayıcı beyana isabet eden ithalat vergileri bakımından zamanaşımı tamamlayıcı beyanın verildiği tarihten itibaren başlayacaktır. Üç yıldan daha uzun bir süre önce ithal edilen eşyalar için daha sonrasında satıcıya ödenen tutarın tamamlayıcı beyan ile gümrük idaresine beyan edilmesi gerekir.

Bir örnekle açıklamak gerekirse, tohum ithalatında alıcı ve satıcı arasında yapılan anlaşmaya göre tohumlardan elde edilen ürünlerin satılmasından sonra elde edilen hasılatın %15’i satıcıya ödenecek olsun. Tohumların ülkeye getirilerek gümrük idaresine sunulduğu ve serbest dolaşıma giriş beyannamesinin verildiği tarihte, elde edilecek hasılat belli olmadığından, bu hasılata ilişkin vergi tahakkuku yapılamayacaktır. Söz konusu tohumların ülkede ekilip ürün elde edilmesi toplanıp satışa sunulması sonucu ve hasılat elde edilmesi süreci üç yılı aşabilir. Alıcı firma tarafından satıcıya sonradan ödenmesi gereken kıymet unsurunun netleştiğinde tamamlayıcı beyan verilmesi gerekir.

İthal eşyasının gümrük kıymetine veya katma değer vergisi matrahına girmesi gereken ancak gümrük beyannamesinin tescili anında yükümlü tarafından mevcudiyetinin bilinmesi mümkün olmayan kıymet veya matrah unsurları için böyle bir beyan verilmemesi ve bu durumun sonradan yapılan denetim sonucunda sonradan tespit edilmesi halinde eksik alınan vergiler tahakkuk ettirilerek Gümrük Kanunu’nun 234. Maddesi uyarınca idari para cezası uygulanır.

Uygulamada karşılaşılan genel hatalardan biri de; sonradan ibraz edilmesi gereken kıymet unsurlarının firmalarca 2 No’lu KDV beyannamesi ise vergi dairelerine ibraz edilmesidir. Vergi dairelerine 2 No’lu KDV beyannamesi ile ibraz edildiğinde ithal eşyalarına ilişkin sadece katma değer vergisi tahakkuk ettirilerek ödenmiş olmaktadır. Oysaki kdv, ithalat işlemlerinde gümrük vergilerinden sadece biridir. Tamamlayıcı beyan gümrük idarelerine verilmediğinde, ithal eşyalarına ilişkin gümrük vergisi, ilave gümrük vergisi, ek mali yükümlülük gibi vergiler eksik ödenmiş olacaktır. İthal eşyasının gümrük kıymetinin bir parçası olmasına karşın gümrük idaresine beyan edilmeyip vergi dairesine beyan edilen ve sadece KDV’ye tabi olan beyanlar için ise Gümrük Kanunu’nun 241/1 uyarınca usulsüzlük cezası uygulanacaktır.

İlker ÇOLAKVERMİŞ

Kaynakça:

Gümrük Yönetmeliği

Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 27.03.2015 tarihli 6901953 sayılı yazısı

Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 16.02.2022 tarihli 71950650 sayılı yazısı

Ticaret Araştırmaları ve Risk Değerlendirme Genel Müdürlüğü’nün 22.02.2022 tarihli 72161857 sayılı yazısı