Üçlü Bilanço Hesabı (TBL | Triple Bottom Line), bir şirketin bilanço değerlendirmelerinde sadece finansal kârlılığın değil insan ve gezegene dair konuların da ele alınmasını ifade eder. TBL yaklaşımı, şirketlerin finansal performansıyla beraber kurumsal sosyal sorumluluk ilkelerine ve politikalarına bağlılık düzeyini ve çevresel uyumluluk konusundaki hassasiyeti ölçmeyi hedefler. Üçlü Bilanço Hesabı teorisi, 1994 yılında yönetim danışmanı ve sürdürülebilirlik uzmanı olan İngiliz John Elkington tarafından geliştirilmiştir. ABD’deki kurumların performansını ölçmek için çalışmalar yürüten Elkington, şirketlerin sadece para kazandıracak şekilde değil, aynı zamanda insanların yaşamlarını ve gezegenin refahını da iyileştirecek şekilde yönetilmesi gerektiğini savunmaktaydı. Ortaya koyduğu TBL yaklaşımı, kurumsal sürdürülebilirlik kavramı için de bir temel oluşturmaktadır.
Üçlü Bilanço Hesabı’nda yer alan üç temel unsuru şöyle özetleyebiliriz:
- İnsan: Bir şirketin çalışanları, müşterileri, içerisinde faaliyet gösterdiği toplumda yaşayanlar, tedarik zincirinde yer alan bireyler, gelecek nesiller, yatırımcıları vb gibi paydaşlarıdır.
- Gezegen: Kuruluşların faaliyetlerinden ötürü etkilediği tüm ekolojik sistemleri ve doğal çevreyi ifade eder.
- Kâr/Refah: Şirketin ekonomik göstergeler üzerinden yarattığı finansal değeri ifade eder. Burada kârlılık kastedilen sadece finansal çıktılar değil aynı zamanda adil ücret, iş sağlığı ve güvenliği, yerel paydaşların desteklenmesi, etik kaynak yönetimi vb gibi konulardır.
Üçlü Bilanço Hesabı Nasıl Yapılır?
Geleneksel bilanço çalışmalarında finansal parametreler ile çalışan muhasebe kuralları ve yaklaşımları referans alınmaktadır. Fakat üçlü bilanço hesabında şirketlerin çevre, toplum, etik, sosyal sorumluluk vb gibi konulardaki performansının da ölçülmesi gerekir. Günümüzde bunu gerçekleştirmek geleneksel bilanço hesaplamalarına göre oldukça zor ve karmaşık olabilmektedir. Çünkü her kuruluşun çevresel ayak izi ve etkileşimdeki olduğu insanların portföyü birbirinden farklıdır. Üçlü Bilanço Hesabı yaklaşımıyla yürütülen bilanço çalışmalarında izlenilen yollardan ve uyulması gereken kriterlerden bazıları şunlardır:
- Kârlılık
Bir finansal çıktı olarak ele alınan kâr kavramı, TBL yaklaşımıyla rapor edilirken etik ilkelere bağlı kalınmalıdır. Örneğin, farklı demografik gruplar arasında tutarlı veya adil bir fiyatlandırma yapılmalıdır. Ayrıca, finansal sorumluluğun bir göstergesi olarak standart ödemelerin yanı sıra tüm vergi ödemelerinin veya cezaların bilgileri rapor edilmelidir.
- İnsanlar
TBL’nin sosyal ölçümler veya metrikler olarak da adlandırılan insan bileşeni, finansal veya finansal olmayan girdiler ve çıktılar içerebilir. Bu girdi ve çıktıların bazıları genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri veya diğer raporlama kuralları tarafından şart koşulmuş olabilir. İnsana dair ölçümlerde dikkat edilmesi gereken kurallardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz:
- Çalışanlara beklentilerini karşılayan ve onlara yaşanabilir bir hayat sunan ödemelerin yapılması.
- Çalışanlara ücret ödemesi dışında onların hayat kalitelerini artıracak sosyal hakların sunulması.
- Çalışma sürelerinin insan sağlığını, güvenliğini ve konforunu gözetecek şekilde belirlenmesi.
- İstihdam demografisinin farklı yaş, ırk veya dini gruplardaki çalışanların oranı esas alınarak belirlenmesi. Bu tür bilgilerin bazılarının hassas olabileceği ve çalışanlar tarafından gönüllü olarak sağlanması gerektiği unutulmamalıdır.
- Gezegen
Ölçülmesi en zor parametrelerden biri olan gezegen performansı, şirketlerin ürünleri, hizmetleri, süreçleri, paydaş profili, operasyonları vb gibi birçok farklı konuyu kapsamaktadır. Bu bağlamda, hesaplanarak raporlanacak bazı metrikler şunlardır:
- Kapsamlı sera gazı emisyonu ve su ayak izi raporları; raporlar şirketlerin mevcut ve önceki emisyon değerlerine bağlı olarak ilerleme veya gerilemeyi gösterebilmelidir.
- Üretilen atık miktarı; şirketlerin atıklarını belirli kategorilere ayırarak işlemesi ve sonuçlarını raporlaması gerekmektedir.
- Mevsimsellikten arındırılmış enerji tüketim miktarı.
- Fosil yakıt tüketimi miktarı; büyük şirketler bu miktarı satılan ürün, üretim süresi, kişi sayısı vb gibi parametreler bağlı olarak raporlayabilir.
- Üretimde kullanılan etik kaynaklı hammaddelerin oranı.
Dilek AŞAN
