Yapay Zekâ Çağında Satın Alma Mesleklerinin Evrimi
M. Efsun Yüksel Tunç
Eğitmen ve Yönetim Danışmanı
Yaşam ve Yönetici Koçu
Satın alma dünyası son on yılda köklü bir dönüşüm yaşıyor. Bu değişim, birdenbire gelen bir devrim değil; sessiz, derin ve geri döndürülemez bir evrim. Kurumların operasyonel merkezlerinden stratejik liderlik alanlarına taşınan satın alma fonksiyonu artık yalnızca maliyet odaklı değil; veri, teknoloji, etik ve sürdürülebilirlik odaklı bir zihin yapısıyla ilerliyor. Bu dönüşümün merkezinde de yapay zekâ (YZ) bulunuyor.
Deloitte’un 2024 Global Chief Procurement Officer Survey raporuna göre, dünya genelindeki satın alma liderlerinin %72’si, yapay zekâyı önümüzdeki üç yıl içinde iş yapış biçimlerini kökten dönüştürecek ana faktör olarak görüyor. Ancak aynı araştırma, yöneticilerin yalnızca %38’inin bu dönüşüme hazırlıklı olduğunu da gösteriyor. Bu da bize, teknolojinin hızının insanın adaptasyon hızını geçtiğini hatırlatıyor.
Yapay zekâ temelli araçlar, fiyat karşılaştırmalarından risk analizine, tedarikçi seçimi ve sözleşme yönetiminden taleplerin otomatik işlenmesine kadar satın alma süreçlerinin büyük bir bölümünü üstleniyor. McKinsey’nin 2023 tarihli “The Future of Procurement” raporuna göre, rutin operasyonların %60’ı 2030 yılına kadar yapay zekâ sistemleri tarafından yürütülecek. Bu durum, satın alma profesyonellerini “uygulayıcı” rolünden çıkarıp “stratejik danışman” rolüne taşıyor.
Yeni dönemin profesyoneli artık:
- Veriyle hikâye anlatabilen,
- Algoritmik kararları yorumlayabilen,
- Etik riskleri analiz edebilen,
- Kültürel ve duygusal zekâyı dengeleyebilen kişidir.
Yani teknoloji işleri kolaylaştırırken, insani boyutu karmaşıklaştırıyor.
Yapay zekâ, hız ve doğruluk konusunda insanı geçebilir; ancak sezgi, bağlam ve etik karar alma yeteneğinde hâlâ geridedir. PwC’nin 2024 “AI + Human Advantage” raporu, hibrit karar modellerinde (yapay zekâ + insan sezgisi) hata payının %40 azaldığını, çalışan memnuniyetinin ise %28 arttığını gösteriyor. Bu veri, teknolojiyi “rakip” değil, “ortak” olarak görmemiz gerektiğini kanıtlıyor.
Satın alma uzmanlarının rolü artık veriyi üretmek değil; veriye anlam kazandırmaktır. Yapay zekanın sunduğu tahminlerin ardındaki nedenleri sorgulamak, verinin ötesini görmek, algoritmanın içinde kaybolmamak yeni dönemin en kritik becerisi.
Satın alma profesyonellerinin geleceği, üç boyutlu bir zekâ kombinasyonuna dayanıyor:
- IQ (Analitik Zekâ): Veriyi anlamak, modellemek, çözüm üretmek.
- EQ (Duygusal Zekâ): Tedarikçilerle güven kurmak, ekipleri yönlendirmek.
- TQ (Technology Quotient): Teknolojiyi sadece kullanmak değil, yönetmek.
Gartner’ın 2025 için yayımladığı “Procurement Skills Outlook” raporu, en çok aranan üç yetkinliği şöyle sıralıyor:
- Veri okuryazarlığı,
- Teknolojiyle stratejik karar alma becerisi,
- Etik farkındalık.
Bu tablo, geleceğin satın alma profesyonelinin sadece “maliyet düşürücü” değil, aynı zamanda “risk önleyici”, “insan geliştirici” ve “etik karar alıcı” olacağını gösteriyor.
Otomasyonun arttığı her dönemde, insani becerilerin değeri artar. 2023 “Human-Centered Procurement” araştırması, tedarik ilişkilerinde güven düzeyinin %1 artmasının uzun vadeli performansa %4 katkı sağladığını belirtiyor. Yani teknolojiye yatırım kadar, güvene yatırım da getiriyi yükseltiyor.
Yeni çağın satın alma lideri;
- “Veriyle konuşan ve kalpten bağ kuran,”
- “Dijitalleşen ve insanı unutmayan,”
- “Riskleri analiz eden ve güveni inşa eden” liderdir.
Yapay zekâ ile beraber “şeffaflık” da yeni bir kriter haline geldi. ESG (Environmental, Social, Governance) politikaları artık sadece sürdürülebilirlik raporlarında değil, tedarikçi seçiminde de belirleyici. World Economic Forum’un 2024 “Responsible Sourcing” raporu, etik uyumun markaların pazar değerini ortalama %14 artırdığını ortaya koyuyor. Bu da etik zekânın finansal zekâya dönüştüğünü gösteriyor.
Satın alma fonksiyonu artık bir “işlev” değil, bir “gelecek laboratuvarı”.
Yapay zekâ süreçleri hızlandırıyor, ancak insani zekâ onları anlamlı kılıyor. Teknolojiyle yarışan değil, onu rehberleştiren liderler fark yaratacak. Satın alma mesleği artık yalnızca “fiyat almak” değil, “değer yaratmak”, “etik yön bulmak” ve “geleceği kodlamak” anlamına geliyor. Bu sessiz devrim, insanın merkezde kaldığı sürece kazanılacak.
M.Efsun Yüksel Tunç
Eğitmen ve Yönetim Danışmanı
Yaşam ve Yönetici Koçu
efsun@indus.com.tr
https://www.linkedin.com/in/efsunyukseltunc/
@indusefsun