Akreditif denildiği vakit akla ilk gelen husus banka güvencesi tahtında ödemedir. Akreditiflerin üstlendikleri misyon itibariyle bir akreditif şartlı bir banka garantisi olup, şartlar yerine getirildiğinde akreditiften doğan ihracatçının alacağı, ithalatçının değil, ödeme yapacak akreditif bankası veya teyid bankasının asli bir borç yükümlülüğü şeklindedir ve bu asli borç yükümlülüğünden cayılamaz. Ödeme bankası veya teyid bankası mutlaka akreditiften doğan ihracatçının parasını ödemek durumundadır.

Her şey yolunda giderse; akreditif evrakları akreditifte yazılan kurallara uygun ve zamanında noksansız teslim edilmişse, akreditif bankası ödeme yapacaktır. Ya işler yolunda gitmez ise ne olacak?  İşler nasıl yolunda gitmeyebilir? Kuşkusuz ki yolunda gitmeyen pek çok neden olsa da en ödemlisi ihracatçı tarafından ödeme yapacak bankaya sunulan vesaikte hata (rezerv)  olduğunda, ödeme yapacak bankanın evraklara rezerv koyup, ödemeyi durdurması ve rezervi ihracatçıya ihbar etmesi akreditif bedelinin ödenmeyeceği anlamına gelir. Şartlı bir banka garantisi olarak gördüğümüz, ihracatçının sunulan vesaik karşısında parasını mutlaka alacağını beklediğimiz akreditif evrağında rezerv olması halinde akreditif teyidli de olsa bankaların ödeme yapması söz konusu olamaz.

Uluslar arası Ticaret Odaları’nın UCP (Uniforms Customs and Practice for Documentary Credits) 600 Sayılı Bröşür’ün 16 maddesi rezerv konularını açıklamaktadır. Söz konusu madde rezervle ilgili detayları ve rezerv olması halinde ihracatçının bankasının alacağı aksiyonun ne olduğunu açıkça anlatmaktadır.

Şöyle ki;

I. Görevi çerçevesinde hareket eden bir görevli banka, varsa bir teyit bankası veya amir banka bir ibrazın uygun olmadığını belirlediğinde (rezerv), ibrazı karşılamayı veya iştira etmeyi reddedebilir.

II. Görevi çerçevesinde hareket eden bir görevli banka, varsa bir teyit bankası veya amir banka ibrazı karşılamayı veya iştira etmeyi reddetmeye karar verdiğinde ibrazda bulunan tarafa bu hususta tek bir bildiri göndermelidir. Bu bildiri;

1. bankanın ibrazı karşılamayı veya iştira etmeyi reddettiğini; ve
2. bankanın ibrazı karşılamayı veya iştira etmeyi reddetmesine ilişkin her bir rezerv unsurunu; ve
3. a) bankanın ibraz edenden yeni talimat beklerken belgeleri elde tutmakta olduğunu; veya
   b) amir bankanın akreditif amirinden rezerv kaldırma talimatı alıp bunu kabul etmeyi uygun görünceye kadar veya rezerv kaldırma talimatını kabul etmeyi uygun görmeden önce ibraz edenden yeni talimat alıncaya kadar belgeleri elde tutmakta olduğunu; veya
   c) bankanın belgeleri iade etmekte olduğunu; veya
   d) bankanın ibraz edenden evvelce almış olduğu talimat uyarınca hareket etmekte olduğunu,

belirtmelidir.

Yukarıda açıklanan UCP 600’ün 16 maddesinin ilgili alt maddeleri açıkça şöyle demektedir; Akreditif evrağında rezerv tespit edilmesi halinde, rezervi bulan ihracatçının veya ithalatçının bankası;

• rezervleri yazılı olarak ihbar edecek,
• rezervli evraklara ait hiçbir sorumluluk üstlenmeyecek,
• İhracatçıya ödeme yapmayacak,
• Rezervli evrakları ihracatçının sorumluluğunda ve riskinde elinde tutacak,
• Hatta rezervli evrakları her zaman için ihracatçıya iadeye etmeye hazır olduğunu,

göndereceği rezerv ihbarnamesinde yazıyor olması gerekmektedir.

Aksi kabul edilmedikçe, rezervli evraklar üzerinden işlem yapılamayacak ve rezervli evraklar ihracatçının sorumluluğundadır, ihracatçının bankası evraklarda rezerv tespit etmesi halinde bu evrakların muhatabı ihracatçıdır.

Bu durumda rezervli evrakların ithalatçıya teslim edilmemesi gerekmektedir ki ihracatçının bankası rezerv iddiasını sürdürebilmesi için. Peki rezerv konulmuş vesaik ithalatçıya teslim edilirse? Bir adım daha ile gidelim; rezervi ithalatçının bankası tespit etmiş olsun ve UCP 600 Bröşür kurallarına göre rezerv bildirimini yaptıktan sonra;

• Rezevli evrakları ithalatçıya teslim edip ithalatçı evraklarla malını gümrükten çekmiş,
• Rezerv iddiasını sürdürüp,
• Ödemeyi de yapmama

gibi bir yola girerse ne olur?

Hiç de sürpriz değil. Böyle yapan bankalara bankacılık hayatımda çok defalar tanık oldum. Evraklarda rezerv tespitini ihbar ettikten sonra evrakları ihracatçının risk ve sorumluluğunda banka nezdinde tutacağına, rezervli evrakları ithalatçıya teslim edip, aynı zamanda evraklarda rezerv var iddiasını sürdürüp ihracatçıya ödeme yapılmamaktadır. İşte böyle durumlarda İhracatçımız kuzu, ithalatçı veya ithalatçının bankası aynı zamanda akreditif bankası (issuing bank) ise tilki konumuna geçmiş olurlar. Tilki kurnazlığını ortaya koyarak ihracatçıya gerçek dışı bilgi vermektedir. İthalatçının bankası evraklarda rezerv var iddiasını sürdürüp ihracatçıya ödeme yapmamakta fakat aynı zamanda da ithalatçıya evrakları teslim ederek ithalatçının malları gümrükten çekmesini sağlamıştır. Bu tamamen kurnazlık ve UCP 600 kurallarını açıkça ihlal etmek demektir. İhracatçımız kuzu olmak zorunda değildir. Biraz araştırmacı olması ihracatçının elini güçlendirir. İhracatçı yapacağı araştırmalarda gerçekten rezerv konulmuş vesaikin ithalatçıya teslimi sağlanmışsa bu durumda UCP 600 Madde 16 / f ihracatçının elini güçlendirir;

“Bir amir banka veya teyit bankası bu maddenin hükümlerine uygun hareket etmediği takdirde belgelerin uygun bir ibrazı oluşturmadığını iddia etmekten yoksun kalacaktır.”

Bu demektir ki; ithalatçının bankası rezervli evrakları ithalatçıya teslim etmesine rağmen, ihracatçıya veya onun bankasına evraklarda rezerv var iddiasını sürdüremez. Rezervli evraklar ithalatçıya teslim edildiği anda rezerv ortadan kalkar. İthalatçı rezevli evrakları kabul etmiştir. Rezervli evrakları kabul eden ve malı çeken ithalatçı ve onun bankası rezerv iddiasını sürdüremez. Ödemeyi derhal yapmak durumundadır. Hatta rezerv tespit edilmiş evrakları ithalatçıya teslim edecek ithalatçının bankası, evrakları teslim etmeden önce mutlaka ihracatçının bankasına rezervli evrakları ithalatçıya teslim edeceğine dair görüşünü paylaşıp, bu konuda ihracatçı veya ihracatçının bankasının mutabakatını temin etmek zorundadır. Zira rezerv konulmuş akreditif vesaikinin tüm sorumluluğu ihracatçının üzerinde olup, evraklar konusundaki tasarruf yetkisi de ihracatçıya aittir.

Eğer ihracatçı araştırmacı olursa, bu akreditif işleminde av iken avcı konumuna gelebilir. İhracatçının bu konuda kendini eğitmesi, bilgi dağarcığı açısından bileğinin bükülememesi konumda olması şarttır.