İş sağlığı ve güvenliği disiplininde fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik ve psikososyal risk etmenleri bulunmamaktadır. Bugün sizlerle psikososyal risk etmenlerinden 3 önemli başlığı olan rol belirsizliği, rol yetersizliği ve rol çatışmasını konu edineceğiz.
* Rol Belirsizliği: Çalışanın, kendi yetenekleri dâhilinde birden fazla alanda görevlendirilmesi durumunda ortaya çıkar. Bir bilgisayar mühendisi örneği üzerinden gidecek olursak, üç gün yazılım işi yaptırılıp bir sonraki gün sen donanımda bize destek ol, iki gün sonra programlama yap, devam eden günlerde oyun yaz gibi ne iş yapacağının belli olmaması (sürekli değişmesi) rol belirsizliğini doğurur.
* Rol Yetersizliği: Kişinin, yeteneklerinin altında iş verilerek çalıştırılması ile ortaya çıkar. Bir bilgisayar mühendisine, günlük kesilen fişleri excell programına girmesi işini verirseniz, bu iş onun yeteneklerinin çok altında kalacağından rol yetersizliğini doğurur.
* Rol Çatışması: Kişiye yeteneklerinin dışında iş verilesi ile ortaya çıkar. Yine örneğimiz olan bilgisayar mühendisini düşünürsek; ona elektrikli makinelerin periyodik kontrol görevi üstlenmesini söylediğimizde kişinin yetenekleri dışında iş verildiği için rol çatışması oluşur.
Yukarda belirtilen bu haller kişiyi strese sokan önemli stresörlerdir. Bu stresin önüne geçmek için tüm çalışanlara kendi yeteneklerini karşılayan belirli işte çalışmaları sağlatılmalıdır. İnsan vücudunun strese cevabı 3 aşamalıdır:
- Alarm
- Direnç
- Tükenme
Alarm aşamasının belirtileri huzursuzluk, sıkıntı, gerginlik, karamsarlık, sinirlilik, unutkanlık, kararsızlık, durgunlaşma, çökkünlük vb. örneklendirilebilir. Birey stres kaynağı ile karşılaştığında ‘savaş ya da kaç’ tepkisi gösterir.
Stres kaynağına uyum sağlanırsa veya stresin nedeni etkili bir şekilde çözülürse her şey normale döner, vücut alarm aşamasında meydana gelen zararları onarır. Direnme söz konusu ise birey strese karşı koymak için elinden gelen tüm gayreti ortaya koyar.
Stres kaynağı ile başa çıkılamaz ve uyum sağlanamaz ise fiziksel kaynaklar kullanılamaz ve tükenme aşamasına geçilir. Kişi tükenmiştir, stres kaynağı hala mevcuttur. Kişi başka stres kaynaklarının etkilerine de açık hale gelir. Mesleki tükenmişlik sendromu belirtileri görülebilir (işe yönelik heyecanın tükenmesi, kronik yorgunluk, huzursuzluk, depresyon vb.)
Vedat CANER
