Dr. Öğr. Üyesi Gözde MERT
Nişantaşı Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi
İşletme Bölüm Başkanı & Gözde Araştırma Şirketi Kurucusu
Karar alma; yönetimin esası ve temelidir. Ayrıca; yönetim sürecinin özü ve diğer süreçlerin ana ekseni, örgütlenme fonksiyonunun temel işlevi, örgütlenmenin yaşamsal faktörü, etkin liderliğin ana unsurudur. Bir başka deyişle karar alma; birden çok seçeneğin bulunduğu durumlarda, bu alternatifler arasından seçim yapma ve tercih etme ile ilgili olarak zihinsel ve bedensel çabaların bütünü olarak değerlendirilmektedir.
Karar alma, planlama işlevinin en önemli parçasıdır. Planlama sürecine geçebilmek için seçenekler arasından en uygunun belirlenmesi ve seçilmesi önem arz eder. En uygun seçeneği belirlemek ise karar vermeyi gerektirmektedir. Bu aşamadan sonra planlama süreci başlatılabilir. Karar alma sürecinde seçenekleri değerlendirebilecek tüm bilgiye sahip olunursa, doğru bir karar alma süreci yönetilebilir. Karar alma sürecini etkileyen birçok unsur vardır ve bu faktörler hakkında da her zaman net bilgi edinilmesi mümkün olmayabilir. Karar alma, izlenecek yolu “mümkün olan” en akılcı ve gerçekçi biçimde seçmektir. Gelecekle ilgili net ve tam bilgiye sahip olunamayacağı için, karar alma sürecini ifade etmede “mümkün olan” teriminin kullanılması uygun olmaktadır. Bu durum aynı zamanda “kısıtlı rasyonellik” olarak da ifade edilmektedir. Kısıtlı rasyonellik, ulaşılabilecek en iyi bilgiyle karar almaktır.
Karar Alma Süreci Aşamaları
Karar almak, ilkel çağlardan beri, insanoğlunun yaşamının bir parçası olmuştur. İnsanlar bireysel işlerinde ve işletmedeki görevleri gereği, sürekli olarak karar almak ve sorunlara çözüm bulmak zorundadır.
Bir işletmenin sürdürülebilirliğini sağlaması için etkili ve doğru kararlar alabilmesi oldukça önemlidir. İşletmeler, bireyler gibi doğar, büyür, gelişir ve ölür. Yöneticiler, işletmelerin yaşam döngüsünü devam ettirebilmesi için örgütün iç ve dış çevresini iyi tanıması ve değişen koşullara göre doğru kararlar alması gerekmektedir. Kararlar, belirli bir plan çerçevesinde alınmalıdır. Yönetim kademelerinde ne tür kararların, hangi birimler tarafından alınacağının belirlenmesi gerekmektedir.
Karar alma süreci başlatılmadan önce ilgili konuya dair tüm bilgiler toplanmalı ve çeşitli yöntemlerle elde edilen bilgiler analiz edilerek, değerlendirme yapılmalıdır.
Karar alma süreçlerinde izlenmesi gereken adımlar ise 7 aşamada belirtilebilir:
- Problemin anlaşılması
- Probleme ait bilgilerin toplanması
- Bilgilerin çözümlenmesi
- Seçeneklerin değerlendirilmesi
- En iyi seçeneğin bulunması
- Kararın uygulanması
- Kararın değerlendirilmesi
Karar alma sürecinde, belirsizlik ve risk olduğundan dolayı karar vericiler aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmalıdır.
- Karar alma sürecinde aceleci davranmamak
- Öncelik sırasını doğru tespit edebilmek
- Hataları kabul etmek
- Mentorlük veya danışmanlık almak
Doğru karar alabilmek için, karar alma sürecini uygulayabilmek esastır. Karar süreci; fikir oluşturmanın yanında, yargılama sürecini de içerdiği için psikolojik bir yönü de vardır. Fakat, etkili ve doğru kararlar için öncesinde konuyla ilgili araştırma yapmak ve konu hakkında veri toplamak gerekmektedir.
Türkiye’deki işletmelerin %95’nin, dünyadaki işletmelerin ise %80-90’ının aile işletmesi olduğu göz önünde bulundurulursa bu durumun ekonomik yapıdaki önemi ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan, aile işletmelerinin devamlılığı için doğru kararların alınması kritik bir süreçtir. Aile işletmeleri ekonomiye ve istihdama büyük katkılar sunmaktadır. Bu katkılarının yanında toplumun geleneklerine bağlı yapıların korunmasına yönelik olarak da sosyal katkı sağlamaktadır. Aile işletmelerini, diğer işletmelerden ayıran en temel özellik yönetim kademelerinde daha rasyonel kararlar almak yerine duygusal kararlar ağır basabilmektedir. Aile işletmelerinin, atama ve ücretlendirme politikalarına aile içi ilişkilerinin de etkili olması diğer işletmelerden ayrılan yönüdür. Yanlış alınan kararlar aile işletmelerinin sürdürülebilirliğine olumsuz yönde bir etki yapmaktadır.
Karar alma süreçlerinde, bireysel kararların öne çıkarılması ve bilimsel yöntemlerin az kullanılması hatalara ve problemlere yol açmaktadır. Bireysel kararları ön planda tutan işletmeler ise, birçok veriyi gözden kaçırabilmekte ve geleneksel karar alma yöntemlerini sürdürmeye çalışmaktadırlar. Bu durum ise yeteri kadar kurumsallaşmamış aile işletmelerinde daha çok görülebilmektedir. Çalışanların kararlara katılımının sağlanması ve ortak akıl ile karar alabilen aile işletmeleri ise farklı bakış açılarını yakalayabilmekte, nitel ve nicel karar alma süreçlerinden bilimsel olarak daha kısa sürede yararlanarak en uygun ve doğru kararlar alarak ve sonuçlara daha hızlı ulaşabilmektedirler. Bunu başarabilen aile işletmeleri sürdürülebilirliklerini sağlamakta ve işletmelerini kendilerinden sonra gelecek olan nesle bırakabilmektedirler.
Detaylı bilgiler için aşağıdaki kitabı okuyabilirsiniz.
Mert, G. (2021). Aile İşletmelerinde Karar Alma Süreçleri, Ed. Yılmaz, O. ve Tüzüner, V. L. Aile İşletmelerinde Yönetim ve İnsan Kaynakları, Gazi Kitabevi, Ankara
