- LOJİSTİK KAVRAMI
Lojistik sözcüğü Türk Dil Kurumu tarafından “Kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere her türlü ürünün, hizmetin ve bilgi akışının çıkış noktasından varış noktasına kadar taşınmasının etkili ve verimli bir biçimde planlanması ve uygulanması” şeklinde tanımlanmıştır.
Lojistik kelimesi Yunanca hesap yapmada yetenekli, herhangi bir nedene yönelik aritmetik ilişkilendirme manasına gelen logistikos kelimesinden gelmektedir. Yunanca logistikos daha sonra Avrupa dillerine Latince logisticus olarak girmiş, ilk olarak da 1840 yılında Fransız Akademisi tarafından taşımacılık şekillerini birleştiren ve koordine eden anlamına gelen logistique olarak tanınmıştır.
Lojistik sözcüğü ilk kez Napoleon tarafından, ordularının yerleşiminden ve erzak tedarikinden sorumlu subayının görev tanımına “logistique” adı verilmesi ile kullanılmıştır. Lojistik sözcüğü daha sonraları 1900’lü yılların başından itibaren “ordulara ait malzeme ve personelin taşınma, tedarik, bakım ve yenilenmesi” şeklinde askeri bir fonksiyonu tanımlamak amacı ile yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Lojistik, ürün ya da hizmetin iki yönlü akışında ihtiyaç duyulan bilgi, malzeme ve paranın, planlı, minimum maliyet ve zaman ile gerçekleşmesini sağlayan faaliyetlerdir. Bu sebeple işletmenin tüm süreçlerinin performansının artırılmasına da katkı sağlarlar. Lojistik, üretim noktasından başlayıp tüketim noktasına kadar malların taşınması sürecidir. Müşterinin sipariş etmesi ile süreç başlar, sipariş edilen malların müşteriye teslim edilmesine kadar süreç devam eder.
Lojistiğin günümüzde kabul gören en geçerli tanımı lojistik sektörünün uluslararası meslek kuruluşu niteliğinde olan Tedarik Zinciri Yönetimi Uzmanları Konseyi (Council of Supply Chain Management Professionals-CSCMP) tarafından yapılmıştır. Bu tanıma göre lojistik; müşterilerin ihtiyaçlarını karşılamak üzere her türlü ürünün, servis hizmetinin ve bilgi akışının, başlangıç noktasından (kaynağından) tüketildiği son noktaya (nihai tüketiciye) kadar olan tedarik zinciri içindeki her iki yöne doğru olan hareketinin etkili ve verimli bir şekilde planlanması, uygulanması, taşınması, depolanması ve kontrol altında tutulmasıdır.
- LOJİSTİK FAALİYETLER
Lojistik faaliyetler hammaddelerin bulunduğu yer ile üretim yeri arasında ve üretim yeri ile tüketim merkezleri arasında gerçekleştirilen faaliyetler olup, bu merkezler arasında bir köprü işlevi görmektedir. Lojistik faaliyetler, üretim ve tüketim yerleri arasındaki mesafe ve zaman aralığının, dolayısıyla pazar yerindeki gereksinmenin yeterli ve ekonomik bir biçimde anında karşılanamamasının bir sonucudur. Taşıma ve depolama, işletme lojistik sisteminin ana faaliyetleridir. Bu faaliyetlerin, hammadde tedarik kaynağından en son tüketiciye kadar uygun maliyetlerle mal akışının temini amacıyla planlanması, organizasyonu ve kontrolü ise işletme lojistik yönetiminin konusudur.
Lojistik faaliyetler, bir ya da daha fazla taşıma türü kullanılarak gerçekleştirilen taşımaya ilişkin konsolidasyon, depolama, elleçleme, paketleme veya dağıtım olduğu kadar, ilave işlemler ve danışmanlık dahil tüm hizmetler ile eşyanın gümrük beyanının yapılması, sigortalanması, kıymetli evrakın hazırlanması ve ödemenin tahsilatı gibi işlemleri de kapsayan hizmetler zincirini ifade etmektedir. Modern anlamda lojistik, tüm bu faaliyetlerin planlı ve entegre biçimde gerçekleşmesini amaçlayan bir yönetim çerçevesini gerektirir. Lojistik faaliyetler, tedarik zinciri içindeki tüm lojistik faaliyetlerin tek bir sorumlu işletmede toplanmasını sağlayarak işletmelerin ana faaliyet alanlarına odaklanmalarına yardımcı olur.
2.1. Talep Tahmini
Talep tahmini, lojistik planlama ve koordinasyon işlevlerinin yerine getirilmesinde kullanılması gerekli olan bir araçtır. Genel anlamda tahmin, belli bir dönem içerisinde üretilmesi, sevk edilmesi veya satılması hedeflenen birim ürün miktarını veya toplam ürün hacmini belli dönemler itibariyle önceden öngörmektir. Lojistik anlamda tahmin ise, dağıtım merkezinden haftalık veya aylık olarak, bir malın ne kadarının sevk edileceğinin önceden öngörülmesidir.
İşletmeler talep tahminiyle, ürünleri; ne miktarda, hangi zaman aralığında, ne kadar maliyetle, nasıl elde edebilecekleri sorularına cevap aramaya çalışmaktadırlar. Bu soruların cevaplarını bulabilmek için, işletmenin geçmiş bilgilerine ve veri setlerine gereksinim duyulmaktadır. Talep tahmini yapabilmek için söz konusu veriler, hangi yöntemin kullanılacağına ışık tutmaktadır. Talep tahminleri, işletmeler için hayati önem taşımaktadır. Geleceğe yönelik başarısızlık riskini en aza indirmek için geleceğin iyi planlanması gerekmektedir. İyi bir planlama, uygun talep tahmin yönteminin seçimiyle gerçekleşmektedir. İşletmelerin talep tahminlerini hatalı bir şekilde yapması, eksik veya fazla stok miktarı ile çalışmalarına neden olabilmektedir. Bu durumda, bulundurma veya stok bulundurmama maliyetlerinin gündeme gelmesine neden olmaktadır.
2.2. Üretim Planlaması
Üretim, insan ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla mal ve hizmetlerin elde edilmesi için yapılan çalışmalardır. Toplumun ihtiyaçlarını karşılamayı hedefleyen işletmeler mal veya hizmet üretmek için üretim fonksiyonlarını doğru planlamalı ve yönetmelidirler. Günümüzün rekabetçi koşulları, artan ürün ve hizmet fiyatları, kısalan teslimat süreleri, sipariş ile imalat ve daha pek çok farklı sebep, işletmeleri üretim süreçlerini iyileştirmeye yönlendirmektedir. Üretim süreçlerini doğru ve devamlılığı olacak şekilde optimize edebilen işletmeler, hedeflerine daha hızlı ulaşmaktadır.
Üretim planlaması işletmelerin istenilen zamanda, istenilen miktarda, istenilen kalitede ürün üretilmesini bunun yanında da zamandan ve maliyetten tasarruf edilmesini sağlayan, işletmelerin hem müşteri beklentilerini hem de kendi hedeflerini öngören süreçlerin tümündür. Üretim planlaması ile müşteri taleplerini karşılayacak ve üretim ortamındaki makine, ekipman ve işgücü gibi kaynaklarının işletmenin performans hedefleri doğrultusunda kullanacak şekilde üretim faaliyetleri organize edilmektedir. Hazırlanan üretim planı, üretimin çıktılarının miktar ve zamanlamasını gösteren bir projeksiyondur.
2.3. Satın Alma (Tedarik)
Satın alma faaliyeti, işletmenin ihtiyaçlarını karşılamak için belirli bir ücret karşılığında bir ürünün ya da hizmetin elde edilmesidir. Satın alma işlemi gerçekleştirilirken dikkat edilmesi gereken en önemli konu ürünün ne zaman ve hangi miktarlarda alınacağıdır. Satın alma işlemi gerçekleştirilirken ürünün ya da hizmetin doğru zamanda, doğru kalitede ve doğru maliyette gerçekleştirilmesi işletmeler açısından önemlidir. Ayrıca ürün tedarikinin sürdürülebilir olmasına da dikkat edilmelidir. Satın alma faaliyetlerinin doğru gerçekleştirilmesi ile işletmeler rekabet olanağı sağlarlar. Satın alma faaliyetleri ile işletmeler maliyetlerini daha iyi kontrol edebilmekte, arzın sürekliliğini sağlamakta ve ürünün kalitesini koruyabilmektedirler.
2.4. Nakliye
Nakliye, mal ya da eşyaların bir yerden bir başka yere taşınmasıdır. Bu faaliyet, insanın, en ilkel döneminden gelişiminin en ileri evresine kadar, önemli bir gereksinme ve uğraşı olmuştur. Zira genellikle, mal ya da eşyaların üretim yerleri ile tüketim ya da kullanma yerleri birbirinden farklıdır.
Bir başka deyişle taşımacılık ihtiyaç duyulanların, bulundukları yerden, ihtiyaç duyuldukları yere, ihtiyaç duyuldukları anda olacak şekilde fiziksel olarak hareket ettirilmeleridir. Bir ürünün taşınması sayesinde ekonomik olarak değerinin artırılması veya değer kazandıran bir süreci bütünlemesi gerekir. Taşıma faaliyeti ile taşınan malzemeye “yer” ve “zaman” değeri kazandırılır. Bir başka ifadeyle malzemenin bir noktadan diğerine taşınması ile yer değiştiren malzeme yeni yerinde eskisine göre daha değerli hâle gelir.
2.5. Stok Yönetimi
Stok yönetimi, gerek stok maliyetinin ürün maliyeti içerisinde büyük paya sahip olması gerekse üretimin plana uygun olarak aksamadan yapılabilmesi, dolayısıyla talebin zamanında karşılanabilmesinde oynadığı rol nedeniyle işletmeler açısından önemli bir süreçtir.
Stok yönetimi faaliyetleri; üretimin aksamaması için gerekli stokun ihtiyaç duyulduğu her zaman temin edilmesi, bir taraftan da stokların elde tutma maliyetlerinin çok büyük boyutlara ulaşmaması için gerekli dengenin sağlanması yönünde çalışmaktadır. İşletmede gereğinden fazla veya az seviyede stok bulundurulması çeşitli maliyetlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Etkin bir stok yönetimi, üretim faaliyetlerinin sorunsuz yürütülmesine ve makine, insan ve malzeme kaynaklarından optimum şekilde yararlanılmasına olanak sağlar. Bu sayede malzeme ve parça yokluğu yüzünden boş beklemeler minimum düzeye indirilmiş olur.
2.6. Depolama
Depo, işletmelerin faaliyetlerini sürdürebilmeleri için ihtiyaç duydukları hammadde, yarı mamul, mamul, atık ve hurdaların belirli bir süre saklandıkları alanlardır. Lojistik anlamında depolama, lojistik faaliyetine konu olan her türlü malzemenin belirli bir alanda tutulması, korunması ve saklanması sürecidir.
Malların hammadde halinden üretim noktasına ulaşıncaya kadar ve üretim noktasından nihai tüketiciye ulaşıncaya kadar belirli aşamalarda depolanmaları gerekebilir. İşletmeler açısından önemli olan bu aşamalarda malların en doğru ve verimli bir biçimde depolanmasıdır.
Depolama esas olarak kontrol, teslim alma, yerleştirme, sayım, toplama ve gönderme faaliyetlerini kapsamaktadır. Söz konusu faaliyetlerin yönetiminde sağlanacak etkinlik, stok bulundurma maliyetlerinin en uygun seviyede gerçekleşmesine olanak sağlamaktadır. Depolarda belirli bir süre geçici olarak bekletilen malzemelerin kalış süreleri maliyetlerin düşük bir seviyede gerçekleşmesi bakımından mümkün olabilecek en kısa seviyede olacak şekilde planlanmalı ve organize edilmelidir.
2.7. Elleçleme
Elleçleme, bir malzemenin yerinin insan veya makine gücüyle değiştirilmesidir. Bir malzemenin gelen bir sipariş üzerine müşteriye teslimi sürecinde, raftan alınıp sevk edilecek araca yüklenmesine kadar gerçekleştirilen faaliyetlere elleçleme, araca yüklendikten sonra malın hedef noktaya götürülmesine kadar icra edilen faaliyetlere taşıma, aracın hedef noktasında boşatılması ve yeni depodaki rafına konulmasına elleçleme denir. Malzemelerin depo süreçleri gereği bulunduğu yerlerin değiştirilmesi, hatta bir raftan diğerine taşınması, üretim merkezlerinde malzemelerin hangi sebeple olursa olsun taşınması, satın alma süreçlerinde malzemelerin muayene yerinden kesin kabul noktasına taşınması gibi faaliyetler bu süreçlerde hangi tip araç veya ekipman kullanıldığı fark etmeksizin elleçleme olarak kabul edilir. Literatürde elleçleme yerine, “aktarma”, “yükleme/boşaltma” gibi terimlerde kullanılmaktadır.
2.8. Ambalajlama (Paketleme)
Ambalaj, ürünleri dış etkilerden koruyan, onları bir arada tutarak taşıma, depolama, dağıtım, tanıtım ve pazarlama işlemlerini kolaylaştıran, metal, kâğıt, karton, cam, plastik vb. malzemelerden yapılmış tüm ürünlerdir. Ambalajın temel fonksiyonu içinde bulunan ürünü dış etkilerden korumaktır. Ambalaj, ürünü çarpma, ıslanma, zedelenme vb. fiziksel etkilerden korur. Ambalaj, ürünün tüketiciye en ekonomik yolla ulaşmasını sağlar, depolama kolaylığı yaratır.
Bir başka deyişle ambalajlama, ürünlerin üreticiden alıcıya kadar uzanan dağıtım zincirinde güvenli ve hasarsız ulaşımının sağlanabilmesi için kullanılan koruyucu araçların tümüdür. Ambalaj, ürünün tüm yaşam süresince ekonomik ve çevreye duyarlı olarak, korunmasını, kontrol altına alınmasını, barınmasını, sunumunu, tanıtımını ve taşımayı kolaylaştırmayı sağlamalıdır.
2.9. Sipariş Yönetimi
Sipariş yönetimi, müşteri memnuniyeti hedefi doğrultusunda siparişin alınması, siparişin hazırlanması sürecinin izlenmesi ve ürünlerin zamanında müşteriye teslim edilmesi sürecini kapsamaktadır. Alınan bir siparişin müşteriye zamanında teslim edilmesi, rekabet açısından olduğu kadar müşteri tatmini ve işletme kârlılığı açısından da önemlidir. Müşteriye zamanında teslim edilemeyen sipariş nedeniyle müşteri tatmininde ve işletme kârlılığında azalma kaçınılmaz olmaktadır. Bu nedenle siparişin alınması ile teslimatın yapılması arasında geçen sürenin uzunluğu önemlidir.
Sipariş yönetiminin iyi işlemesi, yani alınan siparişlerin tam olarak ve zamanında yerine getirilmesi işletmelerin müşterileri ile olan ilişkileri açısından önemlidir. Bu sebeple müşterinin siparişi eksiksiz olarak ve istediği zamanda kendisine ulaştırılmış olmalıdır. İşletmeler içerisindeki sipariş noktaları, gelen siparişlerin şekli ve koşulları, siparişler konusunda kimlerin görevlendirileceği ve sipariş bilgi akışı açısından bir sipariş yönetimi sistemi geliştirilmelidir. Sipariş yönetiminde işletme, satın alma siparişlerini tedarikçi firmaya iletmektedir. Sipariş alan tedarikçi firma ise kendi envanter kaynaklarından veya kendi tedarikçisinden talep edilen ürünleri karşılamaktadır.
2.10. Müşteri Hizmeti
Lojistik fonksiyonun rolü, ürün ve hizmetlerin işletmeden müşteriye ulaşması sürecinde yer ve zaman faydası sağlamaktır. Bu yer ve zaman uygunluğu işletmenin lojistik fonksiyonu tarafından yerine getirilmekte olup, müşterinin eline geçmeyen bir ürünün hiçbir değeri yoktur. Uygunluk kavramı, müşteri hizmetini oluşturan dağıtım sıklığı ve güvenirliliği, stok seviyeleri, sipariş temin zamanları gibi birçok faktör tarafından etkilenen karmaşık bir yapıdır. Müşteri hizmeti kavramı, ürünleri müşteriye temin etme sürecini etkileyen bu faktörlerin karşılıklı etkileşimi ile ortaya çıkmıştır. İşletmeler açısından müşterilere yakın olma sektörlerde başarılı olmanın bir ölçüsü haline gelmiştir. Bunu için işletmelerin müşterin taleplerinin zamanında karşılayabilecek bir lojistik sürecine sahip olmaları gerekmektedir
2.11. Yer Seçimi
Kuruluş yeri, işletmenin tedarik, üretim, depolama ve dağıtım gibi temel fonksiyonlarını gerçekleştirdiği yerdir. En uygun kuruluş yeri, işletmenin amaçlarına en kolay şekilde ulaşacağı yer olarak ifade edilebilir. En uygun kuruluş yeri, işletmelerin gelirleri ile maliyetleri arasındaki farkın yani kârın en yüksek seviyede gerçekleşebileceği yerdir. Bir başka deyişle en uygun kuruluş yeri, işletmenin maliyetlerini en az düzeyde gerçekleşeceği yerdir.
Vefa TOROSLU
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
vefa.toroslu@gmail.com
Kaynakça
Avni Zafer ACAR (Editör), Lojistik Yönetimi, Anadolu Üniversitesi AÖF Yayını, Eskişehir, 2020
Azize Kahramani KOÇ-Alper TAZEGÜL, Lojistik Faaliyetlerin Maliyetlemesi ve Muhasebeleştirilmesi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2020
Berrin DENİZHAN, Lojistikte Eğilimler, İksad Yayınevi, Ankara, 2021
Bülend SEÇKİN, “İşletme Lojistik Sistemi”, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, Cilt: 31, Sayı: 1, 1981
Gülsen Serap ÇEKEROL, Lojistik Yönetimi, Anadolu Üniversitesi AÖF Yayını, Eskişehir, 2013
Hakkı FINDIK-Erkan ÖZTÜRK, Lojistik İşletmeciliği Muhasebesi, Ekin Basın Yayın Dağıtım, Bursa, 2016
Muazzez BABACAN, “Lojistik Sektörünün Ülkemizdeki Gelişimi ve Rekabet Vizyonu”, Ege Akademik Bakış Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1, 2003
Mustafa Asım SUBAŞI, Gümrük İşlemlerinin Lojistik Maliyetlere Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2009
Toygar SEZGİN, Lojistik Kavramı ve Türkiye’deki Uygulamaları, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2008
