Toplum temelli uyum, iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması sürecinde yerel toplulukların dayanıklılığını artırmayı amaçlayan bir yaklaşımdır. İklim değişikliğine etkilerine en fazla maruz kalan topluluklar genellikle emek yoğun çalışan, tarım ve hayvancılık faaliyetleriyle geçimini sağlayan küçük köy veya kasabalar olmaktadır. Bu bölgeler, iklim değişikliğinin yarattığı olumsuzluklarla mücadele etme anlamında en savunmasız ve uyum kapasitesi en düşük olan toplumsal kesimlerdir. Toplum temelli uyum (Community-Based Adaptation) yaklaşımı, iklim değişikliği ile mücadele kapsamında yürütülen çalışmalara yerel katılım oranını artırmakta; bölgesel bilgi ve tecrübeden olabildiğince faydalanmayı hedeflemektedir. Bu sayede etkiler en aza indirilirken sosyal, çevresel ve ekonomik kalkınma konusunda daha somut adımlar atılabilmektedir.

Toplum temelli uyum, yalnızca mevcut güvenlik açıklarını ele almayan, aynı zamanda insanların belirsizlikler ve zorluklarla başa çıkma kapasitelerini geliştiren ve yenilikçi eylemlerle geleneksel bilgileri bir araya getiren bütüncül bir yaklaşım ortaya koymaktadır. Bu sayede adil olmayan karar verme süreçlerine erişim gibi eşitsizlikler ortadan kaldırılabilir; iklim değişikliği ile mücadelede savunmasız kalan insanların ihtiyaçlarına en iyi şekilde hizmet eden çözümler belirlenebilir ve uygulanabilir.

Toplum temelli uyum konusunda tüm paydaşlara büyük görev ve sorumluluklar düşmektedir. bu bağlamda, hükümetler ve yerel yönetimler toplum temelli uyum yaklaşımı doğrultusunda iklime dayanıklı geçim stratejilerini teşvik etmelidir. Tehlikelerin savunmasız hane halkları üzerindeki etkisini azaltmak için afet risklerini azaltma stratejileri uygulamalıdır. Sivil toplum kuruluşları ve diğer paydaşlar iklim değişikliğine uyum konusundaki kapasitelerini geliştirmeli ve bu konuyu ayrı bir politika olarak ele almalıdır. Güvenlik açıklarının altında yatan nedenleri daha kapsamlı bir şekilde ele alabilmek için sosyal farkındalık ve iş birlikleri artırılmalıdır. Toplum temelli uyum çalışmaları her ne kadar yerel düzeyde yer alsa da sistemik ve uzun vadeli değişimler yaratmak için ulusal, bölgesel ve küresel düzeylerde de sürdürülebilir politikalar ve eylemler gerekmektedir.

Toplum temelli uyum, aynı zamanda Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yürütülen bir programdır. Bu program, özetle ulusal uyumla ilgili politikalarda sistemik değişimi teşvik etmeyi amaçlamaktadır. Bunun için de toplum odaklı iklim değişikliği risk yönetimi projelerinden oluşan bir portföyden elde edilen kanıta dayalı sonuçları kullanmaktadır. Program, doğal kaynak yönetimine odaklanan farklı girişimlerden alınan dersleri paylaşarak topluluk uyumuyla ilgili küresel öğrenmeyi teşvik etmektedir.

Toplum temelli uyum programı, yerel düzeydeki farklı iklim riskleri yönetimi uygulamasına pilotluk yapacak topluluk odaklı projeleri desteklemektedir. Doğal kaynak yönetimi yaklaşımını benimseyen program, biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir arazi yönetimi gibi alanlarda küresel çevresel faydalar da sağlayan uyum yaklaşımlarına odaklanmaktadır. UNDP’nin toplum temelli uyum programı kapsamında desteklenen ve finanse edilen ülkelerden ve projelerden bazıları şunlardır:

• Bolivya – Toplulukların toprak ve su kaynaklarını sürdürülebilir bir şekilde yönetmesi için destek sağlanmıştır.
• Jamaika – Jamaika’nın Cockpit ülkesinde iklim değişikliğiyle mücadele için arazi koruma önlemleri alınmıştır.
• Jamaica – Tarım uygulamaları, gelirleri artırmak ve erozyon ve heyelan riskini azaltmak için iklime dayanıklı hale getirilmiştir.
• Kazakistan – Mera yönetimi iyileştirilerek Kazakistan’daki toplulukların iklim değişikliğine uyum sağlamasına destek olunmuştur.
• Kazakistan – UNDP, Kazakistan’da artan kuraklıkla karşı karşıya olan kırsal topluluklara yardım sağlamıştır.
• Nijer – Dirençli tarım teknikleri ile iklim değişikliğine uyum sağlama çalışmaları yürütülmüştür.
• Samoa – Toplulukların Samoa’daki yükselen denizlere ve sellere uyum sağlamasına yardımcı olunmuştur.
• Vietnam – Güvenlik açıklarını azaltmak ve uyum kapasitesini artırmak için modern teknolojiler kullanılarak özel bir çevre modeli geliştirilmiştir.

Dilek AŞAN