Mühendis; Dar anlamda geometriyi kullanan demektir. Geniş anlamda ise; insan yaşantısını daha iyiye götürmek için doğa verilerinden (Irmaklar, rüzgar, güneş, hava, kömür vb.) matematik aracılığı ile yararlanan kişidir. Örnek; Doğada ırmaklar akıp durmaktadır. Arazinin uygun bir yerinde bu ırmaklar baraj olarak değerlendirilebilir. Mühendis;
- Irmağın saniyede akıttığı su miktarına,
- Akış engellendiğinde doğacak basınca,
- Bu basınca dayanacak gövde boyutlarına,
- Bu harcamalara gidecek para ile elde edilecek karı, zamana bölerek ekonomik bir iş olup olmadığına karar verir.
Fizikçiler, Kimyacılar, Matematikçiler genel anlamda temel bilimciler doğa verilerini keşfeder ve onların yasalarını çıkartırlar.(Örn; F=m. a Yer Çekimi Kanunu gibi. ) Mühendisler ise, çıkartılan bu formülleri uygulamaya dahil ederler. Böylece insan yaşamını kolaylaştırmaya yönelik çalışırlar. Hata yapmamak içinde matematiği kullanırlar.
Bir toplumda mühendislik düşüncesi ( zekası) ne kadar yaygın olursa o toplum refahı daha çok yakalayacağı unutulmamalıdır. Her dalla ilgili mühendislik olacağından bizim ilgi alanımızda ‘’Ulaştırma Mühendisliği’’ olmalıdır.
Türkiye yıllardır ulaşım ve dağıtım merkezi olarak dünyanın önde gelen lojistik merkezlerinden biri olup, üç kıtanın buluştuğu yerdir. Dolayısıyla bu avantajını her zaman kullanma şansına da sahiptir. Bu mantıkla yaklaştığımızda Dünyanın Ulaştırma ağlarının da kesim noktası olduğu görülecektir. O halde Ulaştırma kavramlarını yakından tanımakta yarar vardır.
Bir üretim tesisi açısından, malzemenin kaynaklardan üretim yerlerine ve bu yerlerden piyasa merkezlerine dağıtımı için ulaştırma kritik öneme haizdir. Ulaştırma faaliyeti, zaman faktörünün öne çıktığı, bakım ve lojistik alt yapıda önemli yer tutmaktadır. Ancak taşıma, nakliye ve ulaştırma kavramları zaman zaman birbirinin içinde kullanıldığı görülmektedir. Bunları ayrıştırmak için kavramları ayrı ayrı tanımlar içerisinde görelim;
TAŞIMAK: Üstünde bulundurmak, bir şeyi bir yerden alıp başka yere götürme işidir.
NAKLİYAT: Belirlenen noktalar arasında yapılan taşıma işleridir.
ULAŞTIRMA: Personel ve lojistik maddelerin zaman ve mekan içerisinde her türlü ulaştırma vasıtaları kullanılarak intikal ve yer değiştirmesini düzenleyen teknik bir hizmettir.
ULAŞTIRMA: Ulaştırma tesis ve çeşitlerinin işletilmesi ve bakımı ile ilgili teknik bakımdan eğitilmiş uzman elemanlarca yürütülen taşıma hizmeti ve yönetimidir.
Bu tanımlardan yola çıkarak Karayolu, Demiryolu, Denizyolu, Havayolu ve Boru hattı olmak üzere ULAŞTIRMA çok geniş bir alanda yer almakta, sanayi, ticaret, tarım ve turizm gibi en önemli iktisadi faaliyetlere dinamizm kazandırmaktadır. Ülke ekonomilerinin dinamizmi Ulaştırmanın aldığı biçim ve kendisini yenileme gücü ile doğrudan ilişkilidir. Ülkelerin kalkınmışlık düzeyinin belirlenmesinde önemli bir gösterge olan Ulaşım ve Ulaşım sistemleri ülke özellikleri ve gereksinimleri dikkate alınmadan sağlanmaya çalışıldığında içinden çıkılamaz sorunlara neden olmaktadır. Gerek teknik alanda ve gerekse ekonomik alanda faaliyet gösteren Ulaştırma sistemlerine yakından bakılınca tam bir matematiksel sorgulama ile karşılaşılacağı ise kesindir.
Bu hareket tarzı da bizi Ulaştırma Mühendisliği gereksinimine doğru götürür. Çünkü Ulaştırma sistemine atılan her adımın pozitif veya negatif olmak üzere iktisadi bir değer olması yanında, çevresel faktörleri de beraberinde düşünme gerekliliğini ortaya koyar. Çok yönlü bir bilgi ve hizmetin kullanılmasını gerektirir. Dolayısıyla Ulaştırmanın bir mühendislik kavramı içinde değerlendirilmesinde son derece isabet vardır. Çünkü henüz Türkiye’de ulaştırmanın çağdaş karakteri olan çok disiplinlilik özelliğine dayalı ve bunun diplomasını veren bir ulaştırma programı yoktur.
Özellikle uluslararası hukuksal ve ekonomik ilişkiler de bu ihtiyacın daha çok belireceği ise kesindir. Çünkü Ulaştırma mühendisliğinin ana konularını, karayolları, demiryolları, kent ulaştırması, havayolu ulaşımı, lojistik sistemleri ve bunların terminalleri gibi ulaştırma sistemleri ve tesislerinin planlanması, tasarımı, yapımı, işletilmesi, başarımı, değerlendirilmesi, bakım ve onarımı ve canlandırılması oluşturur.
Bu kadar detaylı ve önemli bir konunun ülkemizde hala Mühendis kapsamında yetiştiren bir okulu bulunmamaktadır.
Genel anlamda baktığımızda görülecek manzara ise Ulaştırma Yönetimi Lojistiğin tanımında yer alan doğrular hiyerarşisinde en önemli yere oturması gereken unsurlardan bir tanesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Lojistikle uğraşıp Ulaştırma problemini çözen kuruluşlar zincirin en önemli halkasını tamamlamış olacaklardır. Ulaştırma Lojistik tedarik zinciri içinde olmazsa olmaz en önemli halkasını oluşturmaktadır. Bir bakıma Lojistiğin başarısı Ulaştırmanın başarısıyla doğru orantılıdır. Ulaştırma olmazsa lojistikte durma noktasındadır. Lojistiği tedarik zinciri içinde, Ulaşımı ise rodlar bazında ele aldığımızda özellikle koordinasyon ve mevzuat yönünden konunun genişliğinin son derece önemli olduğu görülür.
Türkiye’de çağdaş bir ulaştırma eğitiminin başlatılması, ekonominin ve ulaştırma kesiminin ivedilikle gereksindiği çok gecikilmiş bir adımdır. İthal Lojistik ve Ulaştırma Mühendisleri almadan önce ülkemizde bu konunun en kısa sürede çözümlenmesi gerekmektedir.
Ulaştırma kesimi, ekonominin mal ve hizmet üreten kesimlerle olan ilişkileri asla göz ardı edilemeyecek olan bir kesim olduğu için, bu ulaştırma dışı kesimin planlaması, bir başka deyişle, Lojistik ve Ulaştırmanın iktisadi analizinde “olmazsa olmaz”ı gösteren bir inceleme alanıdır. Oysa , bu, Türkiye’de ulaştırma kesiminin geleceğinin de, Türk ekonomisinin gerek AB, gerekse küreselleşme süreci ile uyum sağlayabilmesi için gerekli yapılanmanın da olmazsa olmaz ön koşullarından biridir.
Gelişmiş ülkelerde, Lojistik ve Ulaştırma sistemleri sürekli olarak ekonomik, sosyal ve siyasal koşulların değişimine paralel ve planlı gelişmeler göstermişlerdir. Ülkemiz ise benzeri bir gelişmeyi sağlayamadığı için, ulaştırma türlerinin ve özellikle demiryolları ve deniz yollarının çok önemli olanaklarını gereğince kullanmayan, dengesiz, pahalı ve sağlıksız bir ulaştırma sisteminin ciddi sorunlarını yaşamaktadır.
Lojistik faaliyetlerinin temel ilkelerinden olan gereksinime yerinde ve zamanında yanıt verilmesi ilkesi gereği, ulaştırma faaliyetleri büyük önem kazanmaktadır. Ulaştırma birçok firma için lojistik maliyetleri içinde önemli bir elementtir. Nakliye hareketi toplam lojistik maliyetinin 1/3’ü ile 2/3’ü arasında maliyetlendirilebilir. Ulaştırma sistemindeki gelişmeler ile birlikte uzak pazarlardaki ürün fiyatları aynı pazarda satılan diğer ürünlerin fiyatlarıyla rekabet edebilmektedir. Verimliliği ve etkinliği arttırabilmek için Ulaştırma hatları ve tesisleri ile araçlara yönelik gereksinimler Lojistik faaliyetler içerisinde değerlendirilmeli, Lojistik ve Ulaştırma bir bütünün parçaları olarak düşünülmelidir.
Ayrıca meslek alanı açısından bakıldığında ise “Ulaştırma mühendisliği, karayolları, demiryolları, kent ulaştırması, havayolu ulaşımı, lojistik sistemleri ve bunların terminalleri gibi ulaştırma sistemleri ve tesislerinin planlanması, tasarımı, yapımı, işletilmesi, başarımı, değerlendirilmesi, bakım ve onarımı ve canlandırılması ile uğraşır”.
Günümüzde ulaştırma sistemi, yukarıda belirtilen özelliklerinin yanında, bütün ulaştırma alt kesimlerinin, birbirinden ayrık, kopuk ve kendi başlarına çalışması yerine, bütünleşik bir sistem çerçevesinde birbirleriyle eşgüdüm içinde çalışmaları anlamında, disiplinler-arası /çok-disiplinli bir karaktere sahiptir. Her kesimdeki taşımacı kuruluşları, firmaları çalıştıranların ötesinde, ulaştırma kesiminin işleyişi ve geleceği ile karar alacak olanların bu temel özelliği göz önünde bulundurmadan alacakları kararlar ve yapacakları uygulamaların yol açacağı kayıplar, yalnız o firmaların gerçek büyük iktisadi kayıplarla karşılaşmalarıyla sonuçlanmayacak, yanlış kurulmuş ve yanlış çalışan bir ulaştırma sistemi bütün diğer kesimlerin işleyişini ve ekonominin tamamını olumsuz etkilerken, yoksun kalınacak potansiyel iktisadi kazançlar da hesaplandığında, uğranılacak refah kaybı büyük rakamlarla ifade edilebilecektir.
İşte, bir ülkenin ulaştırma sistemini kuracak, örgütleyecek ve çalıştıracak kişilerin öğretim ve eğitimi olarak tanımlanabilecek olan ulaştırma eğitimi, bu temel eksen üzerine oturtulmuş olmalıdır. Eğitim & öğretimi ciddi bir iş olarak düşünen ve benimseyen ülkelerde de böyle olmuş ve bu ülkelerde ulaştırma eğitimi, kırk yılı aşkın bir süredir bu temel özellikleri özünde barındıran bir dal olarak ulaştırma mühendisliği programları çerçevesinde yürütülmüştür.
Bir ulaştırma mühendisliği programı, çağdaş ulaştırma sisteminin / sistemlerinin özelliklerine uyan “ulaştırma profesyonelleri’nin eğitimini hedefleyen bir program olarak tanımlandığında, böyle bir çağdaş ulaştırma sisteminin özelliklerinin göz önünde bulundurulmasında yarar vardır. Bu özellikleri özet olarak sıralamaya çalışalım.
Bir çağdaş ulaştırma sistemi;
- Çok-disiplinli, disiplinler-arası karakterde, bütünleşik bir sistemdir.
- Teknoloji kökenlidir ve bir mühendislik endüstrisidir.
- Diğer iktisadi etkinliklerle / kesimlerle bire-bir ilişki içinde olan ve bu nedenle de iktisat yasalarından soyutlanamayacak olan bir etkinliktir. Ancak, buna ek olarak, insan ve toplum yaşamı için yarattığı dışsallıklar nedeniyle İktisadın dışındaki toplum bilimleriyle de ilişkisi ve etkileşimi göz ardı edilemeyecek olan bir etkinliktir – örneğin, sosyoloji ile ya da, mimarlık ve şehircilik ile.
- Ulaştırma kesimi, ekonominin geri kalan kısmıyla (mal ve hizmet üreten kesimlerle) olan ilişkileri asla göz ardı edilemeyecek olan / edilmemesi gereken bir kesim olduğu için, bu ulaştırma-dışı kesimin planlaması, bir başka deyişle, lojistik ve ulaştırmanın iktisadi analizinde “olmazsa olmaz”ı gösteren bir inceleme alanıdır.
- Ulaştırma sisteminin çağdaş iktisadi ve teknolojik gelişmelerle (küreselleşme, uluslararası ticaret ve bilişim teknolojisi) etkileşiminin büyük bir ağırlık ve ivme kazandığı olgusu asla gözden uzak tutulamayacak bir olgudur.
Ulaştırmanın iktisadi analizi”nde, sadece ulaştırmaya ayrılmış toplam kaynakları veri kabul edip, bunların firma bazında en iyi şekilde nasıl kullanılacağı sorunu (mikroiktisadi yaklaşım) yanında, ekonominin bütününü göz önüne alıp, diğer kesimler yanında ulaştırmaya ne kadar kaynak ayrılacağının / ayrılması gerektiğinin irdelenmesi de (makro-iktisadi analiz) gerekmektedir. Bunun, bugüne kadar, ne (asla) iktisat teorisinde, ne de (doğallıkla) mühendislik alanında tartışma konusu yapılmamış olduğunu da burada belirtmek gerekir.
Şimdi, “ulaştırma mühendisliği”nin ne tür bir alanı çalışma – araştırma konusu yaptığını söyleyebilmek durumundayız.
Ulaştırma mühendisliği programlarının ekonomiye sunacağı profesyoneller;
(a) Ulaştırma kesiminin makro planlamasını yapmak durumunda olacaklardır – son olarak değindiğimiz husus kuramsal düzeyde bir eksikliğe işaret etmekte ve gerçekte / uygulamada bunun yapılmadığı anlamına gelmemektedir ki, bu, kuramsal plandaki eksikliğin ne kadar önemli olduğunu göstermeye yeterlidir.
(b) Ayrıca Ulaştırma mühendisleri, ulaştırma kesiminde mikro düzeydeki ulaşım planlarını (projeleri) üstleneceklerdir – ki bu da, bu projelerin ulaştırma mühendisi olmayan kimseler tarafından yürütüldüğünde, ne tür yanlışlarla ve kayıplarla karşılaşılmaya açık olunduğunun bir göstergesidir.
Artık, dünyanın önde gelen eğitim kurumlarındaki ulaştırma mühendisliği programlarını ele alabiliriz.
“Ulaştırma mühendisliği, karayolları, demiryolları, kent ulaştırması, havayolu ulaşımı,
lojistik sistemleri ve bunların terminalleri gibi ulaştırma sistemleri ve tesislerinin planlanması, tasarımı, yapımı, işletilmesi, başarımı, değerlendirilmesi, bakım ve onarımı ve canlandırılması ile uğraşır”.
Türkiye’de ulaştırmanın çağdaş karakteri olan çok disiplinlilik özelliğine dayalı ve bunun diplomasını veren bir ulaştırma programı yoktur.
Yalnızca iki Türk üniversitesinde bu özelliklere uyan ulaştırma programları bulunmaktadır ve bunlarda verilen diploma da “inşaat mühendisi” diplomasıdır; yani, ulaştırma profesyonellerinin ulaştırma kesiminde mesleki düzenleme yapmalarına yol verecek bir meslek kuruluşu oluşturmalarına zemin hazırlayacak bir yasal temel yoktur. Oysa, bu, Türkiye’de ulaştırma kesiminin geleceğinin de, Türk ekonomisinin gerek AB, gerekse küreselleşme süreci ile uyum sağlayabilmesi için gerekli yapılanmanın da olmazsa olmaz ön koşullarından biri budur:
Türkiye’de çağdaş bir ulaştırma eğitiminin başlatılması, ekonominin ve ulaştırma kesiminin ivedilikle gereksindiği çok gecikilmiş bir adımdır. Araştırmalar, uluslararası ulaştırma maliyetlerinin, gelişmekte olan ülkelerin ihracattaki rekabet gücünü büyük ölçüde belirlediğini göstermektedir. Öyle ki, taşıma maliyetleri, uluslararası ticarete katılım yolunda gümrükler ve diğer ticaret engelleri kadar ve hatta daha büyük bir sınırlama oluşturmaktadır.
Türk iş dünyasının küreselleşmeyi çok iyi anladığını ve kendisini buna göre hazırladığına inanıyorum. Özellikle belli bir ölçeğin üzerindeki firmalarımızın çoğu, bana göre artık başarılı birer küresel aktör haline gelmiştir. Türkiye ihracatındaki son yıllarda kaydedilen başarının ardındaki en önemli sebeplerden bir tanesi de Türk iş dünyasının bu anlayışıdır. Ancak yetkili makamların ve sonuç olarak hükümetin, yapması gereken daha pek çok şey bulunmaktadır. Türkiye, küreselleşmenin hızlandığı bu son dönemde ise ekonomisinden kaynaklanan sorunlara yoğunlaşmak zorunda kalmış ve bu durum, bazen küresel bir vizyona sahip olsa bile yetkilileri kaynaksızlık nedeniyle hareketsiz halde bırakmıştır.
Son yıllarda ekonomik gelişmelerdeki sevindirici gelişmeler, artık bu sıkıntının giderek hafiflediğine işaret etmektedir. Öyle ise, Türkiye’nin önümüzdeki yıllarda, bugünden başlayarak tüm sektörlerde küresel bir bakış açısı geliştirmesi gerekmektedir.
Lojistik hareketliliği içerisinde ulaştırma sistemlerinin teknolojik gelişimleri dünyayı hızla küçültmeye devam etmektedir.
Genel anlamda baktığımızda görülecek manzara ise Ulaştırma Yönetimi Lojistiğin tanımında yer alan doğrular hiyerarşisinde en önemli yere oturması gereken unsurlardan bir tanesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Lojistikle uğraşıp Ulaştırma problemini çözen kuruluşlar zincirin en önemli halkasını tamamlamış olacaklardır.
ULAŞIMA ETKİSİ OLAN FAKTÖRLER
Ulaşıma etkisi olan faktörler 5 grupta toplanabilir.
a. Toplumdaki sosyal ve kültürel değişmeler
b. Ekonomik gelişim derecesi
c. Üretimde kullanılabilecek yarı ve tam girdiler
d. Sanayileşme seviyesi
e. Milli savunma gereksinimleri
Bu etkisi ile ulaştırmanın toplumun tüm katmanları ile yakından ilgili olduğu net olarak görülecektir.
DIŞ TİCARETTE ULAŞTIRMANIN ÖNEMİ
Dış ticarette ulaştırmanın önemi, kendini iki şekilde hissettirir;
.Bunlardan birincisi ulaştırma masraflarının dış ticarete konu malların fiyatlarını etkilemesi, İkincisi ise, güvenli ve ucuz taşıma sistemlerinin bulunmasıdır.
Uluslararası ticaretin gelişmesinde en önemli pay hiç kuşkusuz ulaştırma sistemlerinindir. Mal ve hizmet alış verişleri, ulaştırma teknolojilerinin de gelişme göstermesine neden olmuştur. Dış ticareti oluşturan mal kalemlerine göre, ulaşım sistemleri de değişmektedir. Dünya ancak Teknolojik olarak gelişmiş Ulaştırma sistemleri sayesinde küçülmeye devam edecektir.
Sonuç olarak;
Türkiye de bu işi halen bilimsel olmayan yöntemlerle genellikle kamyoncular tarafından yapıldığı da göz önüne alındığında uluslararası arenadaki ulaştırma başarısından ne kadar söz edilebilir?
Aşağıdaki tanımlara daha detaylı baktığımızda ise mantığımızın bizi farkında olmadan zaten bir bilimin içine iteceğini net olarak görebileceğiz.
ULAŞTIRMA: Hesap kitap yapma bilimi, hesapta becerikliliktir. Takip ve kontrol sistemidir.
Lojistik: Hareketliliğin yönetimi, matematik düşünme sanatıdır,
Lojistik: Sürekli hareketliliğin içinde bitmeyen bir eylemdir,
Lojistik: Bir sorgulama ve doğru plan program sanatıdır.
Bu tanımlardan büyük bir bilgi veri programı ile karşı karşıya kalındığını ve gereksinimini anlamamak mümkün değildir. Yüksek teknolojiyi, eğitimli insanlarla kullanmak, taşımacılıkta verimliliğin artışı için en önemli ön şarttır. Bu ön şartı, karayolu taşımacılığını diğer modları tamamlayan ve destekleyen nitelikte planlayarak tamamlamanız gerekmektedir.
Lojistik ve Ulaştırma birbirlerinin ayrılmaz parçaları olmasına rağmen özellikle son yıllarda Lojistiğin gerek eğitimde ve gerekse uygulamada ön plana çıkarılıp, Ulaştırmanın geri planda düşünüldüğü görülmektedir.
Sonuç olarak, Türkiye’de Ulaştırma etkinliğinin; ekonomik, hız, güvenlik ve konfor olarak üst düzeye çıkartılması ve kişilerin hak ve gönencinden ödün vermeyen, can güvenliğinin büyük ölçüde sağlandığı, çağdaş teknolojiye, uluslararası hukuk ve kurallara uyumlu ulaşımın çok süratli bir şekilde arttırılması için eğitim gereksiniminin biran evvel ortaya konması gerekmektedir. Bunun içinde acil ULAŞTIRMA Mühendislerine gereksinim vardır.
