HEP BİR KARAR VERME DURUMUDUR YAŞAMAK
Zafer URFALIOĞLU 

Karar vermek: “Bir konuyu, bir sorunu karara bağlamak, kararlaştırmak.” demek oluyormuş…

Hımm!

Karar verme eyleminin mana karşılığı işte bu kadar kolay yazılıyor iken, gel gör ki uygulamaya geçildiğinde çoğu zaman ne akıl, ne yürek, ne bilek, ne de cüzdan insanoğluna bir rahat yüzü göstermiyor.

Akla yatan, cüzdana uymuyor.

Cüzdana uyan, içine sinmiyor.

Hadi gözü kara bir karar verelim desek hep bir şüphe kalıyor, şüpheleri gidermek istesek vakit yetmiyor.

İnsan üzmeden işler yetişmiyor, işleri yetiştirsek çevremizde insan kalmıyor.

Nasıl olacak bu işler? Derken, sözlükte bakın ne buldum; ETİK

Etik: “İnsanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe dalıdır.” demekmiş.

Peki Biz Kararlarımızı Nasıl Veriyoruz?

Önce biz bireyler nasıl karar veriyoruz yani bilgiyi nasıl algılayıp nasıl cevaplıyoruz şöyle bir bakalım;

Bay ve Bayan Kuralcılar: Bu karar verme biçimini kullanan bireyler belirsizliğe karşı düşük toleranslı olurlar. Karar verirken iş ile ilgili endişeler yaşamaktadırlar. Bu bireyler sorun çözmekte etkili, mantıklı, pratik ve sistematiktirler. Bu tür insanlar gerçeklere odaklanarak hareket etmekte, kuralcı, otokratik davranmakta ve kısa vadeli düşünmektedirler.

Sayın Analitikler: Bu karar verme biçimini kullanan bireylerin belirsizliğe karşı toleransları yüksektir ve olayları detaylı bir şekilde analiz etmektedirler. Bu bireylerin karar verme aşamaları biraz daha uzun süre almakta ancak yeni ve belirlenemeyen durumlara karşı daha sağlıklı olabilmektedir.

Kıymetli Kavramsalcılar: Bu bireylerin de belirsizliğe karşı toleransları yüksektir. Bu bireyler işten çok örgütteki çalışanlara odaklanmakta, sorunlara daha geniş bir perspektiften bakıp gelecekte olabilecek muhtemel sorunları göz önünde bulundurmaktadırlar. Bu bireyler karar verirken sezgilerine güvenerek yaratıcı fikirlere odaklanır ve risk alma eğilimi gösterirler.

Hemen Davranışsalcılar: Karar verme biçimleri içerisinde en çok insan odaklı olanıdır. Bu karar verme tipini kullanan insanlar diğerleri ile bilgi alışverişinde bulunmakta ve sosyallikten hoşlanmaktadırlar. Bu bireyler, karar aşamasında fikirleri desteklemekte ve onlara ılımlı yaklaşım göstermekte, çatışmalardan kaçınmakta, yazılı iletişimden çok sözel iletişimi tercih etmektedirler.

Bu dört karar verme biçiminden birini veya birkaçını yoğun kullanmak, karar vericinin karara bütüncül bakmasını engelleyebilecektir. Bu nedenle tüm bu karar verme biçemleri yanı sıra ETİK KARAR VERMEYİ de içerisine alan bütüncül bir bakış açısı, kararların etik yönünün de ihmal edilmesini engelleyebilir.

Gelelim Etik Karar Vermeye

İnsanoğlu bazen eylemleri sonunda etik olmayan durumlarla karşı karşıya kalabilmektedir. Çünkü insanlar eylemlerinin sonuçlarını dikkatli bir şekilde düşünmeden hareket etme eğilimi göstermektedir. Bazen kararlar kendiliğinden etik olmakta ve insanlar bu etik kararların farkında bile olmamaktadır. Fakat her etik karar bu şekilde basit olmamaktadır. Bazı kararlar, üzerinde çalışmayı ve zaman harcamayı gerektirmektedir. “Etik Karar” da bunlardan biridir. Bu yüzden etik karar verme süreçlerinin bilinmesi gerekmektedir. Bu süreç şu şekilde işlemektedir;

Hareket etmeden önce düşünmek: 

Etik karar verebilmek için en önemli aşamalardan biri sorunu iyice düşünmektir. Böylece sakin bir analiz yapılması olanaklı olacaktır. Bu aşamada kişi kendine;

1. Neyi neden yapıyorum?,

2. Problemi ne durdurur?,

3. Bu eylemi yapmaktaki niyetim ne?,

4. Bu eylemi yapmaktaki sebeplerim geçerli mi?,

5. Bu eylem insanlara zarar verecek mi?,

6. Ne yaptığımı arkadaşlarıma ve aileme açıklayabilecek miyim? gibi soruları sormalıdır.

Sorunları tanımlamak:

Birey bu aşamada ne gibi bir sorunla karşı karşıya olduğunu tüm açıklığı ile ortaya koymalıdır. Kendine;

1. Sorunun içeriği nedir? sorusunu kendine sormalı ve cevabını aramalıdır.

Gerçekleri bilmek:

Alternatifleri değerlendirebilmenin en önemli destekleyicisi yeterli ve geçerli bilgilerin elde edilmesidir. Kararların acil verilmesi gündeme gelebilir. Zaman baskısından kaynaklı yeterli ve geçerli bilgilere ulaşılmadan karar vermek zorunda kalınabilir; ama bunların hiçbiri gerçeğin öğrenilmesine engel olmamalıdır.

Seçenekleri geliştirmek:

Bu aşamada neye ulaşılmak istenildiği açık bir şekilde ortaya konulup, bununla ilgili alternatifler geliştirilmelidir. Bu alternatifler geliştirilirken de etik değerler göz önünde bulundurulmalıdır.

Eylemin sonuçlarını göz önüne almak:

Uygulanacak karar ne gibi etkiler yaratacaktır. Kişi kendine;

1. Uygulama yasal olacak mı?,

2. Sonuçtan etkilenenlerin tavrı ne olacak? ve

3. Bütün bunlar kendimi nasıl hissetmeme neden olacaktır? gibi sonuca yönelik sorular sormalıdır.

Seçmek ve karar vermek: 

Bu aşamada birey alternatifler arasından seçimini yapmaktadır. Eğer seçimini yapamamışsa bu seçimi yapabilmek için;

1. Saygı duyduğu kişilerin fikrini almalı,

2. Gerçekte veya hayalinde oluşturduğu erdemli kişinin nasıl davranacağını düşünmeli ve

3. Verilecek karara insanlar nasıl yaklaşırdı? gibi yolları izlemelidir.

Gözden geçirmek ve değerlendirmek: 

Kararlar uygulamaya konulmadan net bir şekilde sonuçlarını kestirmek mümkün değildir. Bu nedenle kararların uygulanması önemlidir. Uygulama aşamasında eğer istenilen sonuçlar elde edilemiyor ve sonuçlardan rahatsızlık duyuluyorsa uygulama durdurulup, karar yeniden gözden geçirilip düzenlenmeli veya var olan diğer alternatif uygulamaya konulmalıdır.

Gördüğüm kadarıyla Etik Karar Verme Süreci sancılı ve zor. Bu süreçten maksimum faydayı sağlamak için karar vericilerin bu süreci bilmesi ve bu süreci dikkatli bir şekilde zihinsel bulanıklığa yol açmayacak şekilde uygulaması gerekmekte.

Herkes tarafından istenen beklenen kararların her zaman doğru karar olarak algılanmaması gerekmekte ve yine herkes tarafından istenen, beklenen kararlar ile doğru kararları birbirinden ayırmak gerekmektedir.

Esasında doğru ve arzulanan kararlar birleştiğinde etik sorunlar minimize edilebilir. Öyle ki bazen istenen kararlar ile doğru kararlar birbiri ile uyumlu olmayabilir. Bu durumda ise karar vericinin duruma bütüncül bakması onun işini kolaylaştırabilir.

…

Aslında tam da bu noktada yazının sonunda bir yargı veya karar sahibi olurdum; ama bu defa Etik Karar Verme Sürecini uyguladım.

Yani uygulamaya çalıştım.

Aslında çalışmaya da devam ediyorum. Sanırım 3-5 haftaya kadar bir karar verir bir şeyler yazarak yazıyı bağlarım.

Siz şimdilik beni derinlere sevk eden “Yönetimde karar ve etik karar verme sorunsalı.” isimli çalışmayı inceleyin derim. Çünkü bu yazıdan sonra hem bir baba, hem bir eş, hem bir kardeş, hem bir çalışan, hem bir yönetici ve hatta yazdığıma göre de bir yazar olarak kararlarımı nasıl vermem gerektiğini düşünüyor olacağım.

Çalışmanın kaynağını aşağıda paylaştım.

Kolay gelsin. 🙂

Kaynak: KIRAL, E. (2015). Yönetimde karar ve etik karar verme sorunsalı. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 73-89.