İşletmeniz Kanlı Canlı Bir Makine Olabilir mi ?

ÜRÜN ve FİRMA ARAŞTIRMA

Prof. Dr. Umut Omay
Prof. Dr. Umut Omay
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğretim üyesidir. İnsan Kaynakları Yönetimi, Çalışma Psikolojisi, Çalışma Sosyolojisi, Sosyal Politika ve Endüstri İlişkileri alanları başta olmak üzere lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde dersler vermekte ve aynı alanlarda ulusal ve uluslararası olarak yayınlanmış çok sayıda çalışması bulunmaktadır.

Bir örgütün ne olduğu ve nasıl yorumlanması gerektiği konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bu konudaki ilginç yaklaşımlardan biri de örgüt kuramcısı Gareth Morgan tarafından örgütlerin çeşitli benzetmeler (metaforlar) aracılığıyla incelenebileceğine ilişkin görüştür.

Morgan’ın yayınlandığı dönemde akademik literatürde önemli ölçüde dikkat çekmiş olan “Images of Organization” (Örgüt İmgeleri) başlıklı kitabında örgütlerin çok çeşitli benzetmelerle ele alınabileceği ileri sürülmektedir (1). Makine ve organizma benzetmeleri birbirleriyle ilişkili olduklarından bunlar arasında en fazla dikkat çekenlerdir (2).

Morgan’a göre bir örgüt yöneticilerinin bakış açısına göre bir makine olarak tasarlanıp faaliyetlerini sürdürebileceği gibi ihtiyaçlar ve çevre koşulları açısından bir organizma gibi de ele alınabilir (3).

Makine benzetmesi ile Morgan belirli bir amaca ulaşmak için oluşturulan örgütlerin birbirleriyle sıkı ilişki içerisindeki birçok parçadan oluşmasına gönderme yapmaktadır. Zaten örgüt (organization) kelimesi de Yunanca alet ya da araç anlamına gelen “organon” kelimesinden türetilmiştir. Bu duruma ilk olarak dikkat çeken ise Max Weber olmuştur. Weber’e göre örgütler bürokratik yapılardır ve tıpkı makinelerin üretime bir rutin kazandırması gibi bürokrasi de örgüt yönetimine rutin bir işleyiş getirmektedir. Zaten Yönetim Teorileri de ağırlıklı olarak bu bakış açısının yansıması ile şekillenmişlerdir. Bu bakış açısının plan yapıp bunlara uymayı sağlamak gibi avantajları olduğu gibi belirsizlik koşullarına uyum sağlayamama gibi dezavantajları da bulunmaktadır (4).

Organizma benzetmesi ise çevre koşullarının zorlayıcı etkileriyle ve farklılaşan ihtiyaçlar nedeniyle birçok farklı örgüt türünün ortaya çıkmasını ifade etmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu yaklaşıma göre değişime en fazla uyum sağlayabilen örgüt yaşamını devam ettirebilmektedir. Diğer yandan doğadaki canlılardan farklı olarak örgütlerin çevrelerini etkileyebilme güçleri de bulunmaktadır. Kısacası doğadaki canlılar çevrelerini kontrol edemediklerini için bunlara uyum sağlamak zorundayken, örgütlerin çevre koşullarını bir dereceye kadar kontrol edebilmeleri mümkündür. Bunun sonucunda da bir örgüt doğru adımlar atıp diğer örgütlerle rekabet edebilme avantajını sağlayabilmenin yanı sıra varlığını da sürdürebilmektedir (5).

Morgan’ın ileri sürdüğü benzetmeler çok çeşitli biçimlerde yorumlanmakta ve tartışılmaktadır. Üstelik bazı yazarlar Morgan’ın örgütlere ilişkin benzetmelerinin olması gerektiği kadar dikkat çekmediğini ileri sürmektedir. Örneğin 2011 yılında yayınlanan bir makalede bu kadar önemli bir çalışmanın o tarihe kadar 8.000’den fazla atıf almamış olması eleştirilmektedir (6).

Makine ve organizma benzetmesi işletmeler için birçok açıdan önemli sonuçlar verebilir. Öncelikle geçmişte çok çeşitli yararlar sağlamış bulunan ve Morgan’ın analizine göre makine mantığında çalışan yönetim tarzlarının tek başına dikkate alınmasının artık işletmeler açısından çok çeşitli sorunlara neden olabileceğini kabul etmek gerekmektedir.

Müşteri talepleri, hammadde ve diğer rakipler bir işletmenin çevre koşullarının bir bölümünü oluşturmaktadır ve bu çevre koşulları sürekli olarak değişmektedir. Örneğin müşterilerin beğenileri ve ihtiyaçları gibi hammadde arzı ve rakiplerinin sayısı ve gücü de sabit değildir. Böyle bir ortamda bunların sabit kalacağı varsayımıyla yapılacak uzun vadeli bir planlama büyük bir hata olacaktır. Benzer biçimde çalışan adaylarının iş ve meslek tercihleri de sürekli olarak değişmektedir. Bu nedenle üretim artışına yönelik bir planlama yapılırken ihtiyaç duyulacak nitelikte ve sayıda çalışanlara ulaşılıp ulaşılamayacağı da aslında belirsizdir.

Gerçekten de Türkiye’de gençlerin genel olarak artık sanayi sektöründe çalışmayı tercih etmiyor olmaları (7) sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmeler açısından büyük bir sorun haline gelmek ve uzun vadeli plan yapmalarını güçleştirmektedir.

Böyle bir durumda sanayi sektöründe faaliyet gösteren işletmelerin makine benzetmesi çerçevesinde bu soruna ilişkin çözüm üretemeyecekleri açıktır. Oysa organizma benzetmesi açısından işletmelerin hem bugün için hem de gelecekte ihtiyaç duyacakları nitelikli çalışan teminine yönelik olmak üzere, sanayi sektöründe çalışmayı cazip kılacak çeşitli yöntemler geliştirerek bu sorunu bir dereceye kadar kontrol altına alabilmeleri mümkündür.

Yukarıda da belirtildiği gibi makine benzetmesi ortamın değişmediği durumlarda plan yapıp bu planlara uymayı sağlaması açısından yararlıdır. Ancak bu yararların kısa vadeli olduğunu unutmamak gerekir. Oysa bugünün iş dünyasında hemen hemen bütün işletmelerin değişen koşullarla karşı karşıya bulunduğu bilinmektedir. Dolayısıyla uzun vadeli düşünmek ve buna yönelik önlemler almak kaçınılmazlaşmaktadır. Burada önemli olan nokta değişime uyum sağlayabilecek düzeyde esneklik ve aynı zamanda değişen çevre koşullarını bir dereceye kadar kontrol edebilme becerilerine sahip olabilmektir.

Prof. Dr. Umut OMAY

Kaynaklar

(1) Morgan, G. (2006), Images of Organization, Updated Ed., Sage Publications, Thousand Oaks.

(2) Oswick, C. and Grant, D. (2016), “Re-Imagining Images of Organization: A Conversation With Gareth Morgan”, Journal of Management Inquiry, 25(3), p. 340.

(3) Morgan, a.g.e., p. 6.

(4) a.g.e., pp. 11-31.

(5) a.g.e., pp. 33-69.

(6) Jermier, J. J. and Forbes, L. C. (2011), “Metaphor as the Foundation of Organizational Studies: Images of Organization and Beyond”, Organization & Environment, 24(4), p. 445.

(7) Özarfat, E. (2022), “Sanayide kalifiye eleman sıkıntısı büyüyor”, Çevrim içi: https://www.dunya.com/sektorler/sanayide-kalifiye-eleman-sikintisi-buyuyor-haberi-669129, (14.10.2022).

PAYLAŞIMLAR

Lütfen yorumunuzu girin !
Lütfen adınızı giriniz.

Alım Talebi : Giyinme Çadırı

Bir firmamız için, deprem bölgesine gönderilmek üzere, Giyinme Çadırı alımı yapılacaktır. Özelikle imalatçı - üretici firmalar aranmaktadır. Detaylar için...

İşe Devamsızlık Tutanakları Hangi Hallerde Geçersiz Sayılabilir ?

İşçinin işverenden izin almaksızın ve haklı bir nedeni olmaksızın 4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilen süreler kadar işe devam etmemesi...

Lojistik Sektörünün Köklü Kurumu CILT Türkiye’de Faaliyete Geçti

Lojistik sektörüne yön veren 104 yıllık sivil toplum örgütü The Chartered Institute of Logistics and Transport (CILT) Türkiye Şubesi’ni...

Deprem ve İhracatımız

Deprem ve Selin Götürdükleri Hiç istemesek de dünyanın neresinde olursa olsun deprem gibi bir felaketin götürdükleri, verdiği yıkıcı zararlar ekonomilere...

Serbest Bölgelerden Yapılan İthalatlarda İlave Gümrük Vergisi Muafiyeti Sorunu

Giriş Serbest Bölgeler; ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmek, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmak, işletmeleri ihracata yönlendirmek...

Enerji Verimliliği ve Negawatt Kavramı

Negawatt kavramı literatürde enerji verimliliği uygulamaları sayesinde tasarruf edilen elektrik gücünün watt cinsinden birimi olarak kullanılmaktadır. Tahmin edildiği üzere...

Turizm ve Gastronomi Üzerine: Biz Aşçılar

"Baş Aktörler" İlk çağlardan beri Aşçılık ve Aşçılar sevilmiş ve her zaman takdir görmüştür. Ateşin bulunması ile başlayan aşçılık otçul...

Fabrikalarda Hayal Gücü

Hayal gücü her meslekte gereklidir ama fabrika çalışanlarında daha çok ihtiyaç vardır bence. Neden mi? Fabrika üretim ve imalat yeridir.  Yani...

Yuvam Dünya Türkiye İklim Krizi Algısı Araştırması 2023 Sonuçları Açıklandı

Yuvam Dünya Derneği Türkiye’de İklim Krizi Algı Araştırması’nın 2023 yılı sonuçları açıklandı. Konda Araştırma ve Danışmanlık işbirliğiyle, Birleşik Ödeme...

Benzer İşe Uygun İş Deneyim Belgesi Kullanımı ?

Kamu İhale Kurulu Kararı Özeti; Erzincan İl Özel İdaresi Destek Hizmetleri Müdürlüğü tarafından 12.12.2022 tarihinde pazarlık usulü ile gerçekleştirilen...
  • Hammadde / Ürün Tedarik ve Satış Hizmetleri
  • Akreditif ve Dış Ticaret Danışmanlığı
  • Ülke / Sektör Analizi ve Araştırma Raporu

Ticari Hizmetlerimizden Faydalanın

Satınalma Dergisi'ne Dijital Üye Olun

Dijital Üyelik ile Satınalma Dergisi'nin yayınlanmış tüm sayılarına erişebilir, Buyer Network Öğrenme Merkezi'nde eğitim dokümanlarına ulaşabilirsiniz.

SATINALMA DERGİSİ 10 YILLIK ARŞİVİ

Yayınlanmış Tüm Sayılara ve Yayınlanacak 12 Sayıya Dijital Olarak Erişim

Buyer Network Öğrenme Merkezi

Kariyerinizi Geliştirecek Uzaktan Eğitim Seçeneklerine Sahip Olun

KURUMSAL ÜYELİK AVANTAJLARI

10 Yöneticiye Kadar Geniş Takımlar için Şirket Paketini Satın Alın