2019 yılında yürürlüğe girmiş olan son deprem yönetmeliğimiz “TBDY2018 TÜRKİYE BİNA DEPREM YÖNETMELİĞİ” dir. Bu Yönetmeliğin amacı; yeniden yapılacak, değiştirilecek, büyütülecek resmi ve özel tüm binaların ve bina türü yapıların tamamının veya bölümlerinin deprem etkisi altında tasarımı ve yapımı ile mevcut binaların deprem etkisi altındaki performanslarının değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi için gerekli kuralları ve minimum koşulları belirlemektir. Yeni yapılacak binalarda olduğu gibi mevcut bina ve bina türü yapıları da kapsadığı görülmektedir.
Ülkemizde Kahramanmaraş merkezli 06.02.2023’de meydana gelen depremlerden sonra betonarme ve çelik yapıların Deprem Etkileri Altında Değerlendirilmesi hız kazanmıştır. Yapılan tespit ve değerlendirmeler sonucu yapıların güçlendirmesi veya dönüşüme uğraması gerekliliği zorunluluk kazanmıştır. Yine aynı şekilde endüstriyel raf sistemlerinin de deprem etkisi altında kontrollerin yapılması ve gerekli değerlendirmeler sonucu dönüşüm veya güçlendirme işlemlerinin gündeme alınması gerekmektedir.
Ülke endüstrisindeki üretim hacminin artışı, sektör içerindeki firmalar için depolama alanlarının oluşturulmasını bir zorunluluk haline getirmiştir. Sektördeki bu hızlı gelişme, üretim ve sevkiyat hattı arasındaki kondisyonun ön plana çıkmasını sağlamıştır. Bu sebeple son yıllarda paletli raf sistemlerinin kullanımı yaygınlaşmıştır.
Son yıllarda üretilen ve kurulan raf sistemlerinin statik ve dinamik hesaplamaları güncel lokal kodlar ve raf standartları (EN15512, EN15620, EN15629) doğrultusunda hazırlanmaktadır.. Yeni yapılan raf sistemleri “Deprem Tehlike Haritaları” kullanılarak ilgili konumlara göre deprem yer ivmeleri doğrultusunda analizleri yapılmaktadır. Bu sebeple yakın zamanda üretilen raf sistemlerinin depreme karşı dayanıklı olarak tasarlanmaktadır diyebilmekteyiz. Fakat asıl problem geçmiş yıllarda yapılmış raf sistemlerinin durumudur.
Ülkemizde geçmişte yapılmış ve kullanılmakta olan bir çok depo ve raf sistemi mevcuttur. Bu sistemlerin çoğunluğu sadece durağan yüklere göre tasarlanmıştır. Hatta bazı sistemlerde durağan yük hesap analizlerinin bile olmadığı görülmektedir.
Tonlarca yüklerin taşınmasını sağlayan endüstriyel rafların mevcut durumlarının tespit edilmesi oldukça önem arz etmektedir. Öncelikle mevcut kapasitelerinin belirlenmesi, akabinde Deprem Yönetmeliğine göre güçlendirme veya dönüşüm işlemlerinin gerçekleşmesi gereklidir. Aşağıda mevcut bir raf sisteminin bir doğrultuda depreme karşı yetersizliği sonucu güçlendirme işlemi yapılarak sağlıklı bir yapı haline gelmesinin görselleri ve bilgileri sunulmuştur.
Deprem Etkisi Altında Mevcut Raf sistemlerinin Değerlendirmesi ve Güçlendirilmesi
Paletli Raf sistemlerinde modül boyları üretildikleri yere ve talebe göre değişmesine rağmen genellikle 2,20-2,70-3,0 ve 3,30m aralığında değerler almaktadır. Bu boylarda üretilen modüller, depolama hacmini maksimize edecek şekilde montaj edilmektedir. Bu sebeple raf sistemleri koridora dik doğrultuda diagonel ve yatay elemanlarla ile sismik yeterliliğe ulaştırılır iken koridor doğrultusu hizmet verdiği amaç doğrultusunda rijitleştirilememektedir. Bu sebep ile koridor doğrultusundaki rijitlik talebi kullanılan profillerin atalet kapasitesince karşılanmaktadır. Sistemde kullanılan birleşimler, sahip oldukları serbestlik koşulları ile yarı rijit ve mafsallı davranmaktadır. Deprem etkisi altında kolon-kiriş bağlantı teşkillerinin yarı rijit olması ve bu değerin koridor doğrultusunda ki deplasmana karşı koyması oldukça güçtür. Şekil 1.4’de Çaprazsız back to back bilgisayar modeli görselinde görüleceği üzere sistem sadece koridora dik doğrultuda ki elemanlarla rijitleştirilmiş olduğu gözükmektedir. Buna karşılık koridor doğrultusunda çerçeve sistemi, kısmi moment aktaran sistemdir.
Raf sistemleri mesnetleri genel olarak sahada mekanik veya kimyasal dübelleme yolu ile saha betonuna sabitlenmektedir. Bilgisayar modelinde böyle bir mesnetlenme şekli sabit (mafsallı) mesnet olarak seçilmesini gerektirmektedir.
Şekil 1.5.’de ki bilgisayar modelinde ise koridor doğrultusunda ki olması gereken rijitlik iki modül arasına ilave edilen X çapraz sistemi ile giderilmiştir. Burada kullanılan elemanlar genellikle soğuk çekim malzemelerden değil, en kesit koşullarını sağlayan boru ve kutu profillerden seçilip basınç ve çekmeye göre dizayn edilir.
Böylelikle her iki doğrultuda sistem yanal ötelenmesi engellenmiş, merkezi veya dış merkezli çaprazlı sistem haline gelmiş olur. Yanal yükler her iki doğrultuda çapraz elemanlar tarafından karşılanacaktır.
İbrahim YILDIZ
