Halk arasında Part-time çalışma olarak bilinen kısmi süreli çalışma, İş Kanunu ile belirlenen esnek çalışma biçimlerinden biridir. Part-time yani kısmi süreli çalışma, işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli çalışan bir işçiye göre daha az oranda belirlenmesi durumudur. Mevcut yasal mevzuata göre kısmi süreli çalışma süresi, tam zamanlı çalışanın haftalık çalışma süresinin 2/3 olarak belirlenmiştir. İş Kanunu’na göre haftalık çalışma süresi en çok 45 saat olduğuna göre, haftada en fazla 30 saat çalışan işçiler kısmi süreli çalışan olarak kabul edilmektedir.
Kısmi süreli (Part-time) çalışan işçilerin sosyal güvenliği hakkında bilinmesi ve dikkat gereken hususlara değinmek gerekirse şunları sıralayabiliriz;
Öncelikle, kısmi süreli çalışan işçilerde diğer işçiler gibi sigortalı olmak zorundadır ve işveren çalışma şartları açısından da kısmi süreli çalışan işçilerini diğer işçilerinden farklı bir muameleye tabii tutamazlar.
Kısmi süreli çalışacak işçi ile işveren arasında mutlaka “Kısmi Süreli İş Sözleşmesi” düzenlenmelidir, sözleşmede işçinin yapacağı iş, işe başlama tarihi, ücreti ve çalışma süresi (örnek olarak; haftada Pazartesi, Çarşamba ve Cuma olmak üzere 3 gün veya haftanın Pazar günü hariç diğer günlerinde 14:00 – 17:30 saatleri gibi) net bir şekilde belirlenmeli, sonrasında işçi ile işveren tarafından sözleşme imzalanarak muhafaza edilmesi gerekmektedir.
Kısmi süreli çalışan işçinin işe giriş bildirgesi verilirken süreç yine tam zamanlı çalışan işçilerle aynı şekilde işlemektedir, yani istisnai durumlar hariç işçinin işe giriş bildirgesi çalışmaya başlanılmadan en az bir gün öncesinde elektronik ortamda Sosyal Güvenlik Kurumuna verilmelidir. Yalnızca farklı olarak, Kısmi süreli işçinin işe giriş bildirgesi düzenlenirken, bildirgede yer alan “Kısmi Süreli Çalışma” kısmı mutlaka seçilerek işaretlenmelidir.
Kısmi süreli çalışanın aylık puantaj kaydı tutulmalı ve işçi hakkında Sosyal Güvenlik Kurumuna aylık çalışma bildirimi yapılırken, işçinin ay içerisindeki toplam çalışma saati, günlük çalışma saati olan 7,5 saate bölünerek çıkan gün kadar bildirim yapılmalıdır, 7,5 saate bölünme sonrasında küsurat ortaya çıkıyorsa, küsurat artı olarak bir güne tamamlanmalıdır. Bu hususa bir örnek vermemiz gerekirse; ay içerisinde 95 saat çalışan bir işçinin, çalışma günü bildirimi (95 / 7,5 = 12,6 gün) dolayısıyla 13 gün olacaktır. Ayrıca kısmi süreli işçinin aylık bildirimi yapılırken, eksik gün nedeni 6 kodu seçilerek “Kısmi İstihdam” olarak belirtilmelidir.
Kısmi çalışan sigortalılar hakkında, Sosyal Güvenlik Kurumu’nca istenilmesi halinde, kısmi süreli iş sözleşmesi ve aylık puantaj kayıtlarının ibraz edilmesi zorunludur. Bu belgelerin ibraz edilmemesi halinde işverene idari yaptırım uygulanacağı gibi, kısmi süreli yapılan bildirimler de tam güne çevrilerek yine işveren hakkında prim tahsilatı ve bu hususa ilişkin ayrıca idari yaptırım uygulanacaktır.
Part-time yani kısmi süreli çalışma hakkında kamuoyunda en çok sorulan sorularından bir tanesi, kısmi süreli çalışmanın her meslek kodunda uygulanıp uygulanmayacağı ile kısmi süreli çalışanın aynı işyerinde tam zamanlı çalışmaya geçip geçmeyeceği dir?
Kısmi süreli çalışma en çok üniversite öğrencileri ile teknik elemanlar arasında yaygın olup, hazır gıda ve zorunlu teknik eleman çalıştıran işyerlerinde sıklıkla görülmekte ise de, mevcut yasal mevzuatta kısmi çalışma için belirlenmiş herhangi bir iş veya meslek kolu bulunmamaktadır, dolayısıyla işveren ve işçi arasında sözleşmeye bağlanmak koşuluyla her iş ve meslek kolunda uygulanabilecektir. Ayrıca işyerinde kısmi süreli çalışan işçinin, ihtiyaç görülmesi halinde aynı işyerinde tam zamanlı çalışmaya geçmesinde de herhangi bir engel bulunmamaktadır.
Konuya ilişkin kamuoyunda merak edilen sorulardan bir tanesi de; Kısmi süreli çalışanların yıllık izin ve kıdem tazminatı alıp alamayacağıdır.
Kısmi süreli çalışanlar işe başladıktan sonra bir yıllık süreyi tamamlamış iseler, yıllık izni hak etmiş olacaklardır, bu kişilerin yıllık izinleri, çalıştıkları süreye orantılı olarak hesaplanmaktadır. Tam zamanlı çalışan bir işçi bir yılın sonunda 14 gün izin kullanmaya hak kazanırken, ayda ortalama 15 gün kısmi süreli çalışan bir işçi 7 gün yıllık izin hak edecektir. Ayrıca, kısmi süreli çalışanlar, işe girişlerinden itibaren bir yılı doldurmaları sonrasında kıdem tazminatına da hak kazanırlar. Kısmi süreli çalışanların kıdem tazminatı hesaplanırken, yıl içindeki kısmi çalışma süresiyle orantılı olarak belirlenir ve son 30 günlük zaman zarfında alınan son brüt ücretleri esas alınarak belirlenen oranda ödeme yapılmaktadır.
Kısmi süreli çalışmayla ilgili kamuoyunda sıkça sorulan diğer bir soru ise; kısmi süreli çalışan kişilerin genel sağlık sisteminden ne şekilde yararlanacağıdır?
Kısmi süreli çalışan işçi ay içinde 8 günden az çalışmakta ise, sağlık hizmetlerinden yararlanabilmek için genel sağlık sigortası primlerini 30 güne tamamlayarak, fark primi ödemesi halinde sağlık yardımından faydalanabilecektir. Ayda 8 günden fazla çalışması olan işçilerin ise, ayrıca genel sağlık sigortası primi ödemelerine gerek yoktur, bu kişiler tam zamanlı çalışanlarda olduğu gibi sağlık hizmetlerinden faydalanabilmektedir.
Şerafettin YILDIZ / Sosyal Güvenlik Denetmeni
