Dr. Öğr. Üyesi Gözde MERT
Nişantaşı Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi
İşletme Bölüm Başkanı & Gözde Araştırma Şirketi Kurucusu
“Başarının sırrı mesleğinizi tatiliniz yapmaktır.” Mark Twain
Tükenmişliğin kelime açılımı “çaba göstermeme durumu, gücünü yitirmiş olma” şeklinde açıklanmaktadır. Günümüzde teknolojik, bilimsel, ekonomik ve sosyal alanda çok hızlı gelişim ve değişmelerle karşılaşılmaktadır. Bunun sonucunda kişilerin yerine getirmesi gereken görevler artmakta, çevre ile olan ilişkiler çeşitlenmekte ve zamanın etkin kullanımının gerekliliği zorunda duruma gelmektedir. Hayatın kişiler için karmaşıklaşmasıyla gelişen bu dönem, insanların aldığı enerjiden fazlasını harcayarak duygusal ve fiziksel kaynaklarının tükenmesine neden olmaktadır. Tükenmişlik ismi verilen bu süreç hizmet sektöründe faaliyet gösteren bireylerle yapılan çalışmalarla 1970’lerde Amerika’da ortaya konmuştur.
Cherniss (1980) tükenmeyi; talepler ile kaynaklar arasında oluşan dengesizlikten doğan transaksiyonel aşama şeklinde açıklamaktadır. Dengesizliğe karşı gerginlik, yorgunluk ve endişe duygularıyla birlikte hızlı, duygusal tepki verilmesi aşaması izlediğini, bu sürecin ardından, robot ve şüphecilik hareketleri de dâhil hareket ile davranışta birkaç değişikliğin gözlemlendiğini bildirmiştir.
Tükenmişliğe Neden Olan Faktörler
Tükenmişliğe neden olan unsurlar incelendiğinde, birden fazla faktör olduğu görülmektedir. Bu faktörlerin bir bölümü insanların çalıştığı çevreden yani örgütsel; bir bölümü de kişilerden yani bireysel faktörlerden kaynaklanmaktadır.
Bireysel Faktörler
Tükenmişliğin etkilerinden dolayı sosyal yaşamda ve iş dünyasında önemi vardır. Öncelikle, tükenmişliğin, kişilerin fiziksel ve psikolojik sağlığı üzerinde negatif etkileri vardır. Tükenmişlik, uyuşturucu ve alkol bağımlılığı, aile uyumsuzluğu, uykusuzluk ve yorgunluk gelişiminde varsayılan bir faktördür. Bazı çalışmalarda medeni durum, cinsiyet ve yaş gibi bazı demografik özelliklerin tükenmişlikle ilgili olduğu ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca, saldırganlık, dışa dönüklük, nevrotiklik ve içe dönüklük gibi kişilik özellikleri üzerine yapılan çalışmalarda tükenmişlikle demografik özelliklerin ilişkili olduğu bulunmuştur. Yapılan araştırmalarda tükenmişliğe neden olan bireysel faktörlerin; cinsiyet, yaş, eğitim düzeyi, medeni durum, yapılan işe karşı duyulan ilgi ve kişilik özellikleri olduğu belirtilmiştir.
Örgütsel Faktörler
Tükenme konusunda kişisel etkenler önemli bir rol oynasa da örgütsel etkenler, tükenmişlikte en fazla toplam etkiyi oluşturduğu ifade edilmektedir. Örgütsel seviyede de bireysel seviyede olduğu gibi verilenlerin karşılıkları alınmaz ise bu durum, tükenme sonucunu meydana getirebilir.
Tükenmişliğin Sonuçları
Tükenmiş çalışanların neden olduğu birden fazla dolaylı ve doğrudan sonuç bulunmaktadır. Tükenmiş çalışanlar incelendiğinde, düşük iş tatmini, verimsizlik ve bu kişilerin sağlığında olumsuzluklar gözlemlenmiştir. İşten ayrılma seçeneğini kullanan bireyler, işten ayrılmasa bile tükenmişliğin neticesinde sahip oldukları negatif enerjiyi çevresindeki kişilere yansıtırlar.
Yaşadıkları şüphecilik problemi, iş arkadaşları ile olan ilişkilerini ve çalışma ortamlarını yakından etkilemektedir. Bununla birlikte, tükenmiş çalışanlarda işe geç gelme ve yüksek oranda bir sebep bularak işe gelmeme durumu gözlemlenmektedir.
Tükenmişliğin hâkim olduğu ortamlarda, bir şirketin en önemli varlığı olan entelektüel sermaye değer kaybetmektedir. Yüksek düzeyde tükenmişlik, azalan performans ve tükenmişliğin olumsuz sonuçları, işletmenin kişilerarası ve entelektüel kapasitesini erozyona uğratmaktadır.
Sadece, hızlı karar alabilen, algılama yetenekleri yüksek ve pazar taleplerine duyarlı olan örgütler başarılı olup, hayatta kalabilmektedir. Tükenmişlik sendromuna karşı önlem alamayan örgütlerde, bu durumdan yenilgi ile çıkmaya mahkûm olacaklardır. Tükenmiş çalışan, inovasyon ve mükemmelliğe en az ilgi gösteren ya da göstermeyen bireydir.
Detaylı bilgiler için aşağıdaki eseri okuyabilirsiniz.
Mert, G. & Öztekin, A. (2022). Pandemi döneminde sağlık sektöründe çalışanların mesleki tükenmişlik düzeylerinin duygusal zekâ üzerindeki etkisi. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 227-242. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/2068251
