“Döngüsel ekonomi tasarım yoluyla onarıcı ve yenileyicidir.” Ellen MacArthur

Ülkelerin en büyük sorunlarından biri üretim süreçlerinde doğal çevrenin bozulması ve kirliliğe neden olması, buna bağlı olarak da ekosistemin gün geçtikçe tahribi ile karşılaşılmaktadır. Döngüsel ekonomi, doğanın biyolojik döngüsünü, ürünlerin uygun bir şekilde atıldıklarında çevre açısından verimli bir biçimde yeni ürünlere dönüştürüldüğü teknolojik bir döngüye ilişkilendiren bir fikirdir.

Döngüsel ekonomi, doğada bulunan kıt kaynakların ve atık maddelerin geri dönüşümünün sağlanarak tekrar kullanılmasına olanak tanımaktadır. Döngüsel ekonomi ile asıl amaç; doğal kaynakların daha az kullanılarak, ekonomiye kazanç sağlanmasıdır.

Döngüsel ekonomi literatürde 3R kavramı ile açıklanmaktadır. 3R’nin anlamı İngilizce’de Recycle (geri dönüşüm), Reuse (yeniden kullanım) ve Reduce (azaltma) olarak ifade edilmektedir. Bu kavramlar aşağıdaki gibi tanımlanmaktadır:

• Geri dönüşüm; atık maddelerin doğrudan bir şekilde kullanımı için dönüştürülmesi ve işlevsel bir hale gelmesidir.
• Yeniden kullanım; atık maddelerin tamir ve onarımı, yenilenmesi ya da yeniden üretimle tamamen veya kısmen üretimde kullanılmasıdır.
• Azaltma; üretim ve tüketim süreçlerinde meydana çıkan atıkların azaltılmasıdır.

European Academies Science Advisory Council (EASAC) tarafından Avrupa Birliği için döngüsel ekonominin yarattığı faydalar aşağıdaki gibi belirtilmektedir:

• Tasarruf yapılarak, hammadde ve enerji bağımlılığının azaltılması ile rekabet gücünün artırılması
• Sera gazı emisyonlarının azaltılması sayesinde iklim değişikliği ile mücadele politikasına katkı sağlaması
• Yeni iş ve istihdam olanaklarının yaratılması
• Tedarik güvenliği sağlanarak, maliyet artışının kontrol edilmesi
• Atıkların azaltılarak, yeniden kullanımının sağlanmasıyla çevre kirliliğinin düşürülmesi

Döngüsel ekonomi sistemi, belirtilen potansiyel faydalarının yanında yeşil büyüme modeline de alternatif olmasının yanında kalkınmanın sürdürülebilir olmasına da katkı sunmaktadır. Bunun gerçekleştirilebilmesi amacıyla atık ve kaynakların yönetimi merkeze alınarak sorumlu üretim ve tüketim kalıplarının hazırlanması ve böylelikle karbon ayak izinin azaltılması amaçlanmaktadır.

Döngüsel ekonomi, sosyal, çevresel, ekonomik alanda kaynak verimliliğinin sağlanması konusunda bir araç olarak da görülmektedir. Döngüsel ekonomik sistem ile verimliliğin sağlanması ülkelere çeşitli tasarruf olanakları sunmaktadır. Bu faydanın yanında ekonomiye, işletmelere ve tüketiciye sağlanan diğer faydalar ise şunlardır:

• Hızlı fiyat değişimlerinin ve arz riskinin azaltılması
• Sektörel değişim ve istihdamdaki artışlar
• Azaltılmış dışsallıklar
• Malzeme ve ürün faturaları ve garanti risklerinin azaltılması
• Müşteri bağlılığının geliştirilmesi
• Ürün yaşam döngüsünün yönetilebilmesi
• Ürün ve malzemelerde seçim kolaylığı
• Ürün ve malzemelerde oluşan erken eskime maliyetlerinin düşürülmesi
• Ürün ve malzemelerin geri dönüşümü ile elde edilecek olan faydanın artması

Avrupa Birliği döngüsel ekonomik sisteme geçiş kapsamında 11 Aralık 2019 tarihinde “Avrupa Yeşil Mutabakatı” ile yeni bir büyüme stratejisi benimsemiş ve öncelikli politikalarından biri durumuna getirmiştir. Örneğin; Avrupa Birliği’nde materyal bazındaki kazanç 265-490 milyar Euro arasındadır. Bu rakamlar, mevcut sektörde toplam gider maliyetinin %23’üne tekabül etmektedir. Ulaşım, gıda ve yapı sektöründe sisteme uyum süreci ile birlikte yıllık 600 milyon Euro tasarruf olacağı öngörülmektedir.

Dr. Öğr. Üyesi Gözde MERT

Nişantaşı Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi

İşletme Bölüm Başkanı & Gözde Araştırma Şirketi Kurucusu

Detaylı bilgiler için aşağıdaki eseri okuyabilirsiniz.

Mert, G. (2021). Döngüsel Ekonomi Kapsamında Yeşil Yönetim Anlayışı, Eds. Mahmut Tekin ve Gözde Mert, Yeşil Yönetim, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara.