Çalışma hayatında sosyal güvenlik; çalışanları, karşılaşma ihtimali olan tehlikeler ve sonuçlarına göre, çalışamaz veya muhtaç duruma düşme riskine karşı koruma altına alarak bu kişilere gelir garantisi sağlayan bir sistemdir. Ayrıca Sosyal Güvenlik hakkı, yasalarla koruma altına alınmış vazgeçilemez bir haktır. Bu nedenle, işverenler gerek kendi gerekse çalışanlarının sosyal güvenlikleri için yasalarla belirlenen tüm iş ve işlemleri yapmak zorundadır.

Bu kapsamda, işçinin işe başlatılması sürecinde izlenmesi gereken sosyal güvenlik prosedürleri ve dikkat edilecek hususlara genel hatlarıyla değinelim;

İşçinin sigortalılığı (sosyal güvenliği) işe giriş bildirgesi verilmesi ile başlar ve işveren işe başlatacağı her bir işçinin işe giriş bildirgesini Sosyal Güvenlik Kurumuna elektronik ortamda iletmek zorundadır. İşe Giriş Bildirgesi, kriterleri Sosyal Güvenlik Kurumunca belirlenmiş, işçi/işveren açısından birtakım bilgiler içeren ve her işçi adına düzenlenmesi zorunlu bir belgedir. İşe giriş bildirgesi düzenlenirken dikkat edilmesi gereken en önemli unsur işçinin işe başlayacağı tarih ve bildirgenin düzenlendiği tarihtir, bunun dışında işçinin yapacağı iş (meslek kodu), çalışma türü (tam veya yarı zamanlı), varsa özürlülük veya emeklilik durumu gibi hususlara da dikkat edilerek tam, doğru ve eksiksiz bilgilere yer verilmelidir.

Mevcut sosyal güvenlik mevzuatına göre, işe giriş bildirgesi, işçinin işe başlayacağı günden en az bir gün öncesinde düzenlenerek Sosyal Güvenlik Kurumuna elektronik ortamda gönderilmelidir. İşçiyi işe almaya karar veren işveren, işçisinden gerekli bilgi ve belgeleri aldıktan sonra işçinin çalışmaya başlayacağı günü belirlemeli ve belirlenen günün öncesinde, işçinin işe giriş bildirgesini vermelidir, bu kurala uymayarak işe giriş bildirgesinin işveren tarafından geç verilmesi veya bu durumun Sosyal Güvenlik Kurumunca tespit edilmesi halinde işveren hakkında idari para cezası uygulanacaktır.

İşe giriş bildirgesinin verilme süresi açısından bazı istisnaları vardır, bunların hepsini olmasa da genel olarak bilinmesi gerekenleri sayalım;

-Balıkçılık, tarım, inşaat gibi sektörlerde faaliyet gösteren işyerleri, işe giriş bildirgesini işçinin işe başladığı günün mesai bitimine kadar verebilmektedir.

-Yeni tescil edilen işyerlerinin ilk bir aylık süre içerisinde işe başlattığı işçileri için işe giriş bildirgeleri ilk bir aylık süre içerisinde verilebilmektedir.

-Resmî tatil gününü takip eden iş günü işe başlatılan işçiler için, işe giriş bildirgesi işe başladığı gün içerisinde verilebilmektedir. Bu duruma örnek vermek gerekirse Pazartesi işe başlayan işçinin işe giriş bildirgesi aynı gün içerisinde verilebilmektedir.

Bu konuda işverenlerin en çok merak ettiği ve sorduğu soru; işe başlayacağı günün öncesinde işe giriş bildirgesi verilen işçi işe başlamazsa ne yapılacağıdır?

İşe başlamadan önce işe giriş bildirgesi verilen, ancak işe başlaması gereken gün itibariyle işe gelmeyen işçinin işe giriş bildirgesi, işe başlaması gereken tarihi takip eden ilk iş günü içinde elektronik ortamda işveren tarafından iptal edilebilmektedir, işe başlama tarihini takip eden ilk iş günü içinde belgenin iptal edilmesinin unutulması halinde ise, işverenin işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik Merkezine dilekçe ve varsa eki kanıtlayıcı belgelere (işçinin başka bir işyerine başladığını gösterir belge veya işçinin neden işe başlamadığını açıklar imzalı dilekçesi gibi) ile müracaat ederek söz konusu işe giriş bildirgesinin iptalini talep etmesi gerekmektedir.

 Şimdi de deneme süresi ve süreçte ki sosyal güvenlik konusuna değinelim;

Deneme süresi kanunla belirlenmiş bir hak olup, işçi açısından iş ortamı ve çalışma şartlarının deneyimlenmesi, işveren açısından ise işçinin işe uyumluluğunun ölçülmesini amaçlayan bir süreçtir. Deneme süresi mevcut yasal mevzuata göre en fazla 2 ay olarak belirlenebilmektedir, eğer işyerinde toplu sözleşme yapılıyorsa bu süre 4 aya kadar da uzatılabilmektedir. Deneme süresi işçi ile yapılan iş sözleşmesinde belirlenmesi halinde 2 ayı geçmemek üzere belirlenen süre kadar uygulanabilmektedir. Deneme süresi belirlenmiş olan iş sözleşmesinin deneme süresi içinde gerek işçi tarafından gerekse işveren tarafından feshedilmesi halinde tarafların bildirim şartına uymasına ve ihbar tazminatı ödemesine gerek bulunmamaktadır.

Deneme Süresi hakkında en çok merak edilen soru; deneme süresinin ve bu sürede işçinin sigortalılığının zorunlu olup olmadığıdır?

Deneme süresi yukarıda da bahsettiğimiz gibi ancak iş sözleşmesiyle belirlenmesi halinde en fazla 2 ay, toplu sözleşmeyle belirlenmesi halinde en fazla 4 ay uygulanabilir, işçi ile iş sözleşmesi yapılmaması veya iş sözleşmesi yapılsa bile sözleşmede deneme süresi belirlenmemesi halinde deneme süresinin uygulanması mümkün olmayacaktır. İşçiyi işe başlatırken ister deneme süresi belirlensin isterse belirlenmesin, işçinin sigortalılığı açısından hiçbir istisnası yoktur, bu nedenle işçinin her şekilde işe başlatılmadan önce yasal süresi içerisinde mutlaka sigortalılığının yapılması gerekmektedir. Ayrıca deneme süresinde olan işçilerin, ücretleri, fazla mesaileri, yol ve yemek ücreti gibi tüm haklarının da eksiksiz ödenmesi gerekmektedir.

Diğer bir husus ise işçinin deneme süresinin sonrasında işyerinde çalışmaya devam etmesi durumunda da yıllık izin, kıdem tazminatı gibi hakları hesaplanırken deneme süresi de dahil edilerek ilk çalışmaya başlangıç tarihinden itibaren hesaplanması gerekmektedir.