Serbest bölgeler, bir ülkenin siyasi sınırları içinde bulunmakla birlikte, dış ticaret, vergi ve gümrük mevzuatlarının uygulanması bakımından gümrük hattı dışında kalan, ülkenin mali mevzuatının tamamen ortadan kaldırıldığı veya önemli ölçüde uygulanmadığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş kapsamlı teşvik ve muafiyetlerin uygulandığı ve sınırları belirlenmiş yerlerdir.
Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren ülkemizde serbest bölgeler kurulması için çeşitli girişimler yapılmış olmasına rağmen 1980’li yıllara kadar bu konuda önemli bir başarı elde edilememiştir. 24 Ocak 1980 ekonomik kararları ile ülkemiz ithal ikameci sanayileşme politikasını terk etmiş ve ihracata yönelik sanayileşme politikasını benimsemiştir. Bu çerçevede serbest bölgeler ile ilgili çalışmalar yeniden gündeme gelmiş ve 1985 yılında 3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu çıkarılmıştır.
Halen Türkiye’de İstanbul’da 3, Kocaeli ve İzmir’de 2 şer, Bursa, Denizli, Mersin, Antalya, Trabzon, Rize, Samsun, Tekirdağ, Gaziantep, Kayseri, Adana, Erzurum ve Mardin’de birer olmak üzere toplam 20 adet serbest bölge kurulu bulunmaktadır.
- SERBEST BÖLGELERİN ÇEŞİTLERİ
Serbest bölgeler, kuruluş amaçlarına, bulundukları ülkenin ekonomik ve coğrafi yapısına, ülkelerin bu bölgelerden beklentisine göre çeşitli biçimler alabilir.
2.1. Serbest Ticaret Bölgeleri
Serbest ticaret bölgeleri, malların sadece depolanması, paketlenmesi, satışa hazır hale gelmesi için bazı işlemlere tabi tutulması, nakliyesi gibi faaliyetlerin yapılmasına izin verilen serbest bölgelerdir. Bu bölgelerde reeksport ve transit ticaret gibi ticari faaliyetlere de izin verilmektedir. Serbest ticaret bölgelerinde sınai faaliyetlere izin verilmemektedir. Serbest ticaret bölgelerinin başlıca faaliyetleri ev sahibi ülkenin transit ticaretini geliştirmeye, ithalat ve ihracatını kolaylaştırmaya yönelik faaliyetler ile depolama ve malların işlenmesidir.
2.2. Serbest Üretim Bölgeleri
Serbest üretim bölgeleri, serbest ticaret bölgelerinin aksine sınai faaliyetlerin de yapıldığı serbest bölgelerdir. Bu bölgeler genellikle uluslararası sermayenin ucuz işgücü ve hammaddelerden yararlanmak için yatırım yaptıkları bölgelerdir. Bu bölgelerde yatırım yapmak isteyen yatırımcılara, gümrük kolaylıklarının yanı sıra mali teşvikler sağlanmakta ve bürokratik prosedürler azaltılmaktadır. Serbest üretim bölgeleri yabancı yatırımcılara vergisiz makine ve hammadde ithali, sermaye ve kâr transferi garantisi, bitmiş ve yarı bitmiş malların ihracında gümrük vergisine tabi olmama, fabrika binası sağlanması gibi çeşitli teşviklerin sağlandığı bölgelerdir.
2.3. Serbest İhracat Bölgeleri
Serbest ihracat bölgeleri, ihracat amacıyla üretime tahsis edilmiş, ithal edilen hammadde ve diğer ara girdilerin nihai ürüne dönüştürüldüğü serbest bölgelerdir. Bu bölgeler bir ticaret bölgesi olmaktan çok, bir üretim bölgesidir. Bu bölgeler sadece dünya pazarlarına yönelik üretim yapan firmalara açıktır. Bu bölgelerde yapılan üretim mutlaka ihracata yönelik olmalıdır. Bu bölgelerde genellikle çokuluslu şirketlerin uydu firmaları faaliyet göstermektedir.
