1. Kredinin Tanımı
Kredi kelimesi, günlük dilde genellikle itibar, güven anlamında kullanılmaktadır. Kredi genel olarak; belirli bir süre sonra ödeme vaadi ile mal, hizmet ve para cinsinden satın alma gücünün sağlanması veya var olan satın alma gücünün belirli bir zaman sonra geri alınmak üzere başka bir kimseye devredilmesidir(1). Bir başka ifadeyle kredi, bir mevcudun, belli bir süre sonra geri alınması koşuluyla verilmesi veya verilmiş bir varlığın ödenmesine kefil olunmasıdır.
Bankacılık açısından kredinin tanımı ise; kredi değerliliği konusunda bir karara ulaşabilmek için gerekli ve ilgili görülen çeşitli bilgi ve etkenlerin değerlendirilmesi sonucunda kredi talebinde bulunan bir gerçek ya da tüzel kişiye, yasalar ve banka kredi politikası göz önünde bulundurularak, ihtiyaca uygun düşecek tutar ve vadede para, garanti veya kefalet vermek şeklinde tanınan olanak ya da limittir(2).
5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 48. maddesine göre; bankalarca verilen nakdi krediler ile teminat mektupları, kontrgarantiler, kefaletler, aval, ciro, kabul gibi gayrinakdi krediler ve bu niteliği haiz taahhütler, satın alınan tahvil ve benzeri sermaye piyasası araçları, tevdiatta bulunmak suretiyle ya da herhangi bir şekil ve surette verilen ödünçler, varlıkların vadeli satışından doğan alacaklar, vadesi geçmiş nakdî krediler, tahakkuk etmekle birlikte tahsil edilmemiş faizler, gayrinakdi kredilerin nakde tahvil olan bedelleri, ters repo işlemlerinden alacaklar, vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri ile benzeri diğer sözleşmeler nedeniyle üstlenilen riskler, ortaklık payları ve BDDK tarafından kredi olarak kabul edilen işlemler izlendikleri hesaba bakılmaksızın kredi sayılır.
2. Kredi Değerliliğinin Belirlenmesi
Bankanın hangi müşterisine ne tutarda kredi kullandıracağı önemli bir karardır. Bankalar bu kararı verirken kredinin beş “K”sı olarak adlandırılan temel faktörleri değerlendirirler. Bunlar karakter, kapasite, kapital (sermaye), karşılık (teminat) ve koşullardır.
a. Karakter: Müşterinin borcuna sadakatini ifade etmektedir. Bu durum müşterinin geçmiş performanslarına bakarak anlaşılır. Bankalar taahhütlerini yerine getirme ve borçlarını zamanında ödeme konusunda temiz sicili olan kişilere ve işletmelere kredi kullandırmayı tercih ederler.
b. Kapasite: Müşterinin talep ettiği krediyi geri ödeme gücünü gösterir. Kredi verilecek işletmelerin borç ödeme kapasitesi genellikle finansal tablolarında likidite ve borç oranlarına bakılarak tespit edilir.
c. Kapital: Özsermayeleri güçlü işletmeler potansiyel olarak daha iyi müşteri sayılırlar. Bir işletmenin sermayesinin gücü genellikle borç/sermaye ve kârlılık oranlarına bakarak belirlenir.
d. Karşılık: İşletme varlıklarının büyüklüğü kullanılan kredinin karşılığı yani teminatı olarak kabul edilir. Kredi kullandırılan işletmelerin varlıkları ne kadar fazla ise iflas hâlinde kullandırılan kredinin tahsil edilmesi olasılığı o kadar fazla olur. Bu nedenle kredi kullandırılacak müşterinin bilançosu iyi incelenmeli, varlık miktarı ile varlıkları değerlendirme yöntemi görülmeli, varlıkların diğer bankalar, işletmeler veya kişiler lehine rehin edilip edilmediği kontrol edilmelidir.
e. Koşullar: Ülkenin içinde bulunduğu genel ekonomik koşulları ve kredi talep eden müşterinin içinde bulunduğu sektörün durumunu ifade eder. Kredinin geri ödenmesi sadece sözü edilen faktörlere değil, işletmenin kontrolü dışındaki faktörlere de bağlıdır. Ekonomik konjonktür ya da sektördeki olumsuzluklar nedeniyle satışları azalan bir işletme, iyi niyetli olmasına rağmen krediyi geri ödemede zorluk çekebilir. Bu nedenle, ülke geneline ve sektöre yönelik ekonomik koşullar kredilendirmede göz önünde bulundurulması gereken temel ilkeler arasında yer almaktadır.
3. Kredinin Çeşitleri
Gerçek ve tüzel kişilerin farklı ihtiyaçları, kredilerin çeşitlenmesine neden olmuştur. Bunun dışında bankaların kendi aralarındaki rekabetleri de kredilerde farklılık göstermiştir. Her kredinin kendine göre koşulları vardır ve faiz oranları birbirinden farklıdır. Kredi çeşitleri genel olarak ana başlıklar altında toplanırsa yapısal özelliklerine, vadelerine, teminat durumuna, yetki durumuna ve faaliyet durumuna göre sınıflandırılabilir.
3.1. Yapısal Niteliklerine Göre Krediler
3.1.1. Nakdi Krediler
Nakdi krediler, ihtiyaç sahibi kişiye para olarak verilen kredi türüdür. Kredi kullanacak şahıs, faiz oranı karşılığında, planlanan ödeme tablosuna göre geri ödeme yapar. Nakdi krediler genellikle işletmeler tarafından çalışma sermayesi ihtiyacını karşılamak için kullanılır. Nakdi kredi karşılığında banka, müşterisinden faiz ve kredinin türüne göre faize ilave olarak belli bir oranda komisyonda alır. Bankacılık sektöründe nakdi kredilere “Plasman” adı verilmektedir.
Türk Lirası para biriminde kullanılabileceği gibi yabancı para biriminde de kullanılabilir. Spot kredi, rotatif kredi, dövize endeksli kredi (DEK), iskonto kredisi, Eximbank kredisi gibi birçok şekli ile karşımıza çıkar.
Nakdi kredilere örnek olarak borçlu cari hesap, konut kredileri, taşıt kredileri, bireysel krediler türlerini gösterebiliriz. Borçlu cari hesaplar cari hesap hükümlerine göre işleyen, belirli bir limit içerisinde müşteriye para çekme ve yatırma olanağı sağlayan teminatlı ve teminatsız kredilerdir.
3.1.2. Gayri Nakdi Krediler
Gayri nakdi krediler, bir işin yapılması, bir borcun ödenmesi, bir yükümlülüğün yerine getirilmesi konusunda bankanın, alacağı bir komisyon veya ücret karşılığında yükümlü adına taahhütte bulunması, garanti vermesi şeklinde kullandırılan kredilerdir. Müşteriye ödünç olarak para verilmesi söz konusu değildir. Ancak garanti edilen işin yapılmaması veya borcun ödenmemesi halinde muhatabın uğradığı zarar banka tarafından tazmin edilmektedir. Bu tür kredilere örnek olarak teminat mektubu, ithal garantisi, aval ve kabul kredisini gösterebiliriz.
Gayrı nakdi krediler daha çok teminat mektupları ve akreditifler gibi ticari işletmeler tarafından kullanılan ve bankalar tarafından belli bir taahhüdün gerçekleştirilmesine yönelik olarak karşı tarafa yazılı olarak verilen garantilerdir. Taahhüt edilen işlemin karşılığında maddi bir tutar olduğu için bankalar tarafından müşteriye bu tutar kadar bir kredi limiti tesis edilmesi gerekir.
Gayri nakdi krediler ödünç olarak bankanın itibarının verilmesidir. Bu tür kredilerde başlangıçta ödünç para verilmesi söz konusu değildir. Ancak, banka, borç ödenemez veya taahhüt edilen iş yapılamaz ise, alacaklının veya işi yaptıranın uğradığı zararı tazmin etmekle yükümlü olur. Gayri nakdi kredilere örnek olarak teminat mektupları, harici garantiler, kabul/aval kredileri, ithalat akreditifleri gösterilebilir.
3.2. Vadelerine Göre Değişen Krediler
3.2.1. Kısa Vadeli Krediler
Kısa vadeli krediler, kredinin vadesi maksimum 1 yıl olan kredilerdir. Kredi kullanan kişinin bu krediyi plana göre 1 yıl içinde geri ödemesi hedeflenir.
3.2.2. Orta Vadeli Krediler
Orta vadeli krediler, genellikle kredinin vadesi 1 yıl ile 5 yıl arasında olan kredilerdir. Bazı ekonomistler ve bankalar vadesi 10 yıla kadar olan kredileri de orta vadeli kredi olarak sınıflandırmaktadır.
3.2.3. Uzun Vadeli Krediler
Uzun vadeli krediler, kredinin vadesi 5 yıl ve üzerinde olan kredilerdir. Orta vadede olduğu gibi bazen 10 yıl ve üstü olarak da sınıflandırılabilmektedir.
3.3. Teminat Durumuna Göre Değişen Krediler
3.3.1. Açık Krediler
Açık krediler (güvencesiz-teminatsız), kredi müşterisinin itibar ve kredibilitesine güvenilerek, hiçbir teminat alınmadan kullandırılan kredilerdir. Bu tür kredilerde, sadece bir kredi sözleşmesi ve kredi kullanacak müşterinin atacağı imza yeterli güvence olarak kabul edilir. Her ne kadar açık kredi denilse de kullanan müşteri bankaya karşı tüm mal varlığı ile sorumlu tutulur.
3.3.2. Teminatlı Krediler
Teminatlı (güvenceli) krediler, kredi müşterisinin imzasına ek olarak müşteriden başka teminatlarda alınarak kullandırılan kredilerdir. Teminatlı krediler, şahsi kefalet karşılığı ve maddi teminat karşılığı olarak ikiye ayrılır.
a. Şahsi Kefalet Karşılığı Krediler: Kredi müşterisi dışında bir veya daha fazla gerçek veya tüzel kişinin kredi sözleşmesine imzası (kefaleti) alınmak suretiyle kullandırılan kredilerdir.
b. Maddi Teminatlı Krediler: Kredi müşterisinin imzası ile birlikte maddi değerlerin rehini karşılığında kullandırılan kredilerdir. Maddi teminatlı kredilere örnek olarak hisse senedi, tahvil, mevduat ve nakit karşılığı, altın karşılığı, emtia rehini, ticari işletme rehini, kambiyo senetleri rehini ve taşınmaz ipoteği, temlik karşılığı krediler gösterilebilir.
3.3.3. Kullandırılış Şekline Göre Krediler
3.3.3.1. Borçlu Cari Hesap Kredileri
Borçlu cari hesap (Rotatif) krediler işletmelerin banka tarafından tahsis edilen bir kredi limiti dahilinde paraya ihtiyaç duyduğunda kullanılan, nakit fazlası olduğunda ise kapatılan kredilerdir. Bu tür kredilerde faiz üçer aylık periyotlarda ödenmektedir.
3.3.3.2. Spot Krediler
Spot krediler, anlaşma süresi boyunca kredinin vadesinin ve faiz oranının sabit kaldığı kredi türüdür. Kredi vadesinin sonunda anapara ve faiz tek seferde ödenir. Spot krediler piyasadaki faiz dalgalanmalarından etkilenmezler.
3.3.4. Yetki Durumuna Göre Değişen Krediler
3.3.4.1. Şube Yetkili Krediler
Şube yetkili krediler, genel müdürlük tarafından şubeye verilen yetki çerçevesinde kullandırılabilen tüm kredilerdir. Limitler ve risklerin kontrolü sonrasında şubenin izni dâhilinde kredi kullanımı gerçekleştirilir. Şube yetkili krediler, şubelerde, şube müdürü başkanlığında ilgili müdür yardımcılarından oluşturulan komite tarafından onaylanarak yürürlüğe girer.
3.3.4.2. Bölge Müdürlüğü Yetkili Krediler
Bölge müdürlüğü yetkili krediler, genel müdürlük tarafından bankanın bölge müdürlüklerine verilen yetki çerçevesinde kullandırılabilen tüm kredilerdir. Limitler ve risklerin kontrolü sonrasında bölge müdürlüğünün izinleri dâhilinde kredi kullanımı gerçekleştirilir.
3.3.4.3. Genel Müdürlük Yetkili Krediler
Genel müdürlük yetkili krediler (otorize krediler), bankanın genel müdürlüğü veya yönetim kurulu tarafından onaylanarak kullandırılan kredilerdir. Şube ve bölge müdürlüğü yetkisini aşan kredi talepleri, genel müdürlük kredi tahsis müdürlüklerine inceleme ve onay için gönderilir. Genel müdürlükte yapılan incelemeler sonucunda kredi verilmesi ya da verilmemesi konusunda ilgili şubeye talimat verilir ve uygulanılır.
3.3.5. Veriliş Amacına Göre Krediler
3.3.5.1. Tüketici Kredileri
Tüketici kredileri, ihtiyaçlar karşısında kullanılan türdür. Bireysel müşterilerin en çok talep ettiği çeşit tüketim kredilerinin altında şekillenir. Tüketim yapmak amacıyla yani bir mal ya da hizmet almak için bankaların kullanılmasıdır.
3.3.5.2. Yatırım Kredileri
Yatırım kredileri, işletmelere bina, tesis, sabit kıymet vb. yeni yatırımların finanse edilmesi için kullandırılan nakdi ve gayrinakdi kredilerdir. Yatırım kredileri, sabit kıymetlerin finansmanı amacıyla açıldıklarından orta ve uzun vadeli olarak kullandırılırlar.
3.3.5.3. İşletme Kredileri
İşletme kredileri, işletmelerin ticari faaliyetlerini finanse etmek, döner sermaye ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kullandırılan kredilerdir.
3.3.5.4. İhtisas Kredileri
İhtisas krediler, belli bir uzmanlık alanının finansmanı için kullandırılan kredilerdir. İhtisas kredilerine örnek olarak konut kredileri, KOBİ kredileri, ihracat kredileri gösterilebilir.
3.3.5.5. Proje Finansmanı Kredileri
Proje finansmanı kredileri, belli bir projenin finansmanını temin etmek amacıyla kullandırılan kredilerdir. Proje finansmanı kredilerine örnek olarak metro inşaatlarının tamamlanması için kullandırılacak olan bir kredi gösterilebilir.
3.3.6. İş Konusu Açısından Krediler
3.3.6.1. Ticari Krediler
Ticari krediler, bankalar tarafından işletmelerin büyümeleri ve faaliyetlerini devam edebilmeleri için kullandırılan kredi türüdür. Bankalar ticari kredileri kullandırırken işletmelerin risk durumlarını değerlendirirler. Ticari krediler, nakit veya gayrinakdi olarak verilebilir.
3.3.6.2. Bireysel Krediler
Bireysel krediler, bankalar tarafından gerçek kişilere kullandırılan taşıt kredisi, tüketici kredisi, konut kredisi gibi kredilerdir.
[1] Mahmut USTA, Genel Kredi Bilgileri, Pamukbank Eğitim Yayınları, İstanbul, 1992, s. 1
[2] Cemal USUĞ, Temel Kredi Bilgileri, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Yayını, İstanbul, 2016, s. 7
M. Vefa TOROSLU
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Bağımsız Denetçi
vefa.toroslu@gmail.com
