Ters lojistik olarak bilinen; dünyada ise reverse logistics, returns management system, aftermarket supply chain isimleriyle bilinen bu kavram üzerinde biraz duralım.

Ters Lojistik kavramını ele almadan önce bazı aşamalara göz atmakta fayda var. Bu bağlamda hammaddeden müşteri teslimatına kadar kapalı parantez içinde geçen süreçte karşımıza 4 lojistik türü çıkmaktadır:

1.Tedarik Lojistiği,

2.Üretim Lojistiği

3.Dağıtım Lojistiği

4.Geri Dönüş Lojistiği (Ters Lojistik)

1.Tedarik Lojistiği, 

Üretim yapmak üzere siparişe bağlanmış hammadde ve malzemenin fabrikanın/tesisin depolarına çekilmesi için Tedarikçiden başlayıp depoda biten aşamaların tümü olarak değerlendirebiliriz.

2.Üretim Lojistiği

Üretim yapılmak üzere üretim hatlarına çekilen ürün ağacı bileşenlerinin üretim hatlarındaki hareketi de dahil olmak üzere nihai ürünün tüketicilerin kullanımına sunulacağı yere ulaştırılması sürecidir.

3.Dağıtım Lojistiği

Ürünlerin tüketiciye ulaşmasına kadar geçen süreçtir. Tüketicinin aldığı hizmet kalitesinde yaptığı değerlendirmede, en yüksek katsayı çarpanı dağıtım lojistiği faaliyetlerdir. Üretici Dağıtım Lojistiği ile müşterisine lojistik anlamda sunumunu yapmış olur. Üreticiler Dağıtım lojistiğindeki araçları kullanarak Dağıtım lojistiği ile yer, zaman ve miktar faydası sağlar.

Rekabetin büyümesine paralel olarak lojistik faaliyetlerinde dış kaynak kullanımı artmıştır. Daha önce üreticiler ve dağıtıcılar Dağıtım Lojistiği faaliyetlerini kendi bünyelerinde çözme eğiliminde iken; günümüzde dağıtım lojistiği kısmen veya tamamen konusunda uzman firmalardan dış kaynak hizmeti olarak temin edilmektedir. Böylece üretici ve dağıtıcılar ana işlerine yoğunlaşarak müşteri dönüşlerine hızlı cevap verme, teknolojik gelişmeleri takip ederek AR GE çalışmalarına daha iyi odaklanma, dağıtım lojistiği yatırımlarını azaltarak maliyetlerini düşürme gibi avantajları elde edebilirler.

4.Ters Lojistik

Artık tüketicinin ürün satınalma nedeni eldekinin iş görmemesi değil; trenddeki değişiklikler, daha fazla çeşitte ürün talep etmesini tetikleyen lüxe dayalı tüketim alışkanlığı, üreticinin kullanım süresinin daha kısa olduğu ürün tasarım metotlarını seçmesi gibi sebepler oluşturmaktadır. Bu durum bir ürünün 2. dönem kullanımını gerekli hale getirmiştir. 2. dönem kullanımından kastımız ise ürünü hurda olmaktan çıkarıp tekrar kullanımı için değerinin korunarak müşterinin alımına sunmaktır.

Ters Lojistik; ürün değerinin korunması veya gerekiyorsa uygun şekilde yok edilmesinin sağlanması amacıyla bir ürünün satıldıktan sonra tamir için geri gönderilmesi, eski ürünlerin alınıp yenisiyle değiştirilmesi, ürünün üretim fazlası olması, hatalı, tüketici tarafından iade edilen, miadını doldurmuş, kullanılmamış, satılamamış, serisi bozulmuş emtia, üretimin bir aşamasında yapılan hatanın düzeltilmesi için ürün geriye çağrılması ve garanti kapsamındaki geri dönüşlerin verimli ve maliyet avantajlı akışını planlayarak tüketim noktasından üretim noktasına geri dönme sürecidir.

Artan nüfus ve taleplerin ihtiyaç düzeyinden çıkıp ihtiyaç+isteklerin toplamı olarak şekillenmesine bağlı olarak dünyadaki kısıtlı kaynağın etkin ve verimli kullanımı bile mevcut talebe cevap verememektedir. Ters Lojistik; kullanılmış ürünlerin geri dönüşümü, var olan kaynağın ikinci defa kullanılması ve tüketim döngüsünde çevreye verdiği zararın azaltılması bakımından tüm dünyanın üzerinde durduğu bir kavram haline gelmiştir.

Ürünlerin üreticilere ve dağıtıcılara geri dönüşü olan Ters Lojistiğin temel faydaları ekonomiklik ve ekolojiktir. Ters lojistiğe konu ürünlerin yeniden değerlendirilmesi veya uygun şekilde imha edilmesi hedeflenen bir prosestir.

Dünyadan ve sektörlerden bazı uygulamalar:

2018 Şubat ayında Amerikan havacılık şirketi Spacex ilk kez uzaya geri dönüşümlü bir roket fırlattı. Florida’daki hava üssünden fırlatılan geri dönüştürülmüş Falcon 8 roketi Uluslararası uzay istasyonuna malzeme taşıyan Dragon kapsülünden ayrıldıktan sonra dünyaya başarılı bir şekilde geri döndü. Roketin geri dönüşümlü hale getirilmesinden sonra şirket fırlatma masraflarını önemli oranda azalttı. Nasa yetkililerinin görüşüne göre yeni bir roketi fırlatma riski geri dönüştürülmüş bir roketi fırlatma riski ile aynı. Tabi bu gelişme, roket teknolojisinde maliyetlerin azalması açısından bir dönüm noktası oldu.

Yaklaşık olarak ABD’de ki Ters Lojistik maliyetlerinin, toplam ABD gayrisafi milli hasılasına oranı %0.5 civarındadır. Amerika ekonomisinde Ters Lojistiğin azımsanmayacak bir paya sahip olduğunu görebiliyoruz bu tabloda.

İnternet üzerinden yapılan perakende satışlarda müşteri ürünü iki boyutlu değerlendirip aldığı için ürün eline ulaştığında beklentisindeki gibi olmamasından ya da bir kusurundan dolayı memnun kalmama durumundan kaynaklı ürün iade sürecine girmesi de bir Tersi Lojistik işlemidir. Dolayısıyla e-ticaret siteleri varlıklarını devam ettirebilmek için tüketicilerine koşulsuz iade garantisi sunmalıdır.

Çoğu kez haberlerde bazı otomotiv devlerinin geri çağırılan otomobillerini duymaktayız.

Araç sahipleri, modele bağlı olarak gerekli parça değişimi için araçlarını yetkili servislere getirmeye çağrılır. Değiştirme işleminden ise ücret alınmamaktadır.

Beyaz eşya, deri ürünleri gibi bazı sektörlerde görülen eski ürünleri alıp yenisiyle değiştirme de bir Ters Lojistik uygulamasıdır. Bu uygulamada uyanık olmamız gereken bir nokta var ki; eski ürünlerinden sıkılan kullanıcılar yeni bir ürünü alabilmek için öncelikle elindeki eski ama çalışır durumda olan ürünün çaresine bakmak zorunda(!) Eskiyi ver yenisini al kampanyaları bu probleme ilaç gibi.. Her ne kadar konu bu minvalde gerçekleşse de totale baktığımızda bu da bir Ters Lojistik uygulamasıdır.

Gazete hurdası geri dönüşümü mümkün olan kağıt türlerinin başında yer alır. Bir günde tonlarca kağıt kullanılmakta ve kullanılan bu kağıtların ciddi boyutta bir kısmı kullanıldıktan sonra çöpe atılmakta. Kağıdın hammaddesi ağaçtır ve sorumsuzca kullanılıp geri dönüşümü sağlanmayan bu kağıtlar için her gün sayısız ağaç kesilmektedir. Kağıdın geri dönüşümü ile ilgili henüz tam bir sistem kurulamamıştır; dolayısıyla toplanan kağıdın önemli bir kısmı çöplerin ayıklanması yoluyladır. Toplanan atık kağıtlar ile daha çok oluklu mukavva, ambalaj kutuları, peçete, mendil, tuvalet kağıdı gibi temizlik kağıtları, defter ve kitap kağıtları, yumurta kartonları yapılabilmektedir. Tüm bu süreçler şuan için aksak işlese de bu da bir Ters Lojistik uygulamasıdır.

Sektöründe hatırı sayılır birçok üretici ve dağıtıcı uzun vadeli büyüme planlarını Ters Lojistiğin sağladığı faydaları fark ederek şekillendirmektedir.

Bu örneklerle net olduğu üzere Ters Lojistik, tüm tedarik zinciri içinde ileri yöndeki lojistik aşamaları kadar önemlidir..

Ters Lojistik uygulamasının firmalara bazı kazançları:

Düşünün ki bir ürün artık istenmediği için veya başka sebeplerden ötürü geri döndüğünde o ürünün alt bileşenleri, üretimde tekrar değerlendirilerek yeni ürünlerin üretiminde hammadde veya alt bileşen olarak kullanılacak. Bu tasarruf ise geri dönen ürünün tamamen fire olmasına tercih edilir.

Üreticinin yasal yükümlülükleri çerçevesinde atık geri dönüşümü, zararlı madde yönetimi gibi bazı sektörleri ilgilendiren başlıklar da Ters Lojistik ile ifa edilmiş olacaktır.

İlaveten B2B(Business to Business) veya B2C(Business to Consumer) ilişkilerinde üreticinin daha çok akılda kalması, sattığı ürünün arkasında duruyor olması, vaad ettiği garanti şartlarına sadık kalıyor olması firmanın bir sonraki siparişi garantilediğinin resmidir. Sadık tedarikçi olunduğu müddetçe sadık müşterileri kazanma ve bunu sürdürülebilir yapma kaçınılmazdır. Bir de şunu unutmamak gerekir ki pazarlama ve reklam argümanlarına göre en iyi akılda kalıcı marka olma yolunda markanın isminin de sürekli tekrarlanması esastır. Ters Lojistikte üretici müşterisiyle ilaveten bir kez daha görüşme şansı yakalamakta ve ismini bir kez daha duyurmaktadır. Bu şansı daha da olumlu bir şekle çevirip müşteriye istediği ürünü teslim ettiği takdirde müşterisinin gözde tedarikçisi olacaktır.

İleri ve Ters Lojistikte akış:

İleri lojistikte tek birimden çok birime taşıma söz konusudur. Ürün sıkı kalite kontrol süreçlerinden geçer. Ürün paketlemesi işletmenin standartlarına göredir, nakliye rota bilgileri açıktır. Tüm süreçlerin maliyetleri belirlidir. Ürün müşteriye hızlı ulaşmalıdır, envarter yönetimi ve pazarlama stratejileri belirlidir.

Ancak Ters Lojistikte çoktan(müşterilerden) tek birime taşıma söz konusudur. Ürün kalitesi düzgün dağılmaz, ambalajlar genelde zarar görmüştür dolayısıyla paketlemenin standart olmaması, üretici işletmenin ve çalışanın ürünü tanımasını güçleştirir. Maliyet kalemleri sabit değildir, birçok faktörden etkilenir. Ürünün hızlı bir şekilde üreticiye ulaşması öncelik değildir. Envarter yönetimi ve pazarlama stratejileri değişkenlik gösterir. Ters lojistikteki bu güçlüklerin aşılması ve ters lojistiğin standartlara oturtulabilmesi için işletmelerin bilişim sistemlerini, geri dönüşleri izleyecek şekilde yapılandırmaları gerekir.

Ters Lojistik ile geri dönen ürünün üreticideki akış prosesi:

Üretici Ters Lojistik ile geri teslim aldığı ürünün işletmedeki akış sürecini belirlemelidir ki; bu akış müşteriye doğru gerçekleşmiş akışın tersi olacaktır. Bu süreçte yine ilk akışta devreye giren tüm departmanlar görevlerinin başında olacaktır.

Satılan bir ürünün geri gelme olasılığı hesaba katılarak müşteriler ile yapılacak anketler gibi geri dönen ürün miktarını öngörecek tahmin metotlarına başvurulabilir. Ayrıca temelde hata oluşumunun engellenmesi amacı ile kullanılan, hatanın mümkün olduğunca erken aşamada çözülmesi için bir kalite iyileştirme tekniği olan Hata Türü ve Etkileri Analizini(FMEA) muhakkak benimsemek gerekir. Bu tekniğe göre her tür hatanın, müşteride nüksedeceği etkilere göre analizler yapılır ve bu analizlerin hepsi ürün daha pazara çıkmadan önce, test aşamaları esnasında hayata geçirilir.

Tabii Üretici Ters Lojistiğin vuku bulacağı ihtimali yönünde bünyesindeki akışı belirlemesi gerektiğinden; ürün alt bileşenlerinin tasarımını ve tedariğini demontaj işlemine uygun olacak şekilde dizayn etmelidir.

Ürünlerin üreticiye geri gelmesi kimin sorumluluğunda olacaktır? Müşteride mi üreticide mi? Buna karar vermek gerekir. Bu resimde en sevimli tercihin üretici tarafından bizzat toplanması yönünde olduğu görünüyor.. Zira müşteri zaten memnun kalmadığı veya her ne sebeple olursa olsun geri gönderdiği ürünün nakliye masraflarını karşılamak istemeyecektir.. Dolayısıyla üretici ürünün kendisine mal oluş masrafları hesaplamasına Ters lojistik geri gelme maliyetlerini de ön görüp eklemesi uygun olacaktır.

İşletmeye gelen ürünün yenileştirip tekrar müşteriye sunulması ve müşterinin yenilenmiş ürünü tekrar kabul etmesi için müşterinin buna ikna olması gerekir. Dolayısıyla bu yönde müşterilerin bilgilendirilmesi esastır. Üretici bunu reklam kampanyaları veya yenilenerek gönderilen ürün ambalajı içerisine müşterisine değer verdiğini ifade eden kurumsal bir not bırakarak da sağlayabilir. Özetle; yenilenmiş ürünün kalite standartları hakkında müşteriyi aydınlatmak gerekir.

Ters Lojistiğin hayata geçirilmesi için bu uygulamanın faydalarının anlaşılması elzemdir. Bu alanda işletmede gerekli düzenlemelerin, ilavelerin ve değişikliklerin yapılması gerekir. İşletmenin A dan Z ye tüm departmanlarında ve kullanılan ERP sisteminde Ters Lojistik entegre edilmesine zemin oluşturulmalı ve bu uygulamanın kurulmasında kolaylık sağlaması için çalışanlara bu yönde eğitim aldırılmalıdır. Ters Lojistiğe bir iş yükü olarak değil de, olmazsa olmaz bir süreç olarak bakabildiği ve kaynak tahsis edildiği ölçüde üretici işletmesine bu sistemi kuracak ve faydalarını görecektir.