2025 Yılına Başlarken “Yeşil Lojistik” Üzerine Hatırlatmalar
Burcu USLULAR

Yılın son ayında, yıl bitmeden ve sonraki yıl yapılacaklar hepimizin gündeminde yoğun bir şekilde yer alıyor. Bu listeler, şirketlerde mevcut ve stratejik faaliyetlere göre hedefler ve regülasyonlar çerçevesinde, bireyler de ise genellikle kişisel hedeflere göre şekilleniyor.

2023 yılı sonunda şirketler için bu listede yer alan önemli konulardan birisi; 29 Aralık 2023 tarih ve 32414 sayılı Mükerrer Resmî Gazete ’de yayımlanan Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (TSRS) ve “Uygulama Kapsamına İlişkin Kurul Kararları” ile TSRS eşik değerleri ölçülerinden en az ikisini (çalışan sayısı 250 kişi, aktif toplamı 500 milyon TL, yıllık net satış hasılatı 1 Milyar TL) art arda iki raporlama döneminde aşan işletmeler için 01/01/2024 “Sürdürülebilirlik Raporlaması” zorunluluk kapsamına alınmasıydı. Pek çok sektörde faaliyet gösteren ve bu kriterleri sağlayan firmalar bu yönde girişimde bulunarak raporlarını paylaşmaya başladılar.

Bir diğeri ise; Avrupa Birliği’nin (AB) sera gazı emisyonlarını azaltmayı ve karbon kaçağını engellemeyi amaçladığı, 1 Ekim 2023’te uygulanmaya başlanan (1 Ocak 2026’dan itibariyle zorunlu) ticari mekanizması Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM) ile hedeflenen Net Karbon Sıfır kavramı ile öncelikle emisyon yoğun “Demir-Çelik, Alüminyum, Çimento, Gübre, Elektrik ve Hidrojen” sektörlerinde sürdürülebilirlik faaliyetlerini hızlandırılması ve zorunluluk kapsamında olmasa dahi TSRS standartlarına uygun Sürdürülebilirlik Raporu hazırlamaları idi.

Bu gelişmeler kapsamında gerek TSRS eşik değerlerini sağlayan ölçekte firmalar yönünden, gerekse SKDM mekanizması kapsamında olan sektörlere paralel olarak hem doğrudan hem de dolaylı olarak en çok etkilenen sektörlerden birisi de LOJİSTİK SEKTÖRÜ olmuştur.  Herhangi bir malın veya malzemenin bir yerden bir yere taşınması lojistik sektörü kapsamında olduğunu düşündüğümüzde aslında tüm bireyleri de kapsayan bir süreçten bahsedebiliriz. Hal böyle olunca 2024 yılında “Yeşil Lojistik” kavramı sektörde faaliyet gösteren Şirketler için rekabeti arttıran bir mekanizma olarak yerini almış, “Yeşil Lojistik Belgesi” ne talep artmış; yeşil lojistik ve sürdürülebilirlik konularının giderek daha fazla önem kazanmıştır.

2024 Aralık ayına girdiğimiz bugünlerde ve 2025 yılına başlarken yapılacaklar listesinde sürdürülebilirlik faaliyetlerine hız kazandırmak veya zorunluluk kapsamına girdiği için raporlama çalışmaları olan firmalar için; çevresel performanslarında olumlu bir etkiyi yakalamak ve rekabet ortamında iyi bir konum elde etmek isteyen şirketler için sadece lojistik kapsamında değil her alanda “Yeşil Lojistik” ile ilgili harekete geçilmesi zorunluluktan öte sosyal sorumluluk haline gelmiştir.

A. Yeşil Lojistik Nedir?

Yeşil lojistik kavramı; çevresel etkileri minimize etmeye yönelik lojistik uygulamalarını ifade eder ve 1990’lı yılların sonlarından itibaren önem kazanmaya başlamıştır. Ancak, bu kavramın akademik literatürde yer alması ve daha geniş bir kitleye ulaşması 2000’li yıllarla birlikte olmuştur.

Yeşil lojistik faaliyetleri doğaya en az zarar veren ve bu lojistik faaliyetlerin doğa üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmeyi amaçlayan bir lojistik yaklaşımıdır. (1)

Yeşil lojistik, çevreyi kirletmekten kaçınarak, doğal kaynakları tüketmeden üretim yapmak ve lojistik faaliyetlerin çevreye olan olumsuz etkilerini ölçerek, bu etkileri en aza indirgemeye çalışmaktır. Yeşil lojistiğin dünya genelinde artan önemine bağlı olarak ortaya çıkan rekabet ortamı, Türkiye’deki firmaların işleyiş ve politikalarını “yeşilleştirmeye” doğru yönlendirmiş ve böylelikle yeşil lojistik uygulamaları görülmeye başlanmıştır.  (2)

Yeşil lojistik, çevreyi koruma ve sürdürülebilirliği artırma amacıyla lojistik süreçlerin optimize edilmesini ifade eder. (3)

B. Yeşil Lojistiğin Temel İlkeleri ve En Yaygın Uygulamalar (3)

Yeşil lojistiğin temelinde birkaç anahtar ilke yatmaktadır. Bu ilkeler, yeşil lojistiğin temel yapı taşlarını oluşturur:

• Enerji Verimliliği:Taşımacılıkta kullanılan enerji miktarını azaltmak, daha az yakıt tüketimi sağlamak.
• Karbon Ayak İzi Azaltma:Lojistik süreçlerde karbon emisyonlarını minimuma indirmek.
• Geri Dönüşüm ve Atık Yönetimi:Ambalaj ve diğer lojistik materyallerin geri dönüşümünü sağlamak.
• Teknoloji Kullanımı:Çevre dostu teknolojilerin benimsenmesi.
• Sürdürülebilir Tedarik Zinciri: Tedarikçilerle birlikte çevre dostu kullanımı. (Kaynak harici eklenmiştir.)

En yaygın yeşil lojistik uygulamaları aşağıdaki şekildedir:

• Alternatif Yakıtlar: Fosil yakıtların yerine biyoyakıtlar veya elektrikli araçlar kullanmak.
• Taşımacılık Optimizasyonu: Rotaları ve yükleme planlarını optimize ederek gereksiz taşımacılığı önlemek.
• Akıllı Depolama: Depolama süreçlerinde enerji tasarrufu sağlamak için akıllı teknolojilerin kullanılması.
• Geri Dönüşüm Programları: Lojistik süreçlerde kullanılan malzemelerin geri dönüşümünü artırmak.

C. Diğer Uygulamalar

Lojistik firmalarının faaliyetlerini “Yeşil” olarak sınıflandırmak adına Uluslararası Standartlar Teşkilatı (ISO – International Organization for Standardization) tarafından verilen kalite belgelerini almayı tercih edebilmektedir.

Türkiye’de kamuya ait tek belgelendirme kuruluşu  olan Türk Standartları Enstitüsü çatısı altında en çok kullanım alanı bulan sertifikasyon sistemi ise  TS EN ISO 14001:2015 Çevre Yönetim Sistemi standardıdır.

Bir diğer uygulama ise; 27 Mayıs 2022 tarihli 31846 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Kombine Taşımacılık Yönetmeliği” ile yürürlüğe giren “Yeşil Lojistik Belgesi” düzenlemesidir. İlgili yönetmelikte belirlenen aşağıdaki şartları sağlayan lojistik faaliyeti yürüten firmalar T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın KEP adresi üzerinden her yıl Ocak ayı süresince başvurabilir ve süresiz olarak bu belgeyi alabilmektedir.

D. Yeşil Lojistik Avantajları (4)

Yeşil lojistiğin hem işletmeler hem de çevre için sunduğu avantajlar şunlardır:

• Çevre Dostu: Karbon ayak izini azaltmaya ve çevresel etkileri minimize etmeye odaklanır.
• Maliyet Tasarrufu: Verimli lojistik süreçleri, yakıt ve enerji maliyetlerini düşürür.
• Müşteri Memnuniyeti: Çevre dostu uygulamalar, müşteri nezdinde olumlu bir algı yaratır.
• Rekabet Üstünlüğü: Yeşil lojistik uygulamaları, işletmelere piyasada rakiplerinden ayrılma fırsatı sunar.
• Sosyal Sorumluluk: İşletmelerin topluma ve çevreye karşı sorumluluklarını yerine getirmelerine yardımcı olur.
• Daha İyi Verimlilik: Verimli envanter yönetimi ve lojistik süreçler, işletmelerin genel verimliliğini artırır.
• Regülasyon Uyum: Çevresel düzenlemelere uyum sağlama konusunda işletmelere kolaylık sağlar.

Yeşil Lojistik Belgesi, sürdürülebilir taşımacılığa geçiş sürecinde işletmelerin çevresel sorumluluklarını yerine getirmelerine ve bu süreçten fayda sağlamalarına yardımcı olan önemli bir düzenlemedir. Yeşil lojistik uygulamaları hem çevreyi koruma hem de işletmelerin rekabet gücünü artırma noktasında önemli avantajlar sunar. Bu nedenle, işletmelerin Yeşil Lojistik Belgesi alarak sürdürülebilirlik yolunda güçlü adımlar atmaları büyük önem taşımaktadır.

E. Tedarik Zinciri ve Yeşil Lojistik

Yeşil Lojistik kavramı aslında “Tedarik Zinciri” süreçleri ile iç içe geçmiş bir kavram olup sadece lojistik faaliyeti yürüten firmalar kapsamında olduğu düşünülmemelidir.

Tedarik zinciri ya da lojistik ağı, ürün (ler) ya da hizmet (ler)’in tedarikçiden müşteriye doğru hareket (ler)’ini kapsayan ve bu süreç içerisindeki örgütler, insanlar, teknoloji, faaliyetler ve kaynaklar sistemlerinin bütününe verilen isimdir. Tedarik zinciri faaliyetleri sürecinde, doğal kaynaklar, hammaddeler ve bileşenler, nihai ürün haline getirilir ve son müşteriye teslim edilir. (5)

Yukarıdaki tanımdan hareketle Yeşil Lojistik kavramı; Sürdürülebilirlik yolunda önemli yere sahip tedarik zincirinin sürdürülebilirliğinin sağlanması açısından hemen her Şirket’in üzerinde durması gereklidir Yazımın başlığında belirttiğim gibi; 2025 yılına geçerken gözden geçirilmesi ve yapılacaklar listesine alınması gereken önemli bir kavramdır.

F. 2025 Yılına Geçerken Yeşil Lojistik Faaliyetleri İçin Neler Yapılabilir?

Kapsamlı bir faaliyet gerektirmediği ve zorunluluk kapsamında olunmadığı durumda “Şirket olarak neler yapılabilir?” literatürden bağımsız, yalın ve anlaşılır şekilde özetlemeye çalışayım.

1. Şirket faaliyetlerinin tedarik faaliyetleri ile ilgili olan kapsamı ve bununla ilgili diğer iş planları belirlenebilir. Sadece online hizmet veren veya alan bir işletme olsanız dahi tedarik faaliyetleri dolaylı olarak ilişkili durumlar söz konusudur.
2. Tedarik faaliyetleri ile ilgili süresi dolan sözleşmelerin revizyonu veya yeni düzenlenecek olan sözleşmelere muhatap tarafların yeşil lojistik faaliyetleri ile ilgili mevcut durumları değerlendirilmelidir. Uygun şartların sağlaması durumunda tüm tedarik zinciri boyunca çevresel ve sosyal sorumluluğun benimseyen, yeşil lojistik faaliyeti gösteren işletmeler ile bağlantıların kurulması yönünde stratejik karar alınabilir.
3. Hali hazırda Şirket bünyesinde ambalajlama yapılarak sunulan ürünler var ise geri dönüştürülebilir ambalaj malzemesi kullanımı sağlanabilir. Müşteriler ile çevresel iş birliği yapılabilir.
4. Ve yine ambalajlı tedarik edilen ürünler var ise geri dönüştürülebilir ürünler kullanan tedarikçiler tercih edilebilir. Tedarikçiler ile çevresel iş birliği yapılabilir.
5. Şirketin iç ve dış faaliyetleri ile ilgili Atık Yönetimi prosedürleri belirlenebilir, çalışanların ve 3.tarafların bu prosedürleri destekleyici tutum ve davranışları ödüllendirilebilir.
6. Şirket bünyesinde kullanılan araç ve teçhizatların bakımı, enerji kullanımı ve depolama alanlarının yönetimi, enerji kaynaklarını yenilenebilir enerji alanlarından sağlanması gibi alanlarda çevre dostu uygulamalar benimsenerek kaynakların tasarruflu bir şekilde kullanılması yönünde gerekli olan revizyonlar ve yatırım süreçleri belirlenebilir.
7. Şirketin iç ve dış faaliyetinde hangi çevre dostu uygulamalara geçiş yapılabilirliğini belirlemek adına tüm süreçlerin gözden geçirilerek revizyona gitmesi yönünde aksiyon planları hazırlanabilir (ISO 14001 sertifikasyonu vb), 2025 yılı itibariyle süreçlere entegre edilmesi sağlanabilir.
8. Şirket içi eğitim planları hazırlanabilir ve tüm çalışanların kapsamlı katılımı ile eğitimler gerçekleştirilerek organizasyonun çevre konusunda bilinçlendirilmesi sağlanabilir.
9. Akıllı teknolojiler ve yapay zekâ destekli yazılımlar araştırılarak uygun olanların 2025 yılı itibariyle süreçlere dahil edilmesi ile ilgili yatırım planları yapılabilir.
10. 2024 yılında bu yönde gerçekleştirilen faaliyetler var ise değerlendirilmeli; şimdiye kadar hiç olmasa dahi 2025 yılı hedefleri hazırlanırken bununla ilgili spesifik hedefler ve birimleri teşvik etmeye yönelik olarak olabilecek en uygun seviyede bütçe ek limitleri belirlenebilir.

Bu listeye daha pek çok madde eklenebilir. Bu konuda danışmanlık veren önemli kişi, kurum ve kuruluşlar da bulunmaktadır. Kapsamlı bir iş planı için profesyonel danışmanlık alınması tercih edilebilir.

Ayrıca sürdürülebilir yeşil lojistik konusunda detaylı bilgi edinmek ve işletmenin sürdürülebilir yeşil lojistik süreçlerini geliştirebilmek için aşağıdaki kaynaklardan da yararlanılabilir.

1. Başta T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Durumu Bakanlığı, T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile Avrupa Yeşil Mutabakatı (Yeşil Anlaşma) resmi internet siteleri.
2. Akademik makale ve araştırmalar.
3. Üniversitelerin lojistik ve sürdürülebilirlik üzerine güncellenen raporları.
4. Lojistik ve sürdürülebilirlik kitapları.
5. Uluslararası standartlar ve sertifikasyon programları.
6. Uluslararası Taşıma İşleri Organizatörleri Dernekleri Federasyonu (FIATA) ve İşletmelerin sürdürülebilirliğini sağlamak için kullanılan bir değerlendirme platformu Ecovadis sektörel organizasyonlar ve platformlar.
7. UTİKAD (Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği) eğitim ve raporları.
8. Coursera ve edX, Karbon Ayak İzi Hesaplayıcıları ve Rota Optimizasyon Yazılımları gibi çevrimiçi eğitim ve araçlar.
9. Endüstri raporları ve dergiler.
10. KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli Sanayiyi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı), Avrupa Birliği Projeleri (Horizon Europe) vb. yerel ve uluslararası destek programları.

Türkiye’de yeşil lojistik uygulamaları için teşvik ve destekler bulunmaktadır. Çoğunlukla bu teşvikler, işletmeleri çevre dostu teknolojilere, enerji tasarrufuna ve karbon emisyonlarının yönlendirilmesine yöneliktir. Türkiye’de yeşil lojistik alanındaki teşvikler, çevre dostu projelere yatırım yapmayı planlayan işletmelere hem finansal destek hem de rekabet avantajı sunmaktadır. Bu Teşviklerden faydalanarak da sürdürülebilirlik hedeflerinizi gerçekleştirebilirsiniz.

Burcu USLULAR

Kaynaklar;

• Mine Büşra YOLCU; “Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Türkiye’deki Yeşil Lojistik Uygulamaları” Araştırma Makalesi; 31.12.2023
• https://lojistikbilimi.com/turkiye-ve-dunyadaki-yesil-lojistik-uygulamalari/
• https://akademicevre.com/yesil-lojistik/
• LInkedin/CASEM – Sürdürülebilirlik Bülteni/ Yeşil Lojistik Belgesi
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Tedarik_zinciri