İşsizlik günümüz toplumlarının en önemli sorunları arasında yer almaktadır. İşsizlik konusunda gençler açısından dikkat çeken özel bir durum ise ne öğrenimde, ne istihdamda, ne de eğitimde olan gençlerin oranını gösteren NEET (Not in Education, Employment, or Training / Neither in Education, Employment, Training) açısından yaygın bir sorun olarak kendisini göstermektedir (1). Örneğin Hollanda’da yaklaşık % 5, Romanya’da ise % 19’dan fazla olan NEET oranı Avrupa Birliği’nde 2023 yılı itibariyle % 11’in üzerine çıkmıştır ve 2030 yılına kadar bu oranın % 9 seviyesine indirilmesi hedeflenmektedir. Türkiye’de ise 15-24 yaş grubunun esas alındığı TÜİK verilerine göre NEET oranı 2024 yılı ilk çeyreğinde % 28,3’tür (2, 3).
Bu nedenle “Sürdürülebilir Kalkınma Amaçlarının” “İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme” olarak açıklanan 8. Başlığı altında yer alan 8.6. numaralı alt hedefin “işsiz ya da eğitim görmeyen gençlerin oranının önemli ölçüde azaltılması”(4) olarak belirlenmesi bir tesadüf değildir.
Gençlerin istihdama kazandırılması amacıyla çeşitli hedefler belirlendiği, bu amaçla birçok projenin geliştirildiği ve bu projeler sonucunda ortaya çıkan uygulamaların gündeme alındığı görülmektedir. Türkiye’de de genç istihdamın artırılmasına yönelik hâlihazırda birçok proje ve destek bulunmakta ve bunların sayısı giderek artmaktadır. Örneğin genç girişimciliğinin desteklenmesi, gençlerin dijital becerilerinin geliştirilerek istihdam edilebilirliklerinin artırılması, işverenlere genç istihdamı konusunda teşvik sağlanması gibi uluslararası destekli projeler söz konusudur (5, 6) Buna rağmen NEET oranı, bu proje ve desteklerin arzulanan sonucu veremediğini göstermektedir.
Daha önce “Vasıf Yanılgısı” başlıklı yazımda da belirttiğim gibi, işgücü piyasasında yalnızca sayısal anlamda bir sorun bulunmamakta, ancak işsizlik sorunu çoğunlukla “sayısal” olarak ele alındığından, bu soruna ilişkin geliştirilen projeler ve hayata geçirilen uygulamalar beklenen sonucu verememektedir. Yine aynı yazımda işgücü piyasasındaki arz ve talep uyumsuzluğunun bir nedeninin de vasıf kavramının genel olarak yanlış anlaşılmasıyla ilişkili olduğunu belirtmiştim (7).
Ancak özellikle sanayi sektörü dikkate alındığında sorunun Türkiye açısından “vasıf” ile sınırlı olmadığı açık bir biçimde anlaşılmaktadır. Çünkü sanayiciler “vasıflı ya da vasıfsız” fark etmeksizin çalıştıracak işçi bulamamaktan, bu nedenle de tam kapasite üretim yapamamaktan şikâyet etmektedir (8).
Ne var ki, başta gençler olmak üzere, insanların önemli bir bölümünün sanayide çalışmak istemedikleri de bilinen bir olgudur. Sanayide çalışmanın tercih edilmemesinin ise her biri başlı başına tartışma ve araştırma olabilecek birçok nedenden kaynaklandığı söylenebilir.
Oysa sanayi istihdamındaki bu durum, “Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları” açısından da önemli bir soruna işaret etmektedir. Örneğin, 9.2. numaralı hedef açık bir biçimde “Kapsayıcı ve sürdürülebilir sanayileşmenin desteklenmesi ve 2030’a kadar sanayinin istihdam ve gayri safi yurt içi hasıla payının ulusal koşullarla uyumlu olarak önemli ölçüde artırılması ve en az gelişmiş ülkelerde bu payın iki katına çıkarılması” olarak belirlenmiştir (9).
Sürdürülebilirlik birçoklarının düşündüğü gibi yalnızca çevre ile ilişkili bir kavram değildir. Aksine, sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma amaçları işsizlik ve eğitim de dâhil olmak üzere bugünün dünyasında karşılaştığımız birçok sorunu içeren bir yapıya sahiptir. Ayrıca bu yazımda da göstermeye çalıştığım gibi “Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları” 17 temel başlıktan oluşuyor olsa da çok sayıda alt başlığa sahiptir ve bütün bu başlıklar aslında birbirileriyle yakından ilişkilidir. Dolayısıyla bir hedefin gerçekleştirilmesi çoğunlukla bir başka hedefin gerçekleştirilmesine bağlıdır.
Bu nedenle sanayi istihdamının artırılmasına yönelik projelerin ve uygulamaların ayrı ve bağımsız bir hedef olarak değil, aynı zamanda NEET sorununa çözüm üretmek için bir fırsat sunduğu düşüncesinden hareketle ele alınması oldukça önemlidir. Ancak konunun sanayide iş imkânlarının artırılarak çözülemeyeceği de açıktır. Çünkü yukarıda da belirtildiği gibi sanayide önemli bir işgücü açığı bulunmaktadır. O halde, başta gençler olmak üzere insanların neden sanayide çalışmayı tercih etmediklerine odaklanmak ve bunlar için çözüm üretmeye çalışmak, söz konusu hedeflerin gerçekleştirilebilmesi için yararlı olabilir. Kısacası, bu yazının amacı, bir miktar gözden kaçırıldığını düşündüğüm bir noktaya özellikle dikkat çekmek ve sorunlara farklı bir bakış açısıyla yaklaşma önerisi getirmektir.
Prof. Dr. Umut OMAY
Kaynaklar
(1) ILO (2023), “NEET’lere Yönelik Kamu İstihdam Hizmetleri Forumu: Küresel ve Yerel Trendler”, Çevrim içi: https://www.ilo.org/tr/resource/news/neetlere-yonelik-kamu-istihdam-hizmetleri-forumu-kuresel-ve-yerel-trendler, (28.05.2024).
(2) Gauret, F. and Daunt, R. (2024), “Debunking misconceptions: What is a NEET and why do they need support?”, Çevrim içi: https://www.euronews.com/business/2024/05/01/debunking-misconceptions-what-is-a-neet-and-why-do-they-need-support, (28.05.2024).
(3) TÜİK (2024), “İşgücü İstatistikleri, I. Çeyrek: Ocak-Mart, 2024/İşsizlik ve Ek Göstergeler”, Çevrim içi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Isgucu-Istatistikleri-I.-Ceyrek:-Ocak-Mart,-2024-53517, (28.05.2024).
(4) Birleşmiş Milletler Türkiye (t.y.), “Sürdürülebilir Kalkınma Amacı 8: İnsana Yakışır İş ve Ekonomik Büyüme”, Çevrim içi: https://turkiye.un.org/tr/sdgs/8, (28.05.2024).
(5) Kalkınma Ajansları (t.y.), “Genç İstihdamı”, Çevrim içi: https://ka.gov.tr/sayfalar/genc-istihdami–41, (28.05.2024).
(6) İŞKUR (t.y.), “Projeler”, Çevrim içi: https://www.iskur.gov.tr/kurumsal-bilgi/uluslararasi-iliskiler-ve-projeler/projeler/, (28.05.2024).
(7) Omay, U. (2022), “Vasıf Yanılgısı”, Çevrim içi: https://satinalmadergisi.com/vasif-yanilgisi/, (28.05.2024).
(8) Özdemir, S. (2023), “Sanayici ‘vasıflı ya da vasıfsız işçi bulamıyoruz eylemi’ yapar mı?” https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/sanayici-vasifli-ya-da-vasifsiz-isci-bulamiyoruz-eylemi-yapar-mi/710866, (28.05.2024).
(9) Birleşmiş Milletler Türkiye (t.y.), “Sürdürülebilir Kalkınma Amacı 9: Sanayi, Yenilikçilik ve Altyapı”, Çevrim içi: https://turkiye.un.org/tr/sdgs/9, (28.05.2024).
